22 mythen over migratie doorprikt: hoe migratie echt werkt

Migratie is meer dan ooit de electorale toverstok van extreemrechts. We zagen het op 22 november 2023 nog gebeuren in ‘gidsland’ Nederland. Maar wat weten we écht over migratie?

Zopas publiceerde socioloog en geograaf Hein de Haas een opmerkelijk boek dat vakkundig een hele reeks mythen rond dit fenomeen doorprikt en de verkeerde, ja, zelfs leugenachtige voorstellingen de grond inboort. Een absolute must-read!

Niet de aanstormende klimaatcatastrofe, niet de vernietiging van het leefmilieu, niet de sociale en fiscale ongelijkheid, niet de maatschappelijke ravages van het neoliberalisme, maar wel de migratie motiveert massa’s kiezers in hun stemkeuze, die dan ‘logischerwijze’ uitgaat naar de (extreem-)rechtse partijen en politici die onvermoeibaar op die éne spijker kloppen.

Wat vertellen de talloze wetenschappelijke studies die over migratie werden gemaakt? De harde feiten, de nuchtere constataties staan vaak lijnrecht tegenover de aannames die het publieke debat overheersen

Repetitieve slogans en simplistische beeldvorming wakkeren de angst bij de bevolking aan. Centrumpolitici laten zich meeslepen in het retorische opbod rond de ‘massa’s vreemdelingen’ die Europa en de VS zogezegd ‘overrompelen’. Maar wat vertellen de talloze wetenschappelijke studies die over migratie werden gemaakt? De harde feiten, de nuchtere constataties staan vaak lijnrecht tegenover de aannames die het publieke debat overheersen.

Dit wordt duidelijk gemaakt door Hein de Haas, een autoriteit inzake migratiestudies. Deze hoogleraar aan de Universiteiten van Amsterdam en Maastricht is tevens mededirecteur van het International Migration Institute (IMI) aan de Universiteit van Oxford waar hij vele jaren heeft doorgebracht. Hij verrichtte ook terreinonderzoek, onder meer in Marokko. In zijn boek 'Hoe migratie echt werkt. Het ware verhaal over migratie aan de hand van 22 mythen' bespreekt hij de resultaten van stapels onderzoeksrapporten, boeken en artikels.

Zoals de ondertitel duidelijk maakt, doet hij dat op bijzonder pedagogische manier door wijdverbreide verkeerde voorstellingen – mythen zeg maar – met de grond gelijk te maken. Hij focust niet op één welbepaald land, maar neemt heel Europa en de VS in het vizier. Bovendien gaat hij in de herkomstlanden ook op zoek naar de oorzaken van de internationale bevolkingsbewegingen. En wat blijkt?

• Neen, we leven niet in tijden van ongekende massamigratie: ten opzichte van het verleden zijn “de huidige migratieniveaus niet ongeëvenaard en ze versnellen niet” (p. 47).
   
• Neen, de illegale migratie loopt niet uit de hand: “Er is geen sprake van een exodus van illegale migranten uit het mondiale Zuiden die massaal naar het mondiale Noorden trekken” (p. 62-64).
   
• Neen, de wereld kampt niet met een vluchtelingencrisis: “De data weerleggen onmiskenbaar de wijdverbreide opvatting dat het Westen wordt bedreigd door een aanzwellende stroom vluchtelingen die de capaciteit van asielsystemen te boven gaat” (p. 81).
   
• Neen, de immigranten pikken ‘onze’ banen niet in en ze doen de lonen niet dalen: “Het effect van immigratie op de lonen en werkgelegenheid is heel klein” (p. 179).
   
• Neen, de immigratie ondermijnt de verzorgingsstaat niet: “Er is geen bewijs dat immigratie de levensvatbaarheid van de verzorgingsstaat aantast (…) [ze] is in vele opzichten juist van cruciale betekenis om zorgstelsels en de zorg voor kinderen en ouderen in stand te houden” (p. 197).
   
• Neen, immigratie doet de criminaliteit niet stijgen: “In werkelijkheid zijn onze samenlevingen veiliger geworden terwijl de immigrantengemeenschappen zijn gegroeid (…) [en] immigranten vertonen doorgaans minder crimineel gedrag dan niet-migranten” (p. 254).
   

Zo zouden we nog een tijdje kunnen doorgaan en we zouden nog zoveel te zeggen hebben: niet minder dan 22 courante misvattingen over migratie worden kritisch onderzocht en weerlegd. Door deze korte citaten wekken we misschien de indruk dat Hein de Haas gratuite en polemische provocaties neerpent.

Video: tijdens het Nederlandse migratiedebat voor de verkiezingen van 22 november tussen politici van de BBB, de VVD, Groen Links/PVDA en D66 werden een aantal stellingen voorgelegd aan het panel, die telkens werden gevolgd door een gevatte nabeschouwing van Hein de Haas (05:20, 29:41, 51:50, 1:16:10 – luister vooral naar zijn derde tussenkomst).

Niets is minder waar. Nuance en meticuleuze bewijsvoering staan centraal, want de analyses zijn altijd gebaseerd op overvloedig statistisch en kwalitatief bewijsmateriaal – zie de vijftig bladzijden voetnoten tjokvol referenties. Precies omdat die vaststellingen ingaan tegen wat het ‘gezond verstand’ ons leert, tegen wat de mediabeelden ons ‘tonen’ en vooral wat bepaalde politici ons voorhouden, is de aanpak van de Haas zo efficiënt én noodzakelijk.

Let wel: ook stellingen die door ‘links’ verdedigd worden, moeten eraan geloven. Migratie is geen 'wanhopige vlucht uit de ellende' (het gaat meestal over personen uit landen met een gemiddeld ontwikkelingsniveau die beschikken over de nodige middelen om de tocht aan te vatten).

Immigratie is geen oplossing voor de vergrijzing. Klimaatverandering zal niet tot massamigratie leiden. Links is niet per se pro migratie en rechts niet per se contra. Enzovoort. Reden te meer voor iedereen om dit boek te lezen: verkeerde voorstellingen over migratie, van welke aard ook, staan een gepaste omgang met het fenomeen in de weg.

Verkeerde voorstellingen over migratie, van welke aard ook, staan een gepaste omgang met het fenomeen in de weg

Jonge doctorandi en gepensioneerde hoogleraren kunnen twee à drie dagen uittrekken om die 450 bladzijden aandachtig te lezen. Politici, opiniemakers, journalisten en leraars secundair onderwijs – de actoren die deze correcte inzichten zouden moeten uitdragen naar een breder publiek – zullen het boek misschien snel doorbladeren.

Maar wat met modale burgers, de pendelaars, de arbeiders, de ambtenaren, de werklozen, de gepensioneerden – kortom de ‘doorsnee kiezers’ die electorale successen maken en kraken? Deze turf zal aan hen voorbijgaan, terwijl nu net dat ‘brede publiek’ urgent geïnformeerd moet worden.

Ik droom dan ook van een soort executive summary waarin de essentie van de analyse wordt samengevat. Wie beter dan de auteur zelf zou voor die synthese kunnen zorgen? Die 22 A4-tjes, waarin telkens één mythe doorprikt wordt op exact één blad recto-verso, zouden massaal uitgedeeld moeten worden in stations, bushokjes, cafés, aan school- en bedrijfspoorten, in woonzorgcentra. En/of gepost worden op de sociale media, of in 22 ‘episodes’ verspreid worden op sites als De Wereld Morgen.

Het is uiteraard naïef te geloven dat rationele argumentatie en nuchter feitenonderzoek automatisch bewustwording en inzicht produceren. Tijdens de Covid-crisis hebben we helaas moeten vaststellen dat zelfs de medische unanimiteit rond vaccins geen komaf kon maken met slechte wil, vooroordelen, manipulatie en irrationeel gedrag.

Maar toch, alle beetjes kunnen helpen, en daarom, bij deze, een oproep aan de sociale organisaties die begaan zijn met het migratievraagstuk: zet uw schouders onder een brede verspreiding van het schitterende werk van Hein de Haas!

Hein de Haas. ‘Hoe migratie echt werkt. Het ware verhaal over migratie aan de hand van 22 mythen.’ Het Spectrum, Amsterdam, 2023, 519 pp. ISBN 978 9000 3868 57

Dit artikel verscheen eerder op DeWereldMorgen.be