Patrick Dewael is de man die destijds de Iraans-Franse schrijfster Chahdortt Djavann achternaholde, een kakelende kip die haar begrijpelijke ergernis over de hoofddoekdwang in Iran uiting gaf door die te vergelijken met de jodenster van het Derde Rijk. Dat soort extremisme, dat soort intellectueel niveau.
Dewael vond (en vindt) dat hoofddoeken in openbare functies zoals bij leerkrachten in het staatsonderwijs, niet kunnen. Dat is een verdedigbaar standpunt, maar het bevat weinig nuances. Een leerkracht is geen vertegenwoordiger van de staat zoals bijvoorbeeld een rechter dat is. En dat concept van neutraliteit is ook niet typisch voor ‘onze westerse waarden’. In de VS kunnen mannen die het Sikh-geloof aanhangen bijvoorbeeld wel hun tulband dragen in het leger. De manier waarop je de neutraliteit (onpartijdigheid tegenover de levensbeschouwingen) van de staat invult is niet evident en ligt niet bij voorbaat vast.
Maar helemaal over de schreef ging Dewael toen hij ook, naar het voorbeeld van het in Frankrijk vigerende fanatisme, de levensbeschouwelijke uitingen van de leerlingen wilde aan banden leggen. De leerling vertegenwoordigt immers niet de overheid, maar is haar klant. De beperking van zijn (en vooral haar) godsdienstvrijheid en vrijheid van meningsuiting is eminent antiliberaal. Maar sindsdien gemeengoed in het officieel onderwijs, een blamage voor de democratie.
Gescheiden zwemmen extremistisch?
En daar heb je Dewael nu weer met het volgende islamofobe en anti-godsdienstige initiatief. Wat zijn de grote problemen waar onze toppoliticus zich over buigt? Dat vrouwen van het zwembad gebruik maken zonder de absoluut onmisbare aanwezigheid van manvolk! En dat kinderen kunnen deelnemen aan de ramadan! Dat zijn details van het alledaagse leven die op zich niet oninteressant zijn, maar die je niet verwacht in een betoog over de herziening van de grondwet, want dat is wat Dewael zou willen.
‘Onze tolerantie laat de extremisten de vrije loop’ – zo luidt het citaat van hem dat De Zondag op de voorpagina zette. Van gescheiden zwemmen en de vraag vanaf wanneer je kan meedoen aan de ramadan naar ‘de extremisten’ – in deze context roept dat toch meteen het beeld op van IS en aanhangers en medestanders daarvan – is het een héél grote stap, en het is ook een ongeoorloofde vermenging van thema’s.
Gescheiden zwemmen en de ramadan zijn toch wel iets heel anders dan terrorisme? Is dat niet zoeken naar onderwerpen om moslims te beschamen en te sarren? Wie heeft er last van als vrouwen onder elkaar zwemmen? Nudisten zwemmen (noodgedwongen) toch ook onder elkaar, in aparte uren of op afgegrensde zones of terreinen?
Dewael is helemaal niet meer te volgen als hij de ‘fundamentele principes’ van onze samenleving, ‘waar we eeuwenlang voor gestreden hebben’, becommentarieert: ‘… nu moet het debat over de uitgangspunten gevoerd worden. Die zijn in gevaar, vind ik. Waarom debatteren wij over gescheiden zwemmen of hoofddoeken? Omdat we de voorbije jaren te tolerant geweest zijn tegenover onze fundamentele waarden. Eerst moet de grondwetgever hierover duidelijkheid scheppen.’
Waarom ergert onze eminente politicus zich aan gescheiden zwemmen, en niet aan gescheiden toiletten en gescheiden gevangenissen? Waarom wil hij ‘de gelijkheid tussen man en vrouw’ alleen voor moslima’s in het zwembad, en elders niet? En moet de staat dan ook damesvoetbal en dameskappers verbieden? (En dus ook herenvoetbal en herenkappers?)
Waarom ziet hij het probleem bij de islam, en niet bij het katholicisme, waar vrouwen nog steeds gediscrimineerd worden en uitgesloten van het ambt van priester en hoger? Is dat geen erg selectieve verontwaardiging? Wordt daar juridisch tegen opgetreden?
En wat hebben gescheiden zwemmen, de hoofddoek en de leeftijd waarop je aan de ramadan meedoet te maken met ‘onze fundamentele waarden’ die in de grondwet zouden moeten worden opgenomen? Als wij fundamentele waarden hebben, staan ze toch al in de grondwet?
De holle formule van de preambule
Of toch niet? Dewael voert campagne voor een herziening van de grondwet. Is die dan slecht? De grondwet behoort, denk ik, tot het beste wat België op politiek gebied te bieden heeft. Maar Dewael wil de scheiding van geloof en staat er beter in verwoord hebben. Helaas blijft hij voortdurend onduidelijk over wat er verbeterd zou kunnen worden. Volgens een aantal deskundigen is België wel degelijk een seculiere staat. Waarom Dewael vindt van niet, of niet genoeg, maakt hij niet duidelijk.
Zijn behoefte aan grondwetsherziening kadert in een offensief naar de ‘nieuwkomers’ toe. Dat zijn de vroegere ‘allochtonen’, die met een vriendelijk klinkend woord bejegend worden, dat in feite de connotatie van achterlijk, ondemocratisch, onaangepast, vrouwonvriendelijk, seksistisch, homohatend, religieus opdringerig… met zich meedraagt. Dat nogal louche volkje moet onder de neus gewreven worden wat voor een progressief land België eigenlijk wel is, en dat het zich aan de wet te houden heeft (wie had dan iets anders gedacht?), en met name de grondwet.
Daartoe wil Dewael een paar zaken in de grondwet krachtiger formuleren en het geheel ontsluiten door een inleiding die haar ‘attractiviteitswaarde’ moet vergroten. Maar als je Dewaels ‘Proeve van Preambule bij de Belgische Grondwet’ leest, merk je dat de attractiviteit die de grondwet zou moeten hebben door deze tekst compleet geruïneerd wordt. In plaats van een frisse, enthousiasmerende uiteenzetting over de waarde van de grondwet voor een vreedzame, democratische samenleving krijg je dor advocatenproza dat elke bezieling mist, en dat geschreven is vanuit een verkrampte positie. De grondwet is beter af zonder zo’n preambule.
De aanval op de godsdienst
Het initiatief tot grondwetsherziening van Dewael moet je ook zien in de ruimere context van het terugdringen van de godsdienst. Een bepaalde stroming in de samenleving wil de godsdienst zoveel mogelijk bannen uit het openbare leven, en met name de islamitische godsdienst. Vandaar de strijd tegen de hoofddoek in het onderwijs, maar ook in het parlement, iets waar de MR zich zeer onaangenaam mee heeft doen opmerken. Dat gaat in tegen de Belgische traditie, want er hebben in het verleden ook katholieke geestelijken in soutane in kamer of senaat gezeteld, zonder dat dat een probleem was. In feite willen ‘liberale’ fanatici de grondwettelijk gegarandeerde godsdienstvrijheid inperken, om te beginnen vestimentair.
Dat antigodsdienstige offensief – en ik spreek hier niet voor mijn eigen zaak, want ik ben atheïst – wordt ondersteund door een filosoof als Etienne Vermeersch, die van de godsdienst een privézaak wil maken, niet in de gezonde zin dat de staat er zich niet mee hoort te bemoeien, maar in de dubieuze betekenis dat je je religieuze overtuiging voor jezelf moet houden en niet moet laten blijken in het openbaar. Maar dat laatste is nu net essentieel voor een aantal godsdiensten.
Ook het interessante plan van een andere filosoof, Patrick Loobuyck, om een vak levensbeschouwing in te voeren in het secundair onderwijs waarin de belangrijkste godsdienstige en andere overtuigingen bekeken en vergeleken worden, past in dit kader. Het is op zich een goed idee, maar als het moet dienen ter vervanging van de levensbeschouwelijke vorming die je nu kan kiezen in het officieel onderwijs, is het een aanslag op de godsdienst.
Een journalist als Joël De Ceulaer schrijft: ‘kinderen van zes jaar oud, die nog hoegenaamd geen levensbeschouwing kunnen hebben, worden door de school geïndoctrineerd – euh, pardon, onderwezen – in de religie van hun ouders. (…) Is het niet beter als alle kinderen hetzelfde vak krijgen? Een vak dat hen leert dat er ook andere levensbeschouwingen bestaan dan die van hun ouders? Natuurlijk zou dat beter zijn.’ (De Morgen, Laten we kerk en school scheiden, 25/02/2016)
De aanval op het ouderschap
Ik ben nogal perplex van dergelijke uitspraken, omdat ze een grondige discreditering van het ouderschap vormen. Ouders worden gezien als hinderlijke obstakels voor een eigen leven, en een opvoeding in de lijn van de ouders als een gênante indoctrinatie. Op de achtergrond van een dergelijk standpunt speelt de behoefte aan het beschadigen, reduceren of uitschakelen van de godsdienst mee, in het bijzonder van de islam.
Als democratisch atheïst ben ik diep beschaamd over dergelijke uitspraken. Ik denk dat het wezenlijk is dat je eerst opgevoed wordt in de levensbeschouwing van je ouders, en daarna pas gaat vergelijken met andere overtuigingen, om uiteindelijk te zien hoe je jezelf wilt positioneren.
Als Dewael verontrust is over kinderen die meedoen aan de ramadan – of dat goed is of slecht laat ik in het midden, maar het is een kwestie voor de ouders – dan zit hij op dezelfde golflengte als Vermeersch die afgeeft op de hoofddoek van moslimmeisjes op de lagere school. Het gaat erom de bevoegdheid van de ouders in vraag te stellen en de islam als indoctrinatie voor te stellen, ‘indoctrineren’ is trouwens een term die we De Ceulaer net letterlijk zagen gebruiken. Dat is een polemische terminologie die dient om een opvoeding of training die je afwijst verdacht te maken. Maar is vorming in een levensbeschouwelijke leer geen essentieel en vanzelfsprekend onderdeel van elke opvoeding?
De wet boven de godsdienst?
De pleidooien voor grondwetsherziening werken met een merkwaardige slogan: de godsdienst staat niet boven de wet, of, wat op hetzelfde neerkomt: God staat niet boven de wet. Dat lijkt evident, maar is het niet. De godsdienst (of ruimer: de levensbeschouwing) produceert ethiek, de staat produceert recht, en dat is iets heel anders. Ethiek en recht vallen niet samen, en staan vaak haaks op elkaar. Ik denk bijvoorbeeld aan de Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer die onder het Hitlerregime geëxecuteerd werd om zijn verzet tegen de heersende rechtsorde. Of aan dokter Peers die in de gevangenis belandde voor het uitvoeren van abortus, wat ook tegen de heersende rechtsorde was, een zaak die die rechtsorde uiteindelijk heeft veranderd. Als het principe dat de wet boven de godsdienst of de levensbeschouwing staat onnadenkend wordt gepropageerd, zal de theorie van de burgerlijke ongehoorzaamheid moeten worden bovengehaald.
De Belgische staat heeft overigens een traditie van begrip voor ethische principes, wat bijvoorbeeld blijkt uit de manier waarop tijdens de inmiddels afgeschafte legerdienst met dienstweigeraars werd omgegaan. Zij kregen als alternatief de burgerdienst aangeboden. De wet moet het samenleven mogelijk maken, ook tussen mensen met verschillende ethische overtuigingen.
Deradicalisering bovenaan
De campagne van Dewael, die anti-godsdienstigheid combineert met islamofobie, is natuurlijk niet los te zien van IS, en de aanslagen in Frankrijk, België en elders. Haar fundamentele ideologische functie is de aandacht af te leiden van het wezenlijke, namelijk dat België meedoet aan de agressie in het Midden-Oosten en specifiek: het bombarderen van IS.
Dat gebeurt zonder noemenswaardig democratisch debat of besluitvorming, en het is hoogst problematisch. Die bombardementen zijn ethisch verwerpelijk, staatsrechtelijk dubieus en tactisch fout. Wie bommen gooit, zal bomgordels terugkrijgen. Het buitenlandse en militaire beleid van België brengt de bevolking in gevaar, het is vragen om aanslagen.
Om discussie over deze fundamentele kwesties te verhinderen of te verlammen is het nodig voortdurend te hameren op het probleem van de islam, op de veronderstelde wezenlijke oorlogszucht van die godsdienst of cultuur, en op de onaangepastheid van de ‘nieuwkomers’. We moeten ons bezighouden met beuzelarijen zoals de regeling in zwembaden, de leeftijd waarop je aan de ramadan mag meedoen, het dragen van hoofddoeken. Of het onverdoofd slachten van schapen. Maar het onverdoofd slachten van mensen door Belgische gevechtsvliegtuigen is geen thema.
Het eindeloze discours over de deradicalisering plaatst het probleem onderaan in de maatschappij, en daar dan in de hoek van de islam. Maar het grote probleem zit bovenaan, bij het radicalisme van westerse mogendheden (en Rusland) die met het grofste geweld proberen het Midden-Oosten naar hun hand te zetten. IS komt voort uit de Amerikaanse concentratiekampen in Irak, en is geen streekproduct uit Molenbeek of Antwerpen.
De tweedeling tussen een verwerpelijk geweld dat moet worden ingedijkt door een war on terror en een legitiem geweld via sluipschutters, drones en bombardementen waarover geen discussie hoort te worden gevoerd, is de kern van het probleem. Het mateloze radicalisme (extremisme) bovenaan in de westerse landen is de eerste oorzaak en de voedingsbodem voor het terrorisme. Dus moet de deradicalisering daar beginnen. Knutselen aan de grondwet is een afleidingsmanoeuvre om dat te vermijden.
Zijn wij te tolerant geweest? Jazeker: voor staatsgeweld, en voor de politici die daaraan meewerken. Terwijl de schande van de Belgische gevangenissen niet opgelost geraakt en een hele reeks culturele initiatieven financieel worden doodgeknepen, is er wel een miljardenbudget voor gevechtsvliegtuigen en gaat België bommen gooien op IS. Het maakt pijnlijk duidelijk hoe ontspoord dit land is.
Over Dewael en Djavann: Eric Hulsens, Islamoloog Dewael, http://www.cie.ugent.be/CIE2/hulsens1.htm
De Preambule van Dewael:
(Noteer de agressie en het negativisme in deze tekst, die stelt dat ‘het burgerlijk recht absolute voorrang heeft op religieuze voorschriften en dat de bron van het recht de volkssoevereiniteit is die alleen wordt ingeperkt door de rechten van de mens, de EVRM, de Grondwet en de daaruit voortvloeiende wetten en decreten’. En ook: ‘Vastbesloten om de rechten en vrijheden van haar burgers tot het uiterste te verdedigen en te streven naar een harmonieuze samenleving (…)’. Het lijkt wel alsof hier een heroïsche verzetsgroep aan het woord is die een buitenlandse militaire dreiging moet afwenden – een wereldvisie die je bij extreem-rechtse Franse fanatici aantreft – terwijl de grondwet toch helemaal niet bedreigd is. Als het de bedoeling is om de ‘attractiviteitswaarde’ van de grondwet voor ‘nieuwkomers’ te verhogen, is dit afwijzende, vechterige discours volkomen contraproductief.)
http://www.openvld.be/library/1/files/5904_preambule_dewael_grondwet.pdf
Vanuit christelijke hoek is de antigodsdienstige strekking van Dewaels campagne scherp geregistreerd: ‘Debat viseert alle godsdiensten. Symboolstrijd over herziening grondwet’, titelt Tertio:
http://www.tertio.be/magazines/855/artikels/%22debat-viseert-alle-godsdiensten%22
