Het is al lang geleden

Deel 1

Telkens ik een wandeling maak door Brussel, waar ik nu woon, loop ik over de kasseien waarop namen staan van vermoorde Joden. Polen, Mechelen, Auschwitz, 1944 of Rusland, Mechelen, Auschwitz, 1942. Elke keer opnieuw realiseer ik me hoeveel mensen iedere dag over die stenen lopen zonder ze op te merken.

“De Holocaust is al zo lang geleden, waarom blijven de Joden er nog steeds op hameren? Laat het toch los!"

Vandaag, op weg naar de supermarkt, liep ik langs een gebouw waar negentien namen in koper gegraveerd stonden tussen de kasseien. Negentien mensen die daar woonden zijn gedeporteerd, de meesten naar Auschwitz. Eén heeft het overleefd. Velen waren jonger dan ik toen ze werden vermoord. Ik hurkte bij de koperen stenen, las hun namen, leeftijden, waar ze geboren waren, waar hun leven eindigde. Het was bedoeld als een sereen moment van respect en herdenking. Ik voelde me zelfbewust, om daar in het midden van de straat neergeknield te zitten, terwijl voorbijgangers me opmerkten.

Maar terwijl ik hun namen al fluisterend voorlas, borrelden de stemmen van mijn klasgenoten van de middelbare school in me op: “De Holocaust is al zo lang geleden, waarom blijven de Joden er nog steeds op hameren? Laat het toch los!” Ik herinnerde me dat ze tegen de enige andere Joodse persoon in mijn klas grapten dat ze 'in de douche' moest gaan. 

Toen we hen ermee confronteerden, vertelden ze ons dat het 'maar een grapje' was. “Wees niet zo gevoelig”, zeiden ze tegen mijn vriendin, die duidelijk overstuur was. 

Ik herinner me dat mijn klasgenoten een denkbeeldige Jood verzonnen die David heette. Hij had zelfs zijn eigen naambordje op de lessenaar

Er werd geen verontschuldiging aangeboden. Ik herinner me nog dat we daar stonden, verbijsterd door hun antwoord. Ondertussen zaten ze lachend in de cafetaria te lunchen, terwijl ze de grap doorvertelden. Er werd geen verontschuldiging aangeboden. 

Misschien beseften ze niet dat onze overgrootouders van vlees en bloed, die leefden en zongen en lachten en huilden en maaltijden deelden en alle dingen deden die mensen doen, vlak om de hoek van onze school, werden gedood door diezelfde douches waarover ze zo luchtig grapten. 

Misschien konden ze zich niet inleven omdat zij, als witte Belgische christelijke kinderen, zich niet eens de gruwel en de realiteit konden voorstellen dat zoiets zou kunnen gebeuren met iemand zo dicht bij hen.

Ik herinner me dat mijn klasgenoten een denkbeeldige Jood verzonnen die David heette. Hij had zelfs zijn eigen naambordje op de lessenaar. Als leraren vroegen wie deze onzichtbare persoon was, legden ze uit dat het onze klasgenoot David was. David was Joods (er werd geen verdere beschrijving gegeven) - dus waarschuwden ze de leraar om niets over Joden te zeggen, omdat Joden toch zo gevoelig zijn. Ik keek in stilte toe. 

Ik herinnerde me een meisje in mijn klas, ze was twaalf, die het over het nazisme en Hitler had en antisemitische samenzweringen verkondigde. Op die leeftijd, kan ik alleen maar aannemen dat ze dacht dat het haar interessant zou maken. Mijn klasgenoten leken dat leuk te vinden, haar uitspraken werden niet weerlegd. Niemand daagde haar uit, behalve ik. Haar vrienden tekenden een hakenkruis op de speelplaats. Ook een grap.

Ik herinner me dat een verpleegster op school tijdens een medische controle vroeg waar mijn achternaam vandaan kwam. Toen ik haar vertelde dat ik Joods was, knikte ze, blij dat ze het doorhad: “O ja, nu zie ik het!”, zei ze, terwijl ze mijn gezicht nauwkeurig bekeek Ik zei niets en glimlachte geforceerd. 
Ik dacht aan al die ontelbare keren dat mij werd verteld dat ik 'anders' was, niet zoals 'de andere Joden'. De onderliggende implicatie was natuurlijk altijd dat ik een 'goede' Jood was. En een uitzondering. 

Ik dacht aan hoe een leerkracht op de lagere school ons vertelde dat Hitler een Jood was, en dat het dus toch een beetje een hypocriet was, nietwaar, omdat hij zijn eigen volk had vermoord. Mijn kapper in Brussel vertelde me hetzelfde verzinsel, een paar maanden geleden.

Tuurlijk, zestig jaar is een lange tijd. Zestig jaar was lang genoeg voor mij en mijn ouders om zelf geen genocide overleefd te moeten hebben. Maar zestig jaar is niet genoeg om het trauma uit te wissen van mijn grootouders, die opgroeiden zonder ouders en broers en zussen en tantes en nonkels en dat trauma doorgaven aan aan hun kinderen. Zestig jaar is niet genoeg om te vergeten dat tienduizenden Belgen gecollaboreerd hebben, dat de regering toekeek, dat Joden (en ook Roma, Sinti en vele andere groepen mensen) op ons eigen grondgebied in concentratiekampen werden gedwongen, waaronder mijn grootouders. 

Zestig jaar was blijkbaar wel genoeg voor velen om te vergeten wat fascisme doet, of misschien zijn ze het helemaal niet vergeten.

Toen ik twaalf was, stemde een derde van de mensen in mijn stad op een fascistische partij die haar programma en folders baseerde op nazi-propaganda. Ik herinner me dat nog goed, omdat we die in onze brievenbus kregen en ik tijdens mijn eerste jaar op de middelbare school een gepassioneerd opstel schreef waarin ik het racisme in die flyers ontleedde. Mijn lerares schreef toen in haar commentaar: ”Je opstel is heel goed, maar pas op dat je niet naar het andere uiterste gaat!” 

Vandaag blijven de mensen in de stad waar ik opgroeide in schokkend hoge aantallen op extreemrechts stemmen. Momenteel is een extreemrechtse partij de populairste partij in Vlaanderen. Dus nee, ik zal niet zwijgen over de Holocaust. Het fascisme is hier duidelijk nog springlevend. 

Of het men ons nu vertelt dat de Holocaust 'al zo lang geleden' was, argumenteert dat de kolonisering van Congo 'niet zo slecht' was (en zelfs 'op sommige manieren positief'), of de schuld van politiemoorden op zoveel jonge mensen van kleur in de schoenen te schuift van de slachtoffers, België heeft een enorm probleem dat het niet onder ogen wil zien.

Deel 2

Leven als een progressieve queer Jood in België is niet gemakkelijk. Ik leef met de pijnlijke spanning dat veel Joden in dit land leven in geïsoleerde gemeenschappen. Het is begrijpelijk dat sommigen onder ons veiligheid zoeken in isolatie, en in angst voor de ander leven. Ik zie vaak dat extreemrechtse groeperingen bedrieglijke en manipulatieve tactieken gebruiken, zich beroepen op de 'witheid' van Joden en ons vertellen dat zij ons zullen beschermen tegen de 'slechte' moslim die anders de overhand zal nemen. Het is belangrijk dat we dit zien voor wat het is: cynische manipulatie. 

Ik zie vaak dat extreemrechtse groeperingen bedrieglijke en manipulatieve tactieken gebruiken, zich beroepen op de 'witheid' van Joden en ons vertellen dat zij ons zullen beschermen tegen de 'slechte' moslim die anders de overhand zal nemen

Laten we niet in verwarring raken over wat onze echte vijand is: het fascisme, witte suprematie en de politici die er baat bij hebben ons te verdelen en hun angstpolitiek door te drukken, en die met succes gemeenschappen tegen elkaar opzetten. We zien het overal op dit continent toenemen.

Het is een moeilijk evenwicht: erkennen en onvoorwaardelijk bevestigen dat antisemitisme bestaat en dat het in België heel genormaliseerd is, en tegelijkertijd deze verdeel- en heerspolitiek door extreemrechts signaleren. Antisemitisme is gevaarlijk en zelfs dodelijk. We moeten dit nooit minimaliseren. Denk maar aan de aanslag op het Joods museum in Brussel waarbij in 2014 verschillende mensen werden gedood. 

Toch kan ik, als wit Joods persoon in België, niet beweren dat ik vandaag ook dezelfde soort van dreiging en structureel geweld van de staat ervaar waarmee mensen van kleur, in het bijzonder migranten, en moslims geconfronteerd worden. [Joden met een lichte huidskleur werden historisch zowel beschouwd als 'wit' als 'niet-wit' afhankelijk van wat de omgeving het beste uitkwam, red.]

Joodse linkse en progressieve ruimten in België zijn schaars. We moeten ze zelf creëren

Terwijl ik deze tekst herschreef, werd nog een jonge zwarte man, Ibrahima Barrie, door de politie gedood (en voor hem Akram, en voor hem Adil, en voor hem Mehdi, en voor hem Mawda, en voor haar Lamine, en voor hem Ouasim, en voor hem Sabrina, en ...). 

Het vasthouden aan deze beide waarheden, zonder de behoefte om de huidige schade te over- of onderschatten, mag onze ervaringen van bestaand antisemitisme en ons transgenerationeel trauma als Joden die in België blijven wonen niet uitwissen.

Joodse linkse en progressieve ruimten in België zijn schaars. We moeten ze zelf creëren. Voor ons is het essentieel dat Joodse organisaties solidair zijn met andere onderdrukte gemeenschappen en zich verzetten tegen nationalistisch en xenofoob beleid. 

Er zijn gelukkig wel steeds meer mensen die dit werk internationaal, maar ook in België, willen doen; die geloven dat veiligheid niet ontstaat door isolatie, dat antisemitisme en witte suprematie nauw met elkaar verbonden zijn, en dat we ons moeten verzetten tegen alle vormen van fascisme om het te verslaan.

Dit is een vertaling van een artikel van het Engelstalige Zine Shabbes 24/7, dat hier te vinden is.