Het gevoel van bewijzen of moeten verantwoorden dat je een fatsoenlijk mens bent; dat je geen hulpbehoevend persoon bent, dat je in staat bent op tijd te zijn, snel te begrijpen wat er gezegd wordt, denken dat je niet “te” zwart, Arabisch, Aziatisch mag lijken, jouw manier van kleden, lachen en spreken aanpassen... Dergelijke gedragingen kunnen in de loop der jaren je geestelijk evenwicht in gevaar brengen.
Raciale stress: wat is het?
Racial burden of raciale stress is het voortdurend plannen van oplossingen om met raciale vooroordelen of discriminatie om te gaan. Racial burden gaat onder meer vooraf aan code switching en wijst op een psychologische druk die wordt ervaren door mensen uit minderheidsgroepen. Het concept is niet nieuw, ze verscheen voor het eerst onder de Engelse naam Double Consciousness in 1897 in een artikel van de Afro-Amerikaanse socioloog W.E.B. Du Bois.
Mensen van kleur moeten niet enkel strategieën opstellen om met racisme om te gaan maar ook het bestaan van racisme uitleggen én verantwoorden voor mensen behorend tot de dominante groep
De psychiater, schrijver, Pan-Afrikaanse filosoof en vrijheidsstrijder Frantz Fanon nam het concept vervolgens over, om het interne conflict te beschrijven dat wordt ervaren door ondergeschikte of gekoloniseerde groepen in een onderdrukkende samenleving. Op haar instagrampagina ‘La Charge Raciale’ besteedt schrijfster Lou Eve bijzonder veel aandacht aan het uitleggen van het concept en het in kaart brengen van de effecten ervan op het mentaal welzijn.
Lou benadrukt dat de term 'charge raciale' niet door haar bedacht is, maar door de Franse antiracistische en Afro Feministe Maboula Soumahoro die het in theorie bracht. In één van de afleveringen van de Franse podcast Kiffe ta Race wordt la charge raciale als volgt omschreven: “Net zoals vrouwen met een dubbele taak worden opgezadeld, krijgen mensen uit minderheidsgroepen een dubbele verantwoordelijkheid toegewezen. Ze moeten niet enkel strategieën opstellen om met racisme om te gaan maar ook het bestaan van racisme uitleggen én verantwoorden voor mensen behorend tot de dominante groep.”
Raciale stressmechanismen
Als gevolg van een permanent ongemak, veroorzaakt door racial burden, worden mensen uit minderheidsgroepen aldus beroofd van hun recht op lichtzinnigheid. Want structureel racisme gaat verder dan de inter-individuele uitwisseling. Het komt tot uiting op alle niveaus van de samenleving, zowel in de openbare als in de privé-sfeer.
Op haar instagrampagina drukt Lou haar permanente vrees uit om als Aziatische vrouw aanzien te worden als een exotisch lustobject en/of gefetisjeerd te worden binnen de privésfeer. Ze stelt zich de vraag of ze als uniek persoon of als verzamelobject beschouwd zal worden. Het feministisch blad Axelle Magazine wijdde een artikel – toegespitst op als 'oosters' gepercipieerde vrouwen – aan die fetisjering die berust op een hoop stereotypen met een koloniaal, racistisch en seksistisch karakter.
Racial burden is dus meer dan hyperwaakzaamheid en aanpassing: het is een permanente overlevingsstrategie die de geestelijke gezondheid aantast
De Franse schrijfster en podcastmaker Douce Dibondo illustreert aan de hand van tal van voorbeelden in haar artikel over hoe la charge raciale alomtegenwoordig is voor de betrokkene. Van de drang om zijn/haar 'Afrikaansheid' te bewijzen binnen de familie door zijn/haar gedrag aan te passen, de moedertaal van de ouders niet te spreken, contacten te vermijden met personen met dezelfde etnische achtergrond uit vrees geassocieerd te worden met hen, tot een (over-)analyse van naar welk land je best op reis gaat om enige vorm van uitsluiting te vermijden. Deze website lijst trouwens mooi op welke landen veilig zijn voor niet witte mensen.
Racial burden is dus meer dan hyperwaakzaamheid en aanpassing: het is een permanente overlevingsstrategie die de geestelijke gezondheid aantast. Het dwingt mensen uit minderheidsgroepen mechanismen van zelfverdediging zoals terugtrekking uit de eigen gemeenschap of ontkenning van hun identiteit eigen te maken.
Blinde vlek binnen de psychologie
In de Verenigde Staten zijn verschillende studies verricht naar het effect van racisme op de lichamelijke en geestelijke gezondheid van degenen die ermee te maken krijgen. Desondanks blijven dergelijke studies in Europa, waaronder België, tot nog toe uit. De schadelijke effecten van racisme zijn talrijk, en blijven tot op heden onzichtbaar. Politicologe Naima Charkaoui kaart deze blinde vlek aan in haar boek 'Racisme: over wonden en veerkracht'.
Het gebrek aan zelfvertrouwen, de schaamte, de afwijzing, de afzondering... het zijn maar enkele van de gevolgen op het mentaal welzijn van de betrokkene. Ze kunnen zelfs het racial imposter syndrome in de hand werken. Door aanhoudende micro-agressie kan langdurige raciale stress leiden tot depressie, angst en een negatief toekomstbeeld. Na verloop van tijd kan het zelfs uitmonden tot chronische pijn en lichamelijke ziekten zoals longaandoeningen, gewrichtsziekten, …Deze ziekten kunnen op hun beurt doorgegeven worden aan de volgende generatie doordat trauma genetische wijzigingen teweeg kan brengen.
Naast een wettelijk kader – een nationaal actieplan tegen racisme blijft nog altijd uit – is specifiek onderzoek naar het psychisch lijden door racisme noodzakelijk. Mits racisme an sich erkend wordt, maar dit is een andere discussie. Coördinatrice Barbara Mourin van de Waalse Espace Semaphore legt de vinger op de wonde in haar getuigenis: “We bevinden ons in een maatschappij van individuele hyper-verantwoordelijkheid. (...) als wij ons in een situatie van mislukking bevinden, is dit een individuele verantwoordelijkheid. Maar structureel racisme kan niet afzonderlijk worden aangepakt. Het is een collectief probleem, geworteld in een systeem.”
Over de auteur:
Christelle beschouwt zichzelf als een mix van veel invloeden: van Sailor Moon, Bassie & Adriaan tot Koffi Olomidé. Een meervoudige identiteit die ze amper tot nooit afgebeeld zag. Daarom ligt het thema identiteit en beeldvorming haar nauw aan het hart. Sterk beïnvloed door urenlange slijtage voor televisie en overdaad aan muziek. Opgegroeid in een huishouden waar woorden moeilijk tot uiting kwamen. Het resultaat is een woordenstroom aan gedachten die zijn weg vindt op papier.
