Pop-islam: expressie van een moderne moslimidentiteit

Pop-islam is een term ontstaan in het Westen, die duidt op de weg die moslims hebben gecreëerd tussen hun geloof enerzijds en de popcultuur anderzijds. Een deel van de moslimjeugd kan zich niet vinden in de manier waarop hun ouders uiting geven aan het geloof en zetten zich hiertegen af. Dit vormt de breuk met de conventionele vorm van islam en het begin van pop-islam. De 21ste eeuw wordt daarmee het tijdperk van de aanspraak op een dubbele identiteitsbevestiging.

Dit artikel verscheen eerder op al.arte.magazine

Media

Media spelen een belangrijke rol in het ontstaan en de verspreiding van pop-islam. Allerlei initiatieven om jonge moslims te bereiken zijn gelijktijdig in opmars. Het internet is het meest verspreide en meest toegankelijke medium dat er is. Islamitische geleerden waren gekant tegen het idee van digitale technologie, maar jonge moslims hebben de functionaliteit ervan ontdekt en omarmd. Het schept daarnaast extra afstand met de religieuze praktijk van de vorige generaties, die geen, of alleszins veel minder, gebruik maakten van het internet.

Er is een vorm van islamisering in de technologie merkbaar. In het tijdperk van smartphones en tablets bestaan er ook verscheidene islamitische toepassingen, zoals een applicatie om de koran te beluisteren. Diverse websites worden op maat gemaakt voor moslims, zoals Salamworld, de islamitische variant van Facebook. Ook het aantal online datingdiensten voor moslims neemt toe, hier kan gedacht worden aan Half Our Deen, dat opgericht werd door Ali Ardekani.

Sociale media spelen niet enkel een rol op individueel niveau, er wordt ook een virtuele ummah (de gemeenschap van moslims) gecreëerd. Voor het eerst kunnen mensen religieuze kwesties zelf opzoeken en kritisch analyseren, eerder dan op lokale prekers te vertrouwen. Verschillende online-fora bieden ruimte voor religieuze discussies. De site YouTube vormt ook voor de moslims een spreekbuis, die zowel door leken als geleerden wordt gebruikt om preken en ideeën te verspreiden.

Er is sprake van een digitale revolutie die moslims een stem geeft en de islam tastbaar heeft gemaakt. De televisiebedrijven experimenteren met zogenaamde islamitisch toegestane (halal) zenders. Naast het aanbod van zenders met traditionele koranrecitaties en preken, wordt er getracht tegemoet te komen aan de noden van de bestaande dualiteit bij de moslimjeugd. In 2009 startte Egypte met de zender 4Shbab (‘Voor jongeren’), een islamitische variant van MTV.

In de muziekindustrie opende de komst van pop-islam nieuwe deuren voor moslimartiesten zoals o.a. Mos Def, Mecca 2 Medina en Sami Yusuf. Onder meer pop-anasheeds (islamitische zang met percussie), islam-rap en -hiphop waren een antwoord op het verlangen van de jeugd naar islamitisch verantwoorde muziek. Hiermee gepaard ging de verandering van de traditionele visie op muziek, die eerder werd gezien als een dwaling, naar een visie die het als een middel ziet om een boodschap te delen met de wereld.

Accessoires

De modewereld, een belangrijk en zich steeds vernieuwend onderdeel van popcultuur, vormde jarenlang een uitdrukking voor de eigen identiteit. In het Westen hadden jonge moslims, voornamelijk moslimvrouwen, moeite om kleding te vinden die voldeed aan de voorschriften van de islam. Tegenwoordig is de moslimmode één van de snelst groeiende markten. Moslim-ontwerpers, zoals Barjis Chohan, leggen ook de basis voor islamitische haute couture. Sarah Elenany daarentegen combineert street fashion met de islamitische kledingstijl. Een belangrijk doel van deze nieuwe modetrend is om kleding ingetogen, hoogwaardig en modieus te maken. De tijden waar moslimvrouwen zich in verschillende lagen hulden behoren tot het verleden vanwege de variëteit aan islamitische online-winkels. Ook alledaagse accessoires krijgen een nieuw islamitisch stempel. Zo worden onder meer sieraden, sleutelhangers, gsm-sokjes en tassen versierd met islamitische designs of kalligrafische prints. Daarnaast werd er een islamitische agenda ontwikkeld speciaal voor de hedendaagse moslim, met onder andere gebedstijden en wetenswaardigheden over de islam.

Styleislam

Op internationaal niveau hebben twee bedrijven bekendheid verworven door de pop-islamitische touch die ze aan hun producten geven. De oprichters zijn moslims, maar hun uitgebreide en gevarieerde productaanbod is bestemd voor zowel moslims als niet-moslims.

In 2001 ontstond in het Verenigd Koninkrijk het handelsmerk Just Muslim. Het brein hierachter, Tayyar Ismail verwoordde zijn aanzet om een eigen merk te beginnen als: “Hoewel er traditionele ‘islamitische’ kleding beschikbaar was voor mij, merkte ik op dat er een echte brug moest worden gebouwd in de ‘moslim’ kledingmarkt, een leemte die ik maar al te graag wou opvullen.”

Styleislam® winkel

De designer Melih Kesmen startte in 2008 het bedrijf Styleislam op in Duitsland. De aanzet hiervoor kwam van de rellen die ontstonden na de publicatie in Denemarken van de cartoons over de profeet Mohammed. Melih Kesmen kon zich niet identificeren met de gewelddadige demonstranten, noch omgaan met hoe Europa de cartoons aanvaardde als vallend onder de vrijheid van meningsuiting. Hij kwam met een intellectueel protest in de vorm van een zwart T-shirt bedrukt met de tekst: “I Love My Prophet”. Dit wekte grote interesse bij het publiek en was de start van een nieuw hoofdstuk. Mettertijd zijn er ook tal van andere islamitische slogans bijgekomen zoals: “Keep smiling, it’s Sunnah”; “Terrorism has no religion”; “Jesus, Muhammad, Brothers in Faith”; “Hijab, My Right, My Choice, My life” en “Stop Wars”.

In tegenstelling tot de eerder aangehaalde uitspraak van Tayyar Ismail viel Kesmen geen leemte op, maar eerder een relatie tussen islam en een moderne, artistieke uitingsvorm daarvan. Hij drukt het uit met de volgende woorden: “Styleislam herkent geen leemte. Dit is wat we wilden tonen met onze producten. Iemand kan moslim zijn en deel uitmaken van het leven in Europa/Canada/Australië, noem maar op, van de 21ste eeuw. Deze aspecten sluiten elkaar niet uit.”. De bedoeling van Styleislam is niet om de islam te verkopen aan de mensen, maar om aan te tonen dat moderne ontwikkeling mogelijk is, zonder je identiteit als moslim te verliezen. Melih Kesmen maakt een vergelijking met andere bedrijven in de volgende bewoordingen: “Dit wordt vooral duidelijk bij bedrijven die onze designs kopiëren. Ze komen niet met eigen ideeën, ze zijn gewoon copy-cats en doen het om financiële redenen. Artistiek en islamitisch zijn is niet hun intentie.”

Kritiek

Ondanks de grote faam die pop-islam wereldwijd geniet, en ondanks de opmars van islamitische bedrijven, is er ook twijfel over hun doeleinden. Maar niet alleen islamitische bedrijven jongleren met geloof en producten. Recent nog registreerde een kunstenaar uit Nederland ‘Allah’ als merknaam waardoor er vanuit islamitische hoek verontwaardigde reacties kwamen en men zich zorgen maakte over de intenties van de kunstenaar. Het merk is ondertussen geweigerd door het Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom.

Er is duidelijk een controverse gaande over het etiket ‘islam’ dat op allerlei producten wordt geplakt. De vraag kan gesteld worden of dit alles niet een nieuwe tendens is in de commercialisering van de islam.