I Am not Your Negro verwoordt voor een groot deel de uitsluiting van minderheden vandaag
“Apathy and ignorance are the price of segregation”
James Baldwin
Ik las jaren geleden voor het eerst over James Baldwin in een essay van Caryl Phillips, gebundeld in zijn boek A New World Order. Daarin beschreef hij een man met een onmeetbare passie voor de cinema, een liefde “almost as intense as his love for words”. Phillips herinnerde ons dat Baldwin eerst de cinema had ontdekt dan de literatuur, “and he never forgot the impact that these early movies had upon him”. Dat is ongetwijfeld wat je leest in The Devil Finds Work, Baldwins uitgebreide essay over film.
Dat korte maar stevige boek leest bij momenten als een autobiografie, alsof Baldwin zijn leven kon samenvatten aan de hand van een aantal films, boeken en theaterstukken. Hij beschrijft de ervaring van een jonge afroamerican als cinefiel: de onvermijdelijke raciale bewustwording, het pijnlijke gebrek aan erkenning, de contradictorische liefde voor een medium dat je consequent afschildert als een bedreiging, als een andere, als minder.
Maar naast de liefde voor cinema, vertelde Phillips over de status van Baldwin als een internationale beroemdheid. Iemand die geliefd was door de media en wiens gezicht ooit de cover van Time magazine had versierd. Een man wiens toneelwerk geregisseerd werd in Broadway door Burgess Meredith – ja, de mentor van Rocky Balboa. Ik vroeg me toen vooral af: hoe komt dat ik nog nooit had gehoord over James Baldwin?
Alsof Baldwin nog leefde
Met veel belangstelling brengt nu de gelauwerde filmmaker Raoul Peck (Lumumba) de documentaire I Am Not Your Negro, gebaseerd op Remember This House, het onafgewerkte boek van Baldwin over drie gestorven strijders van de Civil Rights Movement: Medgar Evers, Martin Luther King en Malcolm X.
Baldwin, toen woonachtig in Frankrijk, keert terug naar de Verenigde Staten die hij moest verlaten om zich te bevrijden van de angst. Er was geen plaats voor hem bij de meest radicalen noch bij de gestructureerde emancipatoren van de NAACP. Hij was homoseksueel, zwart en intellectueel, dat maakte hem ook verdacht in de ogen van de FBI. Baldwin wordt tijdens zijn terugkeer geconfronteerd met het verleden, met de dood van drie activisten die hij kende. Zijn anekdotes en herinneringen zijn geschreven met geniale, poëtische pen. Hij plant een bezoek aan de familie van de doden en de steden waar het allemaal gebeurde, begeleid door subtiele maar voorspelbare funk, blues en jazz standards – niet daarom minder effectief.
Al gaat de film gaat over de strijd en de gevallen helden, in de eerste plaats gaat het over Baldwin zelf en zijn erudiete verwoording van de ongelijkheid. Baldwin is eloquent en elegant. Gezien zijn analytische kijk op cinema, gaat I Am Not Your Negro bijna verplicht ook over beeldvorming – al is het slechts één van de heldere thematische hoofdstukken uit de film.
Peck brengt het verleden in verband met de huidige raciale spanningen in de Verenigde Staten. Met de komst van Trump in de VS en de relevantie van Black Lives Matters is het alsof Baldwin nog leefde en over ons heden sprak. Zo pijnlijk, het plotse besef dat Baldwin dood is. Maar in welke mate spreekt hij ook over ons, hier in België, nu onze politici meer en meer op Trump lijken, met hun alternatieve feiten en hun superioriteitsdiscours? Wat zegt hij over onze identitaire zoektocht vandaag?
Het geheel is meeslepend: bij momenten wil je applaudisseren, bij momenten wil je met stenen gooien. I Am Not Your Negro is maatschappijkritiek van de bovenste plank.
Een straffe documentaire
Baldwins af en toe frivole liefde voor de cinema zou volgens Caryl Phillips grotendeels onbeantwoord blijven. Hollywood was niet rijp voor zijn scenario voor The Autobiography of Malcolm X: hij kreeg te maken met productionele weerstand en inmenging van de FBI. TV-verfilmingen (Go Tell It on the Mountain) en TV-reportages (BBC, onder andere) zijn ook niet hetzelfde als ‘films’ en ‘documentaires’. “Jimmy died” zegt Phillips, “before the advent of Spike Lee. […] He died before Denzel Washington, Morgan Freeman and Danny Glover were recognized as bankable, and not mutually exclusive stars”. Baldwin stierf voor Get Out (!), voor er een antwoord zou komen op The Birth of a Nation. Baldwin stierf lang voor 12 Years a Slave, Félicité, Moonlight en Django Unchained. Baldwin is al zó lang dood. En toch blijven zijn woorden even geldig vandaag.
Voor sommigen, die al lang bezig zijn met de strijd voor gelijkheid, zal deze film weinig nieuwe informatie bevatten. Maar voor de meesten zal een groot deel van de inhoud waarschijnlijk een eye opener zijn – en dat zegt ook veel over onze samenleving.
I Am not Your Negro verwoordt voor een groot deel de uitsluiting van minderheden vandaag. Het is de verdienste van Peck om ons te doen stilstaan bij onze verantwoordelijkheid om de woorden van grote denkers niet verloren te laten gaan. Want daarom bouwen we zo traag iets op in de strijd tegen racisme: omdat we telkens opnieuw het warm water moeten uitvinden. In plaats van bouwen op het werk van Baldwin, van Frantz Fanon, op de strijd van King, Malcolm en Medgar, moeten we telkens opnieuw vanaf nul beginnen en ergens onderweg ontdekken dat alles wat we nu zeggen al eens werd gezegd.
Deze documentaire is omwille van vele redenen belangrijk. Voor het geheugen. Voor het debat. Maar vooral, omdat de liefde van James Baldwin voor de cinema eindelijk wordt vereerd met een film, met een documentaire. Een echte. Een straffe documentaire. Een film om thuis te hebben: een die van pas zal komen wanneer men op zoek is naar de juiste woorden.
I Am Not Your Negro, een film van Raoul Peck. Vanaf 10.05 in de bioscoop.
