beeldvorming voor de hele samenleving moet gebaseerd zijn op een visie waarin de hele samenleving die beelden mee kan vormen en erover kan reflecteren. Dus niet enkel de visie van een meerderheid
De besparingen van de voorbije jaren bij de VRT hebben al een impact op de programmatie. Met het nieuwe besparingsplan van de Vlaamse regering zal de openbare omroep door de ondergrens zakken, zo vrezen de medewerkers van de VRT. De VRT bevindt zich in het oog van de storm. De ideologisch gedreven besparingen drijven de openbare omroep stilaan naar het statuut van sociale en bedrijfsmatige paria. Helaas is de besparingslogica nog de enige logica die in het debat overblijft. De VRT blijkt immers bijzonder weinig vrienden te hebben in dit land, met wie de inhoudelijke dialoog over kwaliteit en opdracht kan aangegaan worden. In een sterk veranderd medialandschap en in een maatschappij die kampt met meervoudige crisissen is het nochtans cruciaal om die ene vraag te stellen: welke openbare omroep hebben we vandaag en in de toekomst nodig?
Ook wij zijn de afgelopen jaren herhaaldelijk niet enkel ontgoocheld geweest over de VRT-berichtgeving, maar ook beledigd en gekleineerd. We zouden ons dus makkelijk bij het kamp van de vijanden van de openbare omroep kunnen plaatsen.
We doen dat niet. We geloven immers dat net in een media-omgeving die zeer snel versnippert en polariseert ruimte moet zijn voor een door de hele samenleving gefinancierde omroep, die de belangen van de hele samenleving dient en niet die van een kleine groep aandeelhouders. We zijn ook van oordeel dat de openbare omroep, langs de logica van bezuinigingen, zichzelf aan de meest biedende zal moeten verkopen om te overleven, en verzetten ons daar tegen. We zijn meer dan ooit overtuigd van het belang van een omroep die een democratische missie heeft, en geen economische. En we scharen ons dus achter de VRT en haar personeel, en dit met een zeer heldere reeks eisen.
1. Geen kwaliteitjournalistiek zonder professionalisme
Het beroep van journalist wordt al vele jaren uitgehold. Loopbanen in de journalistiek zijn stilaan een synoniem geworden van “precariaat”, en journalisten in dienst krijgen nog nauwelijks tijd en ruimte om zich te specialiseren en te verdiepen en om grondig en traag naar een kwaliteitsproduct toe te werken. Er is geen kwalitatief hoogstaande omroep mogelijk zonder dat het statuut van de mensen in die sector verbeterd en beveiligd wordt. Journalisten zijn uiterst belangrijk in een samenleving – niet het medium, maar de journalist is de echte “vierde macht” – en we eisen zorg en waardering voor dat beroep. De VRT zelf kan en moet inspanningen doen om journalisten op te leiden en zich te vervolmaken, en moet op dat vlak ook een maatschappelijke rol spelen.
2. Geen kwaliteitsduiding in een commercieel format
Laten we duidelijk zijn, de VRT heeft haar democratische opdracht in de laatste decennia niet kunnen waarmaken. Kwantiteit – kijkcijfers – stonden voorop, de kwaliteit, de politieke duiding en dus de democratische opdracht die zijn nagenoeg onzichtbaar geworden. De snelle formats, de vox pops, de controversiële quotes debiterende politicus en de peilingen kregen de voorkeur, diepgang en echte duiding verloren het pleit. Een kwaliteitsvolle omroep, een ware vierde macht is een omroep die eerst kiest voor haar democratische opdracht en niet voor het commercieel succes.
3. Geen kwaliteitsduiding zonder netwerk met burgerjournalistiek
Grote media zoals de VRT bewegen zich, zeker voor wat het bepalen van “nieuws” betreft, in een landschap dat uiterst snel verandert, en waarin kleinschalige (soms individuele) “crowdsourcing” door burgerjournalisten van toenemend belang is. Erika, een werkneemster van Air France, haalde met een amateurfilmpje op Facebook van haar dovemansgesprek met de directie van de noodlijdende luchtvaartmaatschappij één miljoen kijkers. In haar eentje boog ze het maatschappelijke gesprek dat ontstaan was na de gescheurde hemden van de managers in een andere richting. De leden van het hiphop-gezelschap Nomobs bokste een filmpje in elkaar dat op een intelligente manier de spot dreef met de hysterische reactie van de Antwerpse politie op een Twittergrap. Het filmpje werd meer dan 50.000 keer bekeken. Dat is meer dan sommige nieuwsuitzendingen op het vernieuwde Canvas.
De VRT zou een knooppunt-rol moeten spelen in dat ruime netwerk van burgerjournalistieke initiatieven en zou deze creatief en productief moeten aanwenden voor de eigen nieuwsgaring. De openbare omroep zou met alle technische knowhow in huis ook moeten meewerken aan de professionalisering van de burgerjournalistiek. Het zijn immers in toenemende mate burgerjournalisten die de agenda en het ritme van “nieuws” bepalen, die een enorme aanvoer van verslagen allerhande verzekeren, en die zo een onuitputtelijke bron vormen voor democratische en meerstemmige nieuwsgaring.
4. Geen kwaliteitsduiding zonder contact met de hele samenleving
Hierbij aansluitend: beeldvorming voor de hele samenleving moet gebaseerd zijn op een visie waarin de hele samenleving die beelden mee kan vormen en erover kan reflecteren. Dus niet enkel de visie van een meerderheid, een dominante beeldvorming of een duiding die ernaar streeft een veronderstelde “consensus” te weerspiegelen: er is meer nodig. Ook dit is een element van de nieuwe omgeving waarin grote media zoals de VRT opereren: ze hebben al lang niet meer het monopolie op beeldvorming. Alle stemmen en alle belangen die in de samenleving aanwezig zijn moeten aan bod komen, en de omroep moet zich bewegen op het ritme en de intensiteit van datgene wat in de samenleving leeft. Het kan niet zijn dat een openbare omroep verantwoordelijk is voor een vertekend beeld van de samenleving waarvoor ze werkt, en waardoor ze wordt gefinancierd.
5. Geen kwaliteitsomroep zonder geld
De uithongeringsstrategie van de openbare omroep moet ophouden. Wanneer de opdracht van de openbare omroep wordt geformuleerd in de zin die we hier aangeven, dan is de bereidheid van de samenleving om hierin middelen te investeren groter dan men denkt. En eerder dan zichzelf in het uitstalraam te zetten voor externe finaciering door private bedrijven, kan men het geld gaan zoeken in de ruimere samenleving. Men zou kunnen versteld staan van het resultaat daarvan
6. Geen kwaliteit zonder vernieuwing
Het is een vreemde paradox. Terwijl de traditionele manier van tv-kijken onder druk staat, is er nog nooit zoveel kwaliteitstelevisie gemaakt. Denk aan de stilaan ontelbare tv-series die het vertellen van verhalen op een klein scherm naar een nieuw niveau getild hebben. Denk ook aan een satirisch programma als The Daily Show dat tot ver buiten de grenzen van de VS bekeken wordt en dat voor veel jongeren een belangrijker bron van informatie is dan de traditionele nieuwszenders en -sites. Of denk aan de filmpjes van TED die een vorm van schooltelevisie zijn maar die een nieuw miljoenenpubliek bereiken. De VRT moet die kwaliteitsvolle vernieuwing faciliteren.
Ico Maly, Universiteit Tilburg
An De bisschop, School of Arts Gent
Karim Zahidi, Universiteit Antwerpen
Christophe Callewaert, journalist DeWereldmorgen.be
Dominique Willaert, Victoria Deluxe
Fatma Arikoglu, Ella Vzw
