Wat is het mooi om in een federale staat te leven

Wat is het mooi om in een federale staat te leven, waar we zonder schroom eerst naar de RTBF en daarna naar de VRT mogen kijken en er perfect surrealistische maar leerrijke taferelen mogen aanschouwen. Ik keek op die zenders respectievelijk naar het magazine “Devoir d’enquête” en naar “Reyers laat”. Het surrealistisch karakter van beide programma’s werd me pas echt duidelijk toen ik beide met elkaar confronteerde. Ik begin daarom ook bij de laatste.

Op de VRT krijgen we een filosofisch debat met bondgenoten Bart De Wever en Etienne Vermeersch over de relatie samenleving-mens, goed en kwaad, enz. Na de reactie van Yves Desmet in De Morgen over het non-debat met Bart De Wever op Terzake (waar De Wever Desmet als tegenstander niet duldde), bleek dat Bart De Wever nu wel een debat wou aangaan met iemand die veel meer afweet van filosofie dan hemzelf – maar Etienne Vermeersch is als lid van de Gravensteengroep een verklaarde sympathisant van het Vlaamse nationalisme (ik heb me trouwens altijd afgevraagd hoe deze groep zich links kon noemen, of hoe Vlaams links sterker zou kunnen worden in een rechts Vlaanderen, terwijl in onze federale staat de macht van Franstalig links nog het beste de belangen van de Vlaamse werknemers en werklozen en kansarmen dient. Ten opzichte van het internationaal kapitalisme dat verdeelt en heerst, is links Vlaams nationalisme gewoon een rampzalige positie, die erop neerkomt te geloven dat de sluiting van Ford-Genk wel te maken heeft met op winst jagende kapitalisten die over heel de wereld opereren, maar die van de Luikse staalsector het gevolg is van te hoge lonen, te sterke vakbonden en werkschuwe Walen).

De mensen hebben te veel vrijheid en dat is het probleem, zegt Bart De Wever. Hoe meer vrijheid, hoe meer de mensen ervan profiteren en dan botsen ze tegen problemen en vragen ze aan de staat om die problemen op te lossen. Hij maakt duidelijk dat hij het hier over kansarmen heeft (alsof de rijken nooit tegen problemen botsen (de bankencrisis?), de staat nooit iets komen vragen (notionele interesten?), nooit problemen veroorzaken (de sluiting van Ford Genk?) en dan de staat vragen om dat op te lossen voor diegenen die de gevolgen ervan ondergaan (geld van de gemeenschap voor een nieuwe Limburgse reconversie?).

Maar het hoogtepunt van mijn hybride televisieavond was een RTBF uitzending over een groep dappere huishoudens die de kans zien om hun eigen verantwoordelijkheid ten opzichte van de toekomst van onze planeet te nemen: het creëren van een gemeenschappelijk woonproject op een stuk grond dat bestemd was voor een klassieke verkaveling in een dorpje op enkele kilometers van Hoei. Ze hebben het aanpalende bos gekocht om er bouwmateriaal, brandstof en meststof uit te halen. Ze hebben hun energiezuinige woningen ontworpen, gemeenschappelijke installaties om hun afval te composteren en hun water te zuiveren, een gemeenschappelijke moestuin en boomgaard aangelegd en brengen alle huishoudelijke activiteiten die beter gemeenschappelijk georganiseerd worden op de schaal van hun woonproject (van collectieve wasmachines en auto’s tot het bouwen van een broodoven die voor het hele dorp toegankelijk wordt). De ecologische voetafdruk van dit groepje mensen is teruggebracht tot een streling voor de aarde. De sociale samenhang die de groep tot stand kon brengen was hartverwarmend, de voorbeeldfunctie die ze uitstraalden was inspirerend.

Dat was blijkbaar zonder vadertje staat gerekend – die altijd orde op zaken moet stellen wanneer er een teveel aan vrijheid dreigt. Voor sommige bewoners van het dorp bleek dit project een ondraaglijke doorn in het oog: de mensen van het bouwproject durven het immers aan om niet te leven zoals het volgens die andere bewoners in het dorp hoort. Niet zozeer voor de boer, de onderwijzer of de winkelier, die garant staan voor het dorpse karakter van de plek, maar wel voor de neergestreken middenklasse die het dorp had uitgekozen om in groen en kalmte te leven. Zij hebben alle mogelijke geledingen van de staat gebruikt, van de gemeenteraad tot en met de Raad van State om die mens- en natuurvriendelijke woonvorm in hun buurt tegen te houden.

De reportage toont hoe, in een poging om zich in de dorpsgemeenschap te integreren, de groep toegevingen heeft gedaan, die er uiteindelijk op neerkwamen dat de kwaliteit van hun project grondig werd verminderd (o.a. de eis om de woningen langs de straat te oriënteren, met als gevolg dat de gunstige zuidoriëntatie moest verlaten worden, wat 30% verlies aan energie-efficiëntie meebrengt- om daarna een nieuwe klacht te horen dat het mooie zicht belemmerd werd door de sliert van woningen langs de straat …). Het zal dus met zo’n middenklasse, die sociale controle houdt op alles wat beweegt en verandert, nog moeilijk worden om ons leven aan te passen aan respect voor de planeet en de medemens…

Terug naar Bart De Wever nu. Hij heeft blijkbaar alleen (of vooral ?) een probleem met de onderkant van de samenleving, die geen normen heeft. En volgens Etienne Vermeersch lijdt die onderkant onder de individualisering van de maatschappij als gevolg van de markt die ons sociaal leven domineert. Maar wat heeft de kleine man of vrouw eigenlijk met de markt te maken? Die staan op de arbeidsmarkt als aanbieders van arbeidscapaciteit, maar de vragers trekken er steeds meer hun neus voor op: te duur, te weinig flexibel of niet genoeg geschoold... Die vragers vinden in onze globale wereld zonder problemen elders goedkopere en buigzame arbeidscapaciteit. Doen ze dat omdat ze winstgeil zijn? Sommigen wel, maar diegenen die niet zo laag zouden willen vallen moeten toch hetzelfde doen, want de markt creëert niet alleen concurrentie tussen werknemers (vandaar o.a. hun toenemend individualisme), maar ook tussen werkgevers. Zij staan onderling oog in oog om de wereldmarkt te veroveren: Ford tegen General Motors, tegen Volvo, tegen Renault om een gemakkelijk, maar veelbetekenend voorbeeld te noemen. Wie zijn arbeiders het laagst betaalt en het hardst doet werken, kan winnen.

Nu had ik graag gehad dat De Wever en Vermeersch ook naar de RTBF hadden gekeken voor ze op de VRT kwamen keuvelen. Want daar was dus te zien dat grijpen naar de staat als uw vrijheid tegen die van anderen botst, niet alleen een reactie van de onderkant van de samenleving is. Niet enkel de armsten onder ons doen intensief beroep op de overheid. De midden- en de bovenkant van de samenleving heeft daar trouwens blijkbaar veel meer middelen voor over – de RTBF reportage toonde dat nogal wat huishoudens die het woonproject oorspronkelijk mee wilden uitbouwen, de strijd moesten staken omdat de gerechtelijke procedures financieel niet meer haalbaar waren. Ik had ook graag gehad dat de verzetsbeweging uit de middenklasse in het dorp kritisch naar de VRT uitzending had gekeken, om te begrijpen dat de gebundelde vrijheid die ze nemen om het dorp naar hun wensen te plooien (villa’s met brede inrit, hoge hagen en proper gazon), als twee druppels water gelijkt op het standpunt van iemand die blijkbaar de grootste vijand van Wallonië is, Antwerpen bestuurt, en het beginsel huldigt dat wie uit de band springt met sociale controle en desnoods de harde discipline van het gerecht weer in de pas moet gebracht worden.

Hadden de Waalse ecologische huishoudens naar de VRT gekeken, dan was hen de moed misschien in de schoenen gezakt, hoewel ze misschien ook tot het besef zouden komen dat wat ze uitproberen ook in Vlaanderen dringend nodig is. Vlaanderen heeft het op het vlak van duurzaam wonen en leven wegens de hogere bevolkingsdichtheid en de uitgebreide suburbanisatie stukken moeilijker en voorbeelden van elders zijn meer dan welkom.

Met de N-VA en een stichtend lid van de Gravensteengroep aan tafel, was progressief Vlaanderen weer opvallend afwezig op het VRT-scherm. Het debat tussen de professor en de politicus was overigens maar een slappe bedoening (waar Vermeersch zich moest inhouden om De Wever niet te lossen met het citeren van auteurs die de laatste niet kende …). Hadden de Vlaamse huishoudens eerst ook naar de RTBF gekeken, dan hadden ze voor zichzelf eens een echte confrontatie en intern debat kunnen opbouwen, om eruit te leren dat de materiële problemen waar Vlaanderen mee kampt – groeiende sociale ongelijkheid, sociale, economische en politieke polarisering en vooral ecologisch onhoudbare ontwikkeling van onze levenswijze – ook elders leeft, en dat de versterking van een volksnationale identiteit en lotsverbondenheid en het controleren en disciplineren van wie anders, nieuw of vernieuwend is, daar weinig of niets mee te maken heeft. 

Chris Kesteloot (sociaal-geograaf en lid van de Vooruitgroep)