“Ik heb zelf ervaren hoe je kunt emanciperen door te lezen”, las ik in een interview met de Libanese schrijfster Joumana Haddad. “Boeken waren een venster op een verboden wereld. Ik nam me voor dat mijn leven ooit anders zou zijn dan de bekrompen werkelijkheid waar ik op dat moment in leefde.” En kijk, nu verzet Haddad in haar boeken bergen voor de emancipatie van vrouwen in Arabische landen.
“Van lezen verwachtte ik dat ik mijn kennis en wat ik zag als mijn ‘oriëntatie’ zou kunnen uitbreiden. Lezen betekende dat ik nieuwe ideeën zou hebben, die mij minder hulpeloos zouden maken in de wereld. Minder berooid. Minder kind. ‘Opvoeding’ betekende voor mij altijd: lezen, opdoen van informatie.”
Hanif Kureishi, een van mijn literaire idolen, verwoordt treffend de kracht van boeken, van woorden en zinnen op papier. Kennis is macht. Ik moest er al aan denken na de hele discussie over de jonge Syriëstrijders uit Brussel of Vilvoorde of Antwerpen, en na verschillende studies die aangeven dat de radicalisering van jonge moslims opgang maakt: misschien hadden die jongeren meer boeken moeten lezen. Of beter: andere boeken. Boeken die hen een ander, juister beeld van de islam zouden geven dan wat de haatpredikers hen voorschotelen. Boeken die hun identiteit helpen vormen en hun geest openen in plaats van hem dicht te betonneren.
De boeken van islamoloog Rachid Benzine bijvoorbeeld. Jonge Marokkaanse filosoof, ex-kickbokser, tonnen charisma en in de Parijse banlieues echt een jongerenidool. Lees even mee wat hij schreef in een open brief aan een jonge Marokkaan die zich outte als homoseksueel. “Homoseksualiteit maakt deel uit van de geschiedenis van het mens-zijn. Er is geen samenleving die dit fenomeen niet kent of gekend heeft. Uit werken van meerdere grote Turkse, Perzische en Arabische dichters uit de 8ste tot de 15de eeuw blijkt dat homoseksualiteit toen soms beter aanvaard werd dan nu.”
Of de boeken van de progressieve imam Tareq Oubrou, die er telkens weer op hamert dat het perfect mogelijk is voor moslims om hun geloof te belijden zonder te botsen met de maatschappij. Hij roept jongeren op om hier een toekomst op te bouwen in plaats van in Syrië als kanonnenvlees te gaan dienen. “Jongeren kunnen soms geen zin geven aan hun leven en in enkele gevallen zoeken ze die dan jammer genoeg in de dood. Maar de islam zoekt de confrontatie niet, wel de vrede. Die jongeren hebben geluk dat ze in het Westen leven en moeten hier hun leven opbouwen. De samenleving heeft hun intelligentie, hun kracht en hun jeugd nodig.”
Het probleem is dat die genuanceerde stemmen, die in het buitenland echt wegen op het debat, hier nauwelijks te horen zijn. Boeken als ‘Les nouveaux penseurs de l’islam’ en ‘Le Coran expliqué au jeunes’ van Benzine, of ‘Profession imâm’ van Oubrou zijn hier nauwelijks te verkrijgen. En al helemaal niet in het Nederlands. Dat zijn voor alle duidelijkheden absoluut geen nicheboeken, in Frankrijk waren het echte bestsellers die ook veel weerklank kregen in de media.
We missen kansen om jongeren een open en verdraagzame kijk op de islam te geven. Om andere klokken te laten luiden dan de karikaturen die de Sharia4Belgium’s van deze wereld van de islam maken. Karikaturen die gretig worden overgenomen door anderen om de moslims allemaal in dezelfde zak te stoppen. En ja, de ‘gematigde’ moslims in ons land zouden meer tegengas mogen geven om de haatzaaiers te counteren. Maar moderne denkers als Benzine en Oubrou zouden hen daarbij perfect kunnen helpen, als inspiratiebron en als spreekbuis op papier.
Het Vlaams Fonds voor de Letteren kan hier perfect een rol spelen. Een van de kernopdrachten van het fonds is om de diversiteit in het literaire landschap te helpen verzekeren. Het Vlaams Fonds voor de Letteren kan door tussenkomst in de vertaalkosten of via productiesubsidies aan uitgevers de kans bieden om maatschappelijk relevante boeken over de islam ook in het Nederlands beschikbaar te maken. Een beperkte financiële investering kan een grote impact hebben op zoekende jongeren, zeker als we nauw samenwerken met de moslimgemeenschap om de vertaalde werken ingang te doen vinden.
Ik ben niet naïef, met een paar vertaalde boeken alleen gaan we vooroordelen de wereld niet uit helpen en gaan we de radicalisering niet indammen. Maar ik herinner me levendig wat boeken voor mij hebben gedaan, toen ik me in mijn eerste jaren aan de humaniora doodongelukkig voelde. Altijd tussen twee werelden en tussen twee vuren, nergens echt thuis. Door boeken te lezen, kon ik me in mijn eigen wereld terugtrekken en die meteen groter maken. De schrijvers Fatima Mernissi, Nawal El Saadawi en Mohammed Choukri zijn mijn denkbeeldige gesprekspartners geworden.
“Ik heb zelf ervaren hoe je kunt emanciperen door te lezen”, las ik in een interview met de Libanese schrijfster Joumana Haddad. “Boeken waren een venster op een verboden wereld. Ik nam me voor dat mijn leven ooit anders zou zijn dan de bekrompen werkelijkheid waar ik op dat moment in leefde.” En kijk, nu verzet Haddad in haar boeken bergen voor de emancipatie van vrouwen in Arabische landen.
Yamila Idrissi, Vlaams Parlementslid voor sp.a in Brussel en lid van de Commissie Cultuur
