[open brief] Schizofrenie in de kunstensector

Geachte Mevrouw de Minister, geachte collega’s,

Er heerst in de kunstsector een schizofrenie die zich afspeelt tussen het discours en de praktijk. Net op het moment dat de cultuurparticipatiecijfers aantonen dat verandering broodnodig is, slaat de cultuursector een conservatieve weg in. En met conservatief bedoel ik het resoluut willen behouden van datgene dat geïnstitutionaliseerd is en het laten verdwijnen van veel kleine en experimentele initiatieven die precies op zoek gaan naar nieuwe expressiekanalen en vernieuwende participatievormen nastreven.

En dit juist op een moment dat we de grenzen van de decreten en de interpretatie ervan moeten aftasten en nieuwe praktijken gaan creëren die ons helpen om de kunsten te democratiseren. En het is duidelijk dat diegenen die met recht en waardigheid de standaard zetten van wat er is, niet diegenen zijn die het best gekwalificeerd zijn om ruimte te creëren voor wat komen zal. En komen moet het.

Ik heb het genoegen gehad een tweede geboorte te kennen toen ik in België kwam wonen, en ik las en hoorde met grote verwondering en bewondering over het emancipatieproces van de Vlaming en de rol die het cultureel veld hierin speelde. Een inspirerend verhaal over basiswerk en over burgerorganisaties die werden gerecupereerd en geïnstitutionaliseerd met als resultaat dat de Vlaamse cultuur binnen het bereik kwam van elke inwoner. Dit leidde tot het ruim vertakt netwerk van cultuurcentra en bibliotheken. Dit heeft ook weerslag gehad op de sociale en artistieke ontwikkelingen. Een boeiend verhaal van toenemende participatie.

Maar nu bevinden we ons echter op een ander moment in de geschiedenis; een periode waarin een groot percentage van de inzittenden van diezelfde Vlaamse Gemeenschap geen gebruik maakt of kan maken van het culturele aanbod, noch als toeschouwers, noch als cultuurmakers. De analyses van de participatiecijfers spreken voor zich. Ter illustratie moet men het cultuurparticipatieonderzoek van de stad Antwerpen online maar eens raadplegen. De diversiteit is ver zoek, zelfs in de stedelijke context waar het dagelijks leven doordesemd is van verscheidenheid.

Vanuit een commercieel standpunt zou men kunnen zeggen dat we er hiermee voor kiezen om te produceren met slechts een klein percentage van de capaciteit van ons “land-bedrijf”. Op lange termijn pleegt een gemeenschap zo sociaal en creatief zelfmoord.

Daarom moeten er maatregelen genomen worden en is er innovatie nodig om een nieuwe cultuurpolitiek te ontwikkelen, geleid door kennis vanuit het veld, zoals vroeger.

Negen jaar geleden, bij het begin van mijn nieuwe leven, hoorde ik van een project van Locus (toen nog Cultuur Lokaal). CORDOBA was een project dat mensen met een diverse culturele achtergrond (t.t.z. ‘allochtonen’) toeleidde naar staffuncties in de Vlaamse culturele instellingen. Een parcours dat ik met succes aflegde.

Op basis van de evaluatienota van CIMIC over het “Interculturaliseringsplan” moest ik met spijt vaststellen dat ik de trieste eer had om de enige te zijn. Ik hoop ten stelligste dat dit inmiddels veranderd is, maar ik betwijfel dit, afgaande op onder andere de samenstelling van de deelnemers aan het recent Cultuurforum.

Ik herinner me nog goed het intakegesprek waarin me werd gezegd: “Cordoba is een pioniersinitiatief, wees voorbereid op afwijzing en probeer innovatieve praktijken op te starten”.

Toen dacht ik: “Het is een goede zaak, en er kan enkel iets veranderen als je er helemaal voor gaat”.

Ik aanvaardde het partnerschap. En ik begon. Het was een heel moeilijke weg, maar hier sta ik.

Ik veronderstel dat mijn gebroken Nederlands en mijn uiterlijk alvast een enorm statement zijn binnen een sector die sterk monocultureel is van aard.
Maar ik ben er steeds van overtuigd geweest dat mijn kracht zat en zit in het specifieke netwerk en de andere achtergrond die ik kan aanbieden en meebrengen. Dat ik via een andere manier van denken bepaalde problemen en vastlopende denkpatronen kon ontwarren.

En ook daarin heb ik me helemaal gesmeten. Ik heb steeds binnen de bestaande praktijken en wetgevingen de grenzen afgetast, geëxperimenteerd aan de rand van het veld, vanuit een ander gezichtspunt, een andere basis.

Ik begrijp dat deze andere manier van werken voor de commissies (of de commissieleden) en enkele collega’s soms moeilijk te volgen is. Prospecties gebeuren op een andere manier, de namen van sommige artiesten zijn compleet onbekend. Bovendien vragen nieuwe kunstvormen om nieuwe evaluatiemethodes en om een nieuw meetsysteem om de kwaliteit te beoordelen.

We zoeken onze weg binnen ‘wat er is’ en wat nog niet geïnstitutionaliseerd is. Ik heb vele initiatieven gezien die vertrekken vanuit de basis, in de marge van ‘wat er is’, die zich organiseren en zinvol creëren. Het SIN theater collectief en Let’s Go Urban zijn twee recente voorbeelden. Ik heb altijd ruimte proberen te creëren voor dit soort praktijken, zoals bijvoorbeeld met het jaarlijkse Mestizo Arts Festival (http://mestizoartsfestival.be/). Ruimte creëren betekent in onze sector middelen, tijd en letterlijk fysieke ruimte vinden.

We kunnen ook leren van ‘wat er is’, en vice versa. Een leerproces in twee richtingen. Dat is de Mestizo (=mix) filosofie, mijn bijdrage vanuit het cultureel kapitaal dat ik bezit. Maar ik wil de eer niet opstrijken, die is voor al diegenen die bezig zijn met mixen. Al wat nodig is, is een open houding en interesse voor de ander. De lijst van initiatieven die zich hiermee bezighouden is lang, het zou onrechtvaardig zijn ze te gaan opnoemen, ik zou er ongetwijfeld nog vergeten.

Ik heb de laatste jaren geleerd dat het heel moeilijk is om veranderingen teweeg te brengen in het kunstenveld zonder ook zelf een discours te ontwikkelen om de dialoog te kunnen aangaan. Daarom is het faciliteren van nieuwe ruimtes en artistieke discours van vitaal belang. We moeten dus opnieuw naar het middenveld gaan kijken en visies en netwerken gaan vernieuwen, om de dialoog en de vernieuwing binnen de kunsten mogelijk te maken.

In de sociaal-artistieke sector is het niet beter gesteld. Het is een sector in de marge van de kunsten, zeker als we kijken naar de toegewezen middelen. De sector wordt maar al te vaak als een soort reservaat gebruikt: wat té nieuw is en de huidige canon binnen de kunsten kan aantasten wordt hier bewaard. Desondanks is het ook dáár gevaarlijk om te gaan experimenteren met dringende thema’s als gemeenschapsvorming en actief burgerschap als drijfkrachten achter artististieke creatie. Met Murga vzw merken wij althans het gebrek aan begrip van de commissie Sociaal-artistieke. Ook hier is het nodig om de grenzen te verbreden. Ik weet het, Murga is anders, is experimenteel. Maar denkt u niet dat nieuwe stromingen en oplossingen moeten ontstaan vanuit nieuwe praktijken? Hier staan we, klaar om ons weer helemaal te geven. Zonder lobbykracht in de commissies. Zonder iemand in de politiek. Wij hebben enkel onze deelnemers, burgers die hun sociale en artistieke verantwoordelijkheden nemen.

We willen communiceren door middel van het werk dat we doen en de mogelijkheden die de ontwikkeling van een meer participatief cultuurveld biedt. We willen dat méér mensen kunnen deelnemen aan kunst en cultuur, met verantwoordelijkheid voor hun eigen artistiek discours.

We steunen het bestaande, maar hier, aan de rand, worden wij, de pioniers, onze weinige middelen ontnomen. We die op zoek zijn naar vruchtbare grond voor allen.

Hoe zit dat eruit? Kom maar kijken. Nu zaterdag. Antwerpen Centrum.

Met vriendelijke groeten,

Gerardo Salinas
Stafmedewerker Arenbergschouwburg
Artistiek Coördinator Murga vzw
Artistiekleider Mestizo Arts Festival (MAF)