De documentaire reeks ‘In Godsnaam’ (2010), een productie van Woestijnvis voor Een en van journaliste Annemie Struyf, werd in de pers onthaald als een voorbeeld van integere interculturele televisie, een oordeel dat tot op de dag van vandaag stand houdt.
Ook ‘eerlijk’ is een label dat op de reeks werd geplakt. Iets wat bij onderzoekster Willemijn Wilgenhof enkele alarmbelletjes deed rinkelen;
‘Een ‘eerlijk’ beeld, wat is dat precies? Regelmatig zien we in het Westen de opvatting voorbij komen dat ‘onze media’ vrij zijn, onafhankelijk en objectief. Hoe meer we er van overtuigd zijn dat de Westerse media dé waarheid vertellen, en niets anders dan de waarheid, hoe minder kritisch we naar deze media zullen kijken.’
Hoog tijd om de reeks van journaliste Annemie Struyf aan een grondige analyse te onderwerpen.
In de serie zagen we het verhaal van acht groepen mensen, elk met hun eigen wereldbeeld en hun persoonlijke verhaal. Zij maakten allen een zogenaamd radicale levenskeuze, in naam van hun god. Elke gelovige werd opgevoerd als een voorbeeld van radicalisme, een historisch ideologisch beladen begrip. Waarom we hen precies als radicaal moesten zien, bleef in de serie echter impliciet.
In dit boek wil Wilgenhof laten zien dat het niet per se de levenskeuzes waren die door Annemie als radicaal gezien worden, maar eerder het simpele feit dat zij geloven in een religie en levenswijze die anders is dan die van Annemie, niet conform onze westerse waarden en normen. Radicaal lijkt hier overeen te komen met ‘anders’ zijn dan ‘normaal’. En de invulling van wat ‘normaal’ is, is uiteraard een zeer ideologisch gekleurd beeld. In de reeks vertolkt Annemie dit ideologisch nulpunt: zij staat voor wat normaal is, hoe normale mensen kijken naar die ‘radicale keuzes’.
Wilgenhof onderzoekt de reeks vanuit de overtuiging dat mediaberichten bijdragen aan de opbouw van een wereldbeeld. Een wereldbeeld waarbij cultuur en religie tegenwoordig voornamelijk gebruikt worden om ‘de Ander’ te omschrijven. Kijkers, echter, ontvangen informatie binnen een bepaalde sociale context en binnen een bepaald (en vaak beperkt) kennisregister. Het is dan ook van onnoemelijk belang als media producent (van een wereldbeeld) stil te staan bij de positie van waaruit iets wereldkundig wordt gemaakt.
‘Neutraliteit kun je bijvoorbeeld benaderen door te benoemen in welke context een item gemaakt wordt, vanuit welke invalshoek er naar een onderwerp gekeken wordt, en met welk doel. Dat klinkt op het eerste gezicht misschien wat vergezocht, maar het is goed om je te bedenken dat met een onderwerp zoals religie dit zeker vereist is.’ aldus Wilgenhof.
Dit onderzoek focust op de manier waarop de documentairemaakster de verschillende religies in beeld brengt door het type vragen die ze stelt, haar reacties, mimiek etc. onder de loep te nemen. Het gaat na op welke manier er na de opnames sturing is gegeven aan de presentatie van de verschillende religies door het centraliseren van bepaalde thema’s en door de specifieke kenmerken die aan de godsdiensten worden toegeschreven (door de voiceover).
Tot slot tracht de conclusie hiermee aan te tonen waar het gevaar van impliciete beeldvorming ligt en hoe het kan vermeden worden.
**
Willemijn Wilgenhof (1985) studeerde Godsdienstwetenschap aan de Universiteit van Groningen. Daarna haalde ze haar master in 'Religion and Culture in Conflict and Peacebuilding', waarbij ze zich heeft gespecialiseerd in beeldvorming over moslims, politiek in het Midden-Oosten en discourse analysis. Tijdens de revolutie verbleef ze voor een half jaar in Egypte, waar ze onderzoek deed naar de Moslim Broederschap. Momenteel werkt ze als redacteur voor het maandblad De Socialist.
