"Nous avons connu que la loi n’était jamais la même selon qu’il s’agissait d’un Blanc ou d’un Noir." De woorden uit de onafhankelijkheid-toespraak van Patrice Lumumba, die dit jaar 100 jaar zou zijn geworden, resoneren vandaag krachtiger dan ooit. Het lijkt alsof de geschiedenis zich herhaalt, en dat de levens van zwarte mensen nog steeds minder gewicht in de schaal leggen dan die van anderen. Nu de internationale gemeenschap na jaren profiteren de mensen in Oost-Congo brutaal aan hun lot overlaat, mogen we de laatste hoop op een echte dekolonisatie opbergen.
De racistische ontmenselijking van de Congolezen voor Belgisch en Westers economisch gewin is een hardnekkig historisch patroon: van Leopold II over Belgisch Congo tot Goma: wie beweert dat Europa de koloniale en racistische ideologie achter zich gelaten heeft, mag zich stilaan bezinnen. Niet alleen de geloofwaardigheid van de Congolese regering, maar vooral ook die van Europa en de internationale gemeenschap staan op het spel.
Grondstoffen voor het westen, armoede voor de bevolking
Sinds maandag is Goma, een van de grootste steden in Oost-Congo, in handen gevallen van de M23-milities. Die krijgen steun van Rwanda, een land dat 89 keer kleiner is dan Congo, maar dat onmiskenbare invloed uitoefent op de regio en in de wereld. Rwanda’s strategische belangen in het Congolese oosten zijn duidelijk: de regio is rijk aan mineralen zoals coltan en kobalt, grondstoffen die essentieel zijn voor de westerse industrie en daarom ook zorgen voor gewapende conflicten.
President Tshisekedi verliest langzaam zijn geloofwaardigheid omdat zijn hulpvragen genegeerd worden door de internationale gemeenschap
De ironie is dat de M23 niet alleen door Rwanda wordt gesteund, maar ook door de internationale gemeenschap, waaronder Europese landen en multinationals. Die pretenderen zich vaak in te zetten voor ecologische duurzaamheid, terwijl ze monsterwinsten maken door de extractie van deze grondstoffen. Congo bevindt zich in een geopolitieke val.
De bijna twee miljoen inwoners van Goma leven al meer dan dertig jaar onder voortdurende stress door politieke instabiliteit, geweld en armoede. Al in 2012 viel de M23 de regio rond Goma binnen, en sindsdien is de situatie verder verslechterd. Geweld, verkrachtingen en diefstal zijn nu de dagelijkse realiteit. Het oosten van Congo wordt wel ‘the rape capital of the world'’ genoemd, en die titel is jammer genoeg geen overdrijving.
Derde Afrikaanse Wereldoorlog
In de regio van de Grote Meren, waaronder de Democratische Republiek Congo (DRC), Burundi, Rwanda en Oeganda, zijn al decennialang conflicten gaande. De betrokkenheid van verschillende regionale grootmachten en gewapende groepen heeft het risico vergroot van een breder conflict.
Met de belegering van Goma van deze week en Bukavu als volgende doelwit is er kans dat een nieuwe Afrikaanse Wereldoorlog van start gaat. De oorlogen in Congo, zoals de Eerste en Tweede Congolese Oorlog (1996-1997 en 1998-2003), betrokken niet alleen de landen uit de regio, maar ook andere Afrikaanse landen, zoals Angola, Zimbabwe, Namibië, en Oeganda, die als medestrijders of bemiddelaars betrokken waren. Ook het westen droeg in een proxyvorm bij aan deze wereldoorlogen.
De huidige situatie in Oost-Congo, met de blijvende en steeds scherper wordende conflicten tussen verschillende gewapende groepen en de betrokkenheid van landen als Rwanda, kan een explosie veroorzaken die potentieel een grotere, Derde Afrikaanse Wereldoorlog kan opwekken.
Westers zwijgen ondermijnt de Congolese democratie
De stilte van het Westen is oorverdovend en onverdedigbaar. Terwijl de internationale gemeenschap zich haast om te reageren op conflicten zoals dat in Oekraïne, blijft het stil als het gaat om de Congolezen
Ziekenhuizen in Goma draaien op volle toeren, maar de internationale hulp laat op zich wachten. We kennen de beelden van uitgehongerde kinderen en vrouwen die hun gruwelijke ervaringen delen, maar het lijkt alsof het Westen zich niets meer aantrekt van deze ellende. De media-aandacht die we in de vroege jaren ’90 zagen is verwaterd, en de bevolking van Congo heeft het gevoel dat de wereld hen is vergeten.
Het is niet alleen de bevolking in Goma die lijdt, maar de hele democratie en rechtsstaat van Congo staan onder enorme druk. In de hoofdstad Kinshasa staan de straten in vuur en vlam, en betogers eisen een krachtiger optreden van hun regering. Maar de huidige president, Félix Tshisekedi, lijkt meer bezig met het vragen van buitenlandse hulp dan met de realiteit op het terrein.
Hoewel Tshisekedi meer betrokkenheid toont bij het conflict in het oosten dan zijn voorgangers, verliest hij langzaam zijn geloofwaardigheid omdat zijn hulpvragen genegeerd worden door de internationale gemeenschap. De kritiek klinkt dat hij te weinig aanwezig is in Kinshasa en hij zich moet richten op militaire actie. De afgelopen dagen verschenen er straffe beelden van betogers in Kinshasa, waar de politieke instellingen en buitenlandse ambassades zijn gevestigd. Tot mijn verbazing kwamen duizenden mensen de straat op om hun onvrede te uiten. Ambassades, zoals die van Frankrijk, de Verenigde Staten en België, werden doelwit van woedende Kinois die zich zorgen maakten over het lot van hun landgenoten in het oosten. Ook daar klinkt de roep om een krachtigere internationale reactie.
Het volk laat zich horen in de taal van de straat: demonstraties en rellen. We kunnen enkel hopen dat de situatie niet verder uit de hand loopt, want het lijkt erop dat we ons aan de vooravond van een revolutie bevinden. Een volksbeweging die deels gedreven wordt door een vleugje panafrikanisme en waar mensen uit alle hoeken van de hoofdstad zich verenigen om hun ongenoegen te uiten. Daarbij worden Europese vlaggen symbolisch naar beneden gehaald. De beelden daarvan worden druk gedeeld via WhatsApp. Maar de kritiek is ook gericht naar hun eigen regering en hun onmogelijkheid om een militair einde te maken aan het geweld en externe bedreiging.
Verschuilen achter excuses
De tragische realiteit is dat de rijken van het Westen blijven profiteren van de uitbuiting van Afrika, terwijl de mensen in Congo elke dag opnieuw hun leven riskeren voor grondstoffen die wij in onze telefoons, laptops en elektrische voertuigen stoppen
En wat doet Europa? Niets. De stilte van het Westen is oorverdovend en onverdedigbaar. Terwijl de internationale gemeenschap zich haast om te reageren op conflicten zoals dat in Oekraïne, blijft het stil als het gaat om de Congolezen. Lumumba’s waarschuwing, dat het Westen geen waarde hecht aan het leven van zwarte mensen, klinkt vandaag scherper dan ooit: "[De wet is] behulpzaam voor de één, wreed en onmenselijk voor de ander."
Het is niet langer te tolereren dat Europa zich verschuilt achter symbolische excuses voor de koloniale periode en de fouten die ze toen gemaakt hebben, en waardoor er een handelingsverlegenheid is ontstaan. Dit terwijl het leven van Congolezen wordt verwoest. De tragische realiteit is dat de rijken van het Westen blijven profiteren van de uitbuiting van Afrika, terwijl de mensen in Congo elke dag opnieuw hun leven riskeren voor grondstoffen die wij in onze telefoons, laptops en elektrische voertuigen stoppen. Als gevolg hiervan wordt Europa hoe langer hoe minder serieus genomen in Congo – en terecht. De twee maten en gewichten waarmee Europa handelt, zijn niet langer te verbergen.
Een nieuwe vorm van neokolonialisme speelt zich af in het hart van Afrika. De Congolezen hebben hun stem laten horen – de internationale gemeenschap kan niet langer negeren dat de roep om gerechtigheid uit Congo klinkt. Europa moet zijn eigen verantwoordelijkheid erkennen, en het is hoog tijd om daadwerkelijk in te grijpen. Concreet kan Europa dreigen met sancties tegen Rwanda en het stopzetten van financiële steun. Ook al is de kans groot dat Rwanda zich niet neerlegt bij de eisen van de EU, toch biedt het een precedent waar we op kunnen terugvallen. Wanneer de huidige politieke passiviteit blijft voortduren, is het onduidelijk welke rol Europa nog kan spelen in een wereld waarin haar beloftes van rechtvaardigheid, mensenrechten en gelijkheid nog slechts door weinigen serieus worden genomen.
Over de auteur:
Don Moussa Pandzou is een Congolees-Belgische auteur, activist en reportagemaker. Hij is de auteur van het boek ‘Yaya na Leki’, co-reportagemaker van onder ander Congo, moederland en Kakungu en opiniemaker, met een sterke focus op racisme, discriminatie en dekolonisatie. Don is bezig aan zijn nieuw boek 'Kinderen van de 4 seizoenen’ die door EPO zal uitgebracht worden.
