Terug naar school. Dat was het afgelopen week voor kinderen en jongeren over de hele wereld. Mohamed (24) herinnert zich zijn laatste 1 september als een fijne herinnering. Zo mag het voor iedereen zijn, vindt hij, maar in Zuid-Afrika werd de eerste schooldag dit jaar voor één meisje wel een heel speciale dag.
Het was een zonnige dag in Mechelen, twee dagen voor de zomervakantie gedag zei en de schoolbanken hallo. Tweeëntwintig jonge mannen stonden op een voetbalplein hun passie voor het voetballen uit te dragen.
Bezweet en vol adrenaline met 2-1 op het scorebord leek het een spannend einde te gaan worden in de match van Racing Mechelen tegen Olympic Deurne.
Na een luchtduel ging mijn rechter been in mijn afdaling echter iets te snel voor de rest van mijn lichaam. Ik bleef liggen met bezorgde ploeggenoten om mij heen.
Scans in het ziekenhuis maakten duidelijk dat mijn ligamenten net niet gescheurd waren. Het resultaat: drie weken op krukken en een maand geen voetbal! En de dag nadien was het 1 september. Mijn allerlaatste jaar van de middelbare school ging na een paar uur van start.
Wat normaal een wandeling van tien minuten naar school was, bleek toen met mijn krukken een halfuur te zijn. Maar mijn helse tocht werd begroet met een glimlach, een “Oei” en ”Zorg dat je morgen niet te laat bent!”. “Typisch mevrouw De Vos”, dacht ik dan. Streng, lief en toch rechtvaardig. Zo werd mijn laatste één september de meest memorabele en mijn laatste jaar middelbaar een onvergetelijke jaar!
“Jouw zijn is niet netjes”
Maar niet voor Zulaikha. Ze is dertien jaar en woont Zuid-Afrika. Naar school gaan, is voor haar iedere dag een strijd. Ze liet haar kroeshaar in een afro groeien. En dat kost veel moeite, liefde en verzorging!
Haar school, de Pretoria High School, hanteert naast een strenge dresscode, ook een ongeschreven code die Afrikaanse kapsels niet toelaat. Het zou andere leerlingen het leren beletten, niet netjes en vooral niet mooi zijn.
Sinds vorige week werd Zulaikha een symbool voor de onderdrukkende en racistische regels die donkere Afrikaanse leerlingen worden opgelegd. Hun ‘zijn’ wordt gedwongen zich aan te passen aan Eurocentrische normen van wat schoonheid is. Een afro of andere Afrikaanse kapsels zouden immers niet mooi, presentabel of netjes zijn.
Maar de studenten houden zich niet meer stil en trokken op school, maar ook op Twitter ten strijde.
Als je haar en de taal die je spreekt gezien worden als niet netjes of slecht, hoe kan iemand zichzelf dan als goed, mooi of überhaupt positief ervaren?
Zuid-Afrika liet de wereld sinds de vrijlating van Nelson Mandela geloven dat het een regenboognatie is. Maar het opdoeken van het Apartheidsysteem betekende niet dat het dagdagelijkse racisme werd opgedoekt.
Maar ook hier is dat allemaal niet zo veraf. Het idee dat alles wat wit is mooier en beter is, doordringt – of we dat nu willen of niet - ons bestaan. Het wordt vertegenwoordigd in reclame, films, videoclips en (onderwijs)boeken. Dat dit nog voorkomt, wist ook Lies Verhoeven te vertellen. Samen met een stagiaire voerde ze een poppenexperiment uit in haar kleuterklasje in Brussel.
76 jaar na het originele onderzoek van Kenneth en Mamie Clark constateerden ze dat kinderen ongeacht huidskleur een witte huidskleur en blonde haren zien als hét ideale schoonheidsvoorbeeld. Naast dit associëren ze alles wat goed, slim en braaf is met witheid. Mensen met een donkere huidskleur krijgen sneller de stempel van slecht, dom, niet mooi en niet braaf.
Het zit in kleine, onschuldige, onbewuste zaken zoals een poster die correct gedrag in het zwembad illustreert waarbij enkel de gekleurde kinderen stoute dingen doen. Maar het kan ook heel duidelijk zijn zoals een Chinese reclamespot voor een wasmiddel, waar een donkere man de wasmachine wordt ingeduwd en mooi wit terug naar buiten komt!
De Zuid-Afrikaanse journaliste Lynsey Chutel omschrijft als volgt: “Het is de bevestiging van een identiteit die de positieve ruimte in de fantasie van een samenleving inneemt. Hoe het Afrikaanse haar groeit, de zwaartekracht, politiek en stereotiepen tart, is mooi. Het heeft decennia geduurd, eer zwarten dat konden omarmen en het lijkt erop dat de rest van de wereld daar nog wat meer tijd voor nodig zal hebben.”
Angela Davis maakte van de afro een symbool
De strijd die deze meisjes in Zuid-Afrika voeren, is nieuw. Donkere vrouwen en mannen hebben een erg lastige relatie met hun kroeshaar. Toen de filosofe, auteur en activiste Angela Davis veertig jaar geleden een afro droeg, werd dit door witte Amerikanen als een vorm van radicale uiting gezien. Waar horen we dat nog? #hoofddoekendebat
Net als het dragen van een hoofddoek of burkini wordt geassocieerd met iets “onwesters”, werd de afro van Angela Davis geassocieerd met iets “onAmerikaans”. Maar Angela Davis werd een prominente stem binnen de burgerrechtenbeweging en vicepresidentskandidate van de Amerikaanse communistische partij in de jaren zeventig. Na de moord op rechter Harold Haley door Jonathan Johnson kwam ze – als vermoedelijke eigenaar was van het moordwapen - op de FBI’s Most Wanted lijst terecht.
Het luidde een Free Angela-beweging in, met onder meer protest op de Universiteit van Californië waar ze les gaf. Haar onschuld werd bezongen door oa. The Rolling Stones, Yoko Ono en John Lennon met Angela en Bob Dylan. Een jury verklaarde haar uiteindelijk onschuldig en haar afro werd een krachtig symbool.
“Black and proud”
Nog een voorbeeld, James Brown, maakte de afro cool met de slogan “I’m Black and I’m Proud” (“ik ben zwart en trots”). Toen andere sterren zoals Muhammad Ali hun haar natuurlijk durfden te laten, groeide het besef dat het mocht.
Doorheen de eeuwen zijn Afrikanen en hun nakomelingen geconditioneerd om te streven naar een Europese look. Liefst met platte blonde haren. Hoe minder kroeshaar, hoe beter. Anno 2016 lijkt dat nog steeds zo te zijn, volgens het Zuid-Afrikaanse voorbeeld.
Maar ook hier krijgen mensen met kroeshaar wel eens te horen dat ze hun haren moeten ontkrullen of een meer Europese kapsel moeten dragen om bijvoorbeeld in aanmerking te kunnen komen voor een job. Hélèn C. Munganyende vertelde in De Morgen bijvoorbeeld hoe ze als donkere vrouw niet voldeed aan het westerse schoonheidsideaal toen ze als jobstudent in Brussel te horen kreeg dat haar gevlochten haren “te etnisch” waren.
Hebt u zich ooit afgevraagd waarom zoveel bekende donkere mensen op tv komen zonder hun natuurlijk haar? “If your hair is nappy, white people ain’t happy! If your hair is relaxed, white people are relaxed”, aldus de Amerikaanse comedian Paul Mooney.
Het klopt dat extensions en andere vormen van ontkrullen minder werk en verzorging vragen. Al kan de gedachte dat kroeshaar niet mooi of netjes is, een gedacht die met de maatschappelijke paplepel wordt ingegeven, de prullenmand in! Bewijs hiervoor zijn steeds meer gespotte kroesharige die hun natuurlijke haar met plezier showen! #Rockon
Velen met kroeshaar moeten hun eigen haar nog leren omarmen, maar ze bevinden zichzelf soms in een maatschappelijke houdgreep.
Mogen we een wit schoonheidsideaal nog vanzelfsprekend vinden? Zijn we bereid om de witheid van onze wereld te erkennen? Zijn we bereid duidelijk te maken dat witheid niet synoniem staat voor schoonheid, intelligentie, rijkdom en andere positieve zaken die er nu vaak onbewust aan verbonden worden?
Zodat kinderen waar dan ook in de wereld, zichzelf kunnen zijn op school. Waar ze op hun mens-zijn worden aangesproken en behandeld. Laat de fro daarom vrij zijn.
© 2016 – C.H.I.P.S. StampMedia – Mohamed Barrie
