Ish breekt met stereotypen, regels en dualistisch denken: geen zwart vs wit, geen Ismael vs Ish, geen dans vs theater, geen religie vs seculariteit, geen vrouw vs man, geen homo vs hetero. Eén voor één brengen zijn levensechte verhalen ons steeds verder weg van het blind makende en destructieve binaire denken.
Aangenaam, Ik Ben Ish is de debuutvoorstelling van Ish (Ismael) Ait Hamou en bijna alle voorstellingen waren in een mum van tijd uitverkocht.
Ik las de beschrijving op Facebook: “Aangenaam, Ik Ben Ish is een voorstelling over de kracht van verhalen. Over de zoektocht naar identiteit. Over de moeilijkheden van onze samenleving.” De kracht van verhalen is ook iets wat me erg boeit en tevens bezig houdt in mijn doctoraatsonderzoek. Het hoeft niet gezegd dat de thema’s identiteit en samenleving mij als onderzoeker en vrouw van kleur altijd hebben geraakt.
Ish begint zijn voorstelling met een ontroerende vertelling. Begeleid door een strijkkwartet vertelt hij over een specifieke ervaring tijdens zijn reis voor de documentairereeks Terug naar eigen land. Het was de meeste uitdagende en confronterende reis die hij ooit maakte. Hij vertelt over dat bijzondere moment waarin hij zich bewust was dat die gebeurtenis hem voorgoed zou veranderen. Ish wist die dag dat hij nooit meer dezelfde zou zijn.
Spelregels overboord
Ish breekt met stereotypen, regels en dualistisch denken: geen zwart vs wit, geen Ismael vs Ish, geen dans vs theater, geen religie vs seculariteit, geen vrouw vs man, geen homo vs hetero. Eén voor één brengen zijn levensechte verhalen ons steeds verder weg van het blind makende en destructieve binaire denken. Ik kan ademen.
Ish gooit de spelregels van theater overboord en maakt met zijn voorstelling iets waar we allemaal samen ongeacht kleur, religie, gender, leeftijd of achtergrond meer dan trots op mogen zijn. Hij neemt ons mee naar het allereerste moment dat hij de wereld aanschouwde of liever ‘zijn wereld’ (lees: zijn moeder), naar zijn Mickey Mouse rugzakje en de beklijvende ervaringen van uitsluiting op school, naar zijn inspirerende en leerrijke tijd in Californië waar hij zich voor het eerst Belg mocht voelen, naar zijn spirituele zoektocht en het eerste moment dat hij sinds lang terug in sujood [1] ging zitten en niet kon stoppen met huilen. We keren uiteindelijk terug naar Vilvoorde waar het allemaal begon; zijn thuisstad en tegenwoordig ook de stad waaruit meerdere jongeren – waaronder een van zijn jeugdvrienden – naar Syrië vertrokken.
Pijnlijk herkenbaar en frustrerend dat dit voorkomende verhalen zijn die nog steeds gebeuren. Tegelijk is de voorstelling hoopvol en weet Ish duizenden mensen te overtuigen om te komen luisteren. De grootste boodschap die Ish verkondigt is dat niemand de waarheid in pacht heeft en dat we echt moeten luisteren naar elkaar. Je stem laten horen heeft niets te maken met in een slachtofferrol te willen kruipen. “Integendeel,” stelt Ish, “dat zijn geen zwakke mensen,” want zoals hij weet over te brengen is een stem krijgen en/of gehoord worden een kwestie van opboksen tegen (witte) privileges.
Kippenvel
Ik las ergens dat de voorstelling “een gezonde dosis relativeringszin” bezat, maar Ish relativeert eigenlijk niet. Ish wil de wereld anders gaan lezen; hij wil ons (groter) verhaal op een andere manier lezen. Dit anders lezen doet hij meermaals tijdens de voorstelling, maar op twee bijzondere momenten raakt dit me diep:
Het wordt even donker in de zaal en plots zit Ish op zijn gebedsmatje. Het is muisstil. Hij vertelt het verhaal van de allereerste openbaring die profeet Mohamed (saw) kreeg en hoe het koranvers dat begint met “Iqra” (“lees”) [2] eigenlijk een universele boodschap omvat. Een boodschap van openheid en samenleven, van de ander onbevooroordeeld te lezen. Het wordt opnieuw donker en we horen het volledige koranvers klinken door de zaal. Ik krijg kippenvel.
Iqra vraagt om een open hart zoals dat van Ish waarin alles gevoeld kan worden zoals het tot je komt, zonder de behoefte te voelen het anders te willen maken. Je staat als het ware als gelijkwaardigen tegenover elkaar en met open armen zeg je “Aangenaam, Ik Ben…”. Je hoeft niet te interpreteren, niet te duiden maar gewoon te luisteren. Ish gebruikt zijn dans als metafoor voor die ingesteldheid want zoals het een goede danser betaamt, luistert hij naar zijn lichaam en naar de muziek. De ruimte die daardoor ontstaat, verbreedt je kijk.
Voor het tweede moment moet ik even terug gaan naar het begin van de voorstelling. Als kind had Ish het gevoel letterlijk aan zijn moeder voorbij te moeten gaan. Hij wist haar altijd al te koesteren maar hij had het vooral moeilijk met wat de buitenwereld zou denken over haar: ze droeg namelijk een hoofddoek. Aan het einde van de voorstelling zegt hij over hoe iemand hem vertelde dat er eindelijk een programma zou gemaakt worden waarin het duidelijk wordt dat migranten-moeders eigenlijk dezelfde dingen doen en wensen en niet zo verschillen van “andere” moeders. Ish is gekwetst en toont zijn verontwaardiging en geeft aan waarom dit problematisch is.
Toen ma naar Mars vertrok
Ik geef ze beiden gelijk: ja het wordt hoogtijd dat het verhaal van onze eerste generatie migranten moeders/vrouwen wordt verteld en dat ze een stem krijgen, maar ik begrijp Ish omdat het gaat om de intentie en wat/wie er achter zit. De intentie zou niet mogen zijn dat migranten-moeders genormaliseerd of gelijkgesteld dienen te worden. Ze moeten een stem krijgen waarin ze hun diverse verhalen kunnen vertellen om dit later als erfgoed te gebruiken: voor henzelf, voor ons, en de volgende generaties. Het vertrekpunt hier is een soort ‘leren van’ en onze noorderburen hebben hier een knappe voorstelling over gemaakt. Theatermakers Abdelkarim en Asma El-Fassi van Zouka Media staan ook in België met Toen ma naar Mars vertrok. Moeder El-Fassi vertelt hierin haar migratieverhaal en deelt liefde en leed over haar leven in Nederland. Ik wil niet te veel verklappen, maar het is een inspirerend en ontroerend portret geworden over ‘onze’ moeders.
Aangenaam, ik ben Ish is bezig aan een toernee. Er zijn nog tickets voor de voorstellingen in de Antwerpse Stadsschouwburg en in Capitole Gent.
Toen ma naar Mars vertrok speelt zondag 18 februari van 16u tot 18u in de Arenbergschouwburg.
