Belgisch gezinden blijken positiever te staan tegenover immigranten dan Vlaamsgezinde jongeren.
De invulling die Vlaamse jongeren aan hun nationale identiteit geven kan hun houding ten aanzien van welvaartsherverdeling voorspellen. Dat blijkt uit de masterproef Identiteit en herverdeling door Joost Vandoninck, master in de politieke wetenschappen (KU Leuven). Vlaamse jongeren die een etnische invulling geven aan hun nationale identiteit wijzen welvaartsherverdeling veel sterker af dan Vlaamse jongeren die hun nationale identiteit op een civiele manier omschrijven. Bovendien blijken Vlaamsgezinde jongeren eerder negatief en Belgischgezinde jongeren eerder positief te staan ten opzichte van herverdeling.
Etnische of culturele gelijkenissen hebben een belangrijke impact op welvaartsherverdeling. Zulke gelijkenissen bevorderen gevoelens van samenhorigheid en vertrouwen tussen mensen. Een sterke identificatie met een nationale identiteit kan daarom de steun voor herverdeling versterken. Westerse landen worden echter etnisch steeds diverser. Kan de solidariteit behouden blijven in een multiculturele samenleving? Studies tonen aan dat het draagvlak voor welvaartsherverdeling afneemt naarmate er meer immigranten in het Westen komen wonen.
Verschillende soorten nationalisme
Toch zou nationalisme volgens sommige onderzoekers ook in meer diverse samenlevingen de steun voor welvaartsherverdeling kunnen versterken. Zo kwamen Canadese onderzoekers tot de conclusie dat trotse Canadezen positiever staan ten opzichte van zowel immigranten als herverdeling dan hun minder nationalistische landgenoten. Het bewijst dat nationalisten niet per definitie andere bevolkingsgroepen uitsluiten van welvaartsherverdeling. De invulling van de nationale identiteit is volgens de Canadese onderzoekers cruciaal voor de steun voor herverdeling. Deze invulling kan exclusief of inclusief zijn, waarbij exclusieve nationalisten andere bevolkingsgroepen per definitie uitsluiten van welvaartsherverdeling. Inclusieve nationalisten niet.
In zijn onderzoek maakte Vandoninck daarom een onderscheid tussen etnisch en civiel nationalisme. Etnische nationalisten geloven dat enkel mensen waarvan de voorouders ook in het land geboren zijn tot de nationale groep behoren. Etnisch nationalisme is dus exclusief. Civiele nationalisten vinden dat ook nieuwkomers tot een natie kunnen toetreden zolang zij zich houden aan een aantal voorwaarden, zoals de wetten respecteren en de taal leren en is dus inclusiever.
Etnisch en civiel nationalisme
Vandoninck voerde een kwantitatieve analyse uit op de gegevens uit de Belgian Youth Survey 2008, een vragenlijst die bij 2.307 Vlaamse jongeren uit het zesde jaar secundair onderwijs werd afgenomen. De resultaten tonen aan dat zowel instemming met etnisch als met civiel nationalisme bijdraagt tot een afwijzing van herverdeling. Het effect van etnisch nationalisme op verminderde steun voor herverdeling blijkt wel bijna viermaal sterker dan dat van civiel nationalisme.
Dat komt volgens Vandoninck omdat instemming met civiel nationalisme niet vanzelf een afwijzing van herverdeling inhoudt. “Civiele nationalisten vinden het belangrijk dat immigranten zich integreren door bijvoorbeeld de taal te leren en de wetten te respecteren. Als zij van mening zijn dat immigranten niet aan deze inburgeringsvoorwaarden voldoen, zullen civiele nationalisten immigranten ook negatiever beoordelen. Pas dan zullen zij herverdeling met immigranten afwijzen.”
Voor etnische nationalisten is het feit dat bepaalde welvaartsontvangers niet tot de eigen etnische groep behoren al voldoende reden om herverdeling af te wijzen. Of migranten zich al dan niet integreren en hoe ze zich gedragen speelt daarbij geen rol.
Vlaamse en Belgische jongeren
In z’n masterproef ging Vandoncinck ook na of jongeren die zich sterk Vlaming voelen en jongeren die zich vooral Belg voelen anders denken over herverdeling. Een eerdere studie van Billiet, Maddens en Beerten stelt dat de Vlaamse identiteit etnisch is en immigratie afwijst. De Belgische zou eerder civiel zijn en positief staan ten opzichte van immigranten. Hun studie doet vermoeden dat Vlaamsgezinden negatiever staan tegenover herverdeling en Belgischgezinden meer positief.
De masterproef bevestigt deze veronderstellingen ten dele. Uit de studie blijkt dat wie Belgisch gezind is slechts in bescheiden mate meer naar civiel dan naar etnisch nationalisme zal neigen. Het effect van Vlaamsgezindheid op het type nationalisme is niet eenduidig. Vlaamsgezindheid kan een verhoogde instemming met zowel het etnisch als met het civiel nationalisme veroorzaken. Wel blijken Belgisch gezinden positiever te staan tegenover immigranten dan Vlaamsgezinde jongeren. Als gevolg daarvan draagt Belgischgezindheid lichtjes bij tot een verhoogde steun voor herverdeling, daar waar Vlaamsgezinde jongeren welvaartsherverdeling meer afwijzen.
Conclusie
De studie biedt een interessant inzicht in de manier waarop jongeren hun politieke attitudes vormgeven. Opmerkelijk is dat houdingen omtrent nationale identiteit en immigranten een sterke invloed lijken te hebben op de houding van jongeren tegenover welvaartsherverdeling. Dit terwijl sociale klasse of opleidingsniveau – waarvan je eerder een invloed zou verwachten – de herverdelingsattitudes van de jongeren niet rechtstreeks blijken te beïnvloeden. Volgens Vandoninck heeft dit allicht te maken met het feit dat de jongeren nog geen eigen klassenpositie verworven hebben. Bovendien geeft de studie een idee over hoe nationalisme de individuele attitudes van jongeren over herverdeling beïnvloedt. Het zijn deze jongeren die de toekomstige samenleving – waarin een stijgende diversiteit het draagvlak voor herverdeling mogelijk zal doen afnemen – zullen vormgeven.
Joost Vandoninck deed mee aan de Vlaamse Scriptieprijs 2013. Zijn scriptie kan je hier lezen op de scriptie bank
