Victor Kossakovsky is een van de meest invloedrijke documentairemakers van de voorbije jaren. Zijn films herken je aan hun traagheid, lange shots en eerlijke alledaagsheid. In Tishe! (Stilte! - https://www.youtube.com/watch?v=E9dxaKFYxuI) wist hij poëzie en hilariteit te puren uit de absurde taferelen die hij vanuit zijn eigen raam kon registreren. Svyato is een van de meest ontroerende documentaires ooit (https://www.youtube.com/watch?v=0khOjGywKb8): een opname van de eerste ontmoeting van Svyatoslav – Kossakovsky’s tweejarig zoontje – met zijn eigen reflectie in de spiegel. Pijnlijk, vertederend, confronterend. Dat wat ons tot mens maakt en het dier in ons, eenvoudig in beeld gebracht. We zien de vader vechten tegen de tranen om in de rol te blijven van afstandelijke documentairemaker.
De lange takes geven ruimte om de personages op het scherm erkennen als mensen. Die erkenning, de stempel van Kossakovsky, staat ook centraal in de documentaire 69 minutes of 86 days, van de Noorse filmmaker Egil Håskjold Larsen. Dat is geen toeval, want Kossakovsky monteerde de film samen met de regisseur, die ook de camera vasthield tijdens de tocht van de familie Kanjo vanuit Griekenland naar Zweden, hun eindbestemming. Håskjold Larsen filmde de verplaatsingen en de overnachtingen. En vooral ook het wachten, tijdens een reis die 86 dagen zou duren.
De ervaring van een kind
We reizen mee vanuit het perspectief van de Syrische Lean Kanjo. Ze is amper drie en net gestrand op de Griekse kust, samen met haar familie. Het strand bestaat uit zand, stenen en achtergelaten reddingsvesten. De camera zweeft langs de tenten van de aangespoelde migranten. Erbarmelijke omstandigheden. Pijnlijke routine, maar alles went: de mensen vinden zelfs de energie om af en toe te glimlachen naar de camera.
We worden er als kijkers middenin geplaatst. We maken de reis mee. De verwarring, de onzekerheid, de frustraties. Van een kamp van het Rode Kruis naar een overvolle trein. Van een lange bustocht naar een onverwachte halte. Het gevoel dat het op elk moment zou kunnen mislopen, dat de omgeving vijandig is, dat je niet welkom bent. De machteloosheid. We weten vaak niet waar we zijn.
In welke mate is een peuter zich bewust van wat er aan de hand is?
Lean kent haar eindbestemming (“Zweden”, herhaalt ze), maar in welke mate is een peuter zich bewust van wat er aan de hand is? Wat zal ze zich later van haar lange tocht herinneren? Hoe zal deze ervaring – die voor alle volwassenen zichtbaar traumatisch is – vormgeven aan de volwassene die zij zal worden? Hoe kan je een kind opvoeden in dergelijke omstandigheden? Hoe lang zal de onzekerheid nog duren? De film biedt ons de kans om belangrijke vragen te stellen.
En dit is, al bij al, een minder gevaarlijke tocht. Hier gaat het over het bureaucratische proces dat de familie moet doorlopen om via gezinshereniging toch rechten te krijgen in Europa. Het is aan ons om de leemtes te vullen: het verhaal van de anderen, zij die minder geluk hebben en beroep moeten doen op malafide types en mensensmokkelaars. Zij die geweigerd worden. Zij die geweld tegenkomen.
Ouderlijke verantwoordelijkheid
Op 20 juni is het Wereldvluchtelingendag en dan is deze film te zien in meerdere Belgische zalen. Dat is een bijzondere kans om mee te leven en na te denken over wat het is om te vluchten. Zeker met kinderen. Of als kind. Denken aan Mawda, de opsluiting van gezinnen (België) of het scheiden van kinderen van hun ouders (VS), wordt onvermijdelijk.
Uit ontelbare gesprekken met mensen die in conflictzones leven of deze hebben verlaten, leren we dat de urgentie om te vluchten uit een conflictzone groter wordt wanneer je kinderen krijgt. Tot dan hou je het vol, maar voor hun veiligheid durf je het om elders opnieuw te beginnen, om je kwetsbaar op te stellen en alles achter te laten. Naarmate de kinderen opgroeien, begrijpen ze ook steeds meer over haat en onrecht. Dus hoe sneller je vlucht, hoe meer schade je vermijdt. Zelfs als je de oversteek alleen waagt, doe je dat vaak met de intentie om de kinderen zo vlug mogelijk naar veilige oorden over te brengen.
Het is daarom des te pijnlijker wanneer een peuter zonder papieren in België neergeschoten wordt door een politieagent. In een omgeving van gespierde, electorale taal. Een gruwelijke daad die verzacht werd door woordvoerders en zelfs de openbare omroep, want het ging volgens hen om een “verdwaalde kogel”. Een misdaad, goedgepraat door de ontelbare mensen die de andere kant op kijken, de kant van de “als ze daar niet was geweest was het niet gebeurd”. Misbruikt door de cynische opportunisten die het zelfs gepast vinden om te spreken van “de verantwoordelijkheid van de ouders” wanneer een kind gedood wordt door een politiekogel. En dan hebben we het nog niet over de opiniemakers die zulke uitspraken ongelukkig getimed vinden, maar wel correct.
Daardoor staan we zeer dicht bij een peuter die evengoed Mawda had kunnen zijn.
69 minutes of 86 days is een kunstzinnige documentaire. Er wordt amper in gesproken (maar het weinige wat gezegd wordt is goud waard). Het is een aaneenschakeling van lange shots en dat heeft voor- en nadelen. Enerzijds kan die ervaring soms weinig boeien. Anderzijds staan we daardoor zeer dicht bij een peuter die evengoed Mawda had kunnen zijn. En dat op zich is reden genoeg om te gaan kijken.
69 minutes of 86 days, een film van Egil Håskjold Larsen, vanaf 20.06 (Wereldvluchtelingendag) in de bioscoop. De film zal onder meer te zien zijn in Cinema ZED Vesalius (Leuven), Cinema Sphinx (Gent), Cinema Aventure (Brussel), Cinema Zuid (Antwerpen), UGC Turnhout, Kunstencentrum BUDA (Kortrijk), BOZAR Cinema (Brussel) e.a.
Steun de wereldwijde actie van Amnesty International tegen het scheiden van kinderen van hun ouders in de VS: https://www.amnesty.org/en/get-involved/take-action/tell-the-usa-famili…
