Olympische limieten

De wereld was in de ban van de dertigste editie van de Olympische Spelen in Parijs. Tijdens deze sportmanifestatie komen topatleten vanuit de hele wereld samen om zich in verschillende disciplines met elkaar te meten. Ze bereiden zich jarenlang, vaak zelfs levenslang, voor op dat moment. Hun zelfdiscipline en toewijding gecombineerd met nieuwe wetenschappelijke inzichten, technologieën, kennis van hun voorgangers en financiële steun van sponsors laat hen toe om de fysieke menselijke limieten uit te dagen. Elke editie sneuvelen er records en is de wereld getuige van dingen die daarvoor onmogelijk werden geacht.

Tijdens deze editie werden niet enkel de limieten van de verschillende disciplines op de proef gesteld, maar ook de limieten van sociale categorieën. We zagen het onder andere gebeuren in de hetze die is ontstaan rond de Algerijnse bokser Imane Khelif. Na haar overwinning op de Italiaanse  Angela Carini laaide de discussie rond haar gender en sekse terug volop. Terug, want vorig jaar nog werd ze door de Internationale Boksfederatie op het laatste nippertje weerhouden van deelname aan de finale van het WK omdat tests — waarvan de aanleiding, noch procedure, noch parameters, noch resultaten zijn meegedeeld — zouden aangetoond hebben dat ze geen vrouw zou zijn.

Er zijn verschillende lenzen waarmee we reliëf kunnen aanbrengen in de mediastorm die op Khelif is losgelaten en massaal door ons strot werd geramd. We kunnen bijvoorbeeld nadenken over de misogyne laag, die verlangt dat vrouwen er op een bepaalde manier uitzien en zich op een bepaalde manier gedragen om als vrouw ‘te tellen’. We kunnen nadenken over de racistische en xenofobe laag, die stelt dat het voorkomen van een cisgender Noord-Afrikaanse vrouw op de één of andere manier niet vrouwelijk is, maar wel mannelijk en verdacht — hetzelfde overkwam overigens onder andere Serena Williams en Caster Semenya toen zij wonnen van witte atleten. We kunnen nadenken over de transfobe laag, die stelt dat een trans vrouw — wat Khelif voor alle duidelijkheid niet is — geen echte vrouw zou zijn, en een inherente bedreiging is voor vrouwen, vrouwelijkheid en vrouwelijke integriteit. We kunnen ook nadenken over hoe hip en lucratief het is geworden om je af te zetten tegen alles wat mogelijks met ‘woke’ te maken zou kunnen hebben, en hoe zich dat vertaalt in anti-trans sentimenten — iets dat zo ver gaat dat nu ook cisgender vrouwen er slachtoffer van worden, een uitkomst die ik jaren geleden al voorspelde. Waarom is iemands mogelijke sekse-/genderafwijking problematischer en spraakmakender dan andere (fysieke) uitzonderlijkheden, zoals uitgebreid vastgesteld bij bijvoorbeeld zwemmer Michael Phelps? De hevigheid en populariteit van de discussie komt natuurlijk voort uit de intersectie van onder andere deze verschillende lagen en vragen.

Wat is dat, een ‘echte vrouw’? Welke parameters hanteren we om een onderscheid te maken tussen nog-geen-vrouw, vrouw en niet-meer-vrouw?

Door na te denken over sociale categorieën en de grenzen ertussen kunnen we een heel aantal van die lagen samen nemen. Want wanneer iemand er van beschuldigd wordt geen ‘echte vrouw’ te zijn dan dringt zich een vraag op: wat is dat, een ‘echte vrouw’? Welke parameters hanteren we om een onderscheid te maken tussen nog-geen-vrouw, vrouw en niet-meer-vrouw? Wie bepaalt die parameters precies? Wie, en wat, wordt erdoor beschermd of net afgeremd?

In het boek Against Purity gaat de Canadese filosoof Alexis Shotwell verder in op classificatie en de invloed van classificatie op ons leven. Aan de hand van concrete cases maakt ze duidelijk welke invloed definities en categorieën — schijnbaar neutraal maar altijd van politiek en ideologie doordrongen — hebben op ons leven. Shotwell stelt dat er in de echte, empirische, natuurlijke wereld echte, empirische, natuurlijke dingen gebeuren. Die dingen zijn complex en slordig. Wij proberen vervolgens om die complexiteit te (be)noemen, classificeren en sorteren. Het is een politiek proces, een politieke daad, om dat te doen. 

Ze haalt verschillende parameters aan waaraan voldaan moet worden om een ‘ideaal’ classificerend systeem te hebben. Het netjes kunnen categoriseren van het volledige veld waarop het van toepassing is, is daar één van. Daar — absoluut niet alleen daar, maar zeker ook daar — wringt het schoentje al bij onze gender- en seksecategorieën. Ons binair systeem zorgt voor een grote restgroep aan lichamen en identiteiten die geen plek kunnen krijgen, zoals mensen die intersekse lichamen hebben (1,7% van de Vlamingen) of die hun identiteit als non-binair beleven (1,9% van de Vlamingen). Ons systeem faalt drastisch in het rangschikken van het veld waarop het van toepassing wil zijn. 

Het binaire gendersysteem wankelt. De makkelijke vijand is iedereen die ervan afwijkt.

Of Khelif tot die restgroep behoort weet ik niet en gaat me ook niet aan — en in tegenstelling tot een reeks opiniemakers zoals professionele TERF JK Rowling en online bullenbak Piers Morgan heb ik niet het gevoel dwingend aanspraak te mogen maken op de medische en persoonlijke geschiedenis van een vrouw(elijke topatleet). Wat wel helder lijkt is dat ze wordt afgestraft omdat ze volgens sommigen niet (goed genoeg) voldoet aan de arbitraire, ongedefinieerde categorie ‘vrouw’. Op het wereldtoneel zien we hoe een vrouw riskeert haar levenswerk in vlammen te zien opgaan omdat haar vrouwelijkheid volgens sommigen niet ‘volstaat’. Waaraan iemand moet voldoen kan niemand precies zeggen en is in de eerste plaats gebaseerd op buikgevoel, vooroordelen en onaffe opvattingen. Als geboren worden als vrouw, opgroeien als vrouw, studeren als vrouw en vechten als vrouw — in haar eigen woorden “I was born a girl, I grew up a girl, I studied as a girl and I fought like a girl” — niet meer volstaat, wat dan wel? 

Het binaire gendersysteem wankelt. De makkelijke vijand is iedereen die ervan afwijkt. Internationaal richten verschillende machthebbers en media(geile) figuren hun pijlen op de queer gemeenschap. Hun strijd gaat zo ver dat nu ook mensen die niets met queerness te maken hebben — zoals Khelif — meegesleept worden in de bloederige maalstroom; voor mij is dit al voldoende bewijs dat dit systeem niet het redden waard is. Waar iedereen aan voorbijgaat is dat genderbinariteit niet wankelt door ons, de afwijkende perverten, maar omdat het ontoereikend, slecht uitgewerkt, kinderachtig en naïef is. Vindt eigenlijk iemand het echt verrassend dat de poging om 8.170.342.376 lichamen en belevingen in twee nette categorieën op te delen niet gelukt is? 

De invloed van classificerende systemen op ons leven is gigantisch, en  wordt hier erg voelbaar. Waar we lijnen trekken bepaalt welke dingen we in de toekomst als ‘natuurlijk’ zullen ervaren en welke dingen als ‘onnatuurlijk’. Het besef dat onze opvattingen over gender en seksualiteit best willekeurig zijn, lijkt langzaamaan grond te vinden in onze samenleving. De notie dat hetzelfde geldt voor onze opvattingen over biologisch geslacht, over sekse en lichamelijkheid, veel minder — al is het even waar. Om dat besef in te laten dalen in de Vlaamse populaire verbeelding zullen we ook komaf moeten maken met het idee dat wetenschap neutraal is, net zoals het idee dat de medische wereld neutraal is. Meer nog, het idee dat er überhaupt zoiets bestaat zoals neutraliteit zal moeten afsterven. Om wakker te worden voor de empirische en natuurlijke wereld zullen aangeleerde verwachtingen moeten verschrompelen.

Ik vrees echter dat die totale omwenteling nog wel even op zich zal durven laten wachten. Tot dan zeg ik: leve de restgroep! Leve de marge! Leve de verwarring! Leve de puinhoop! Leve het slordige! Leve het koppige! Leve de afwijking! Leve het woordeloze! Leve het ondefinieerbare! Leve het echte leven! De complexiteit zal zegevieren, wees gewaarschuwd!

Deze tekst verscheen eerder bij Etcetera.
Foto: © AP Photo/John Locher