Activisme en zelfzorg: hoe kunnen we activisme-burnout voorkomen?

‘Caring for myself is not self-indulgence, it is self-preservation, and that is an act of political warfare.’ - Audre Lorde
                        
Diep begaan zijn met gelijkwaardigheid vraagt vaak emotionele arbeid en toewijding. Dit kan met momenten overweldigend of zelfs slopend zijn. Want verandering teweegbrengen, is geen gemakkelijke taak. Het komt traag op gang, zit vol obstakels en het aanhoudende onvermogen of de onwil van anderen om de onrechtvaardigheid fundamenteel aan te pakken kan uitputtend zijn. Die uitputting wordt ook wel omschreven als ‘activisme-burn-out’.

Enkele symptomen die kunnen optreden als gevolg van zo’n activisme-burn-out zijn emotionele en fysieke uitputting, slaapgebrek, twijfel, concentratieproblemen, een hoge bloeddruk, frustratie of je wel echt een verschil maakt of schuldgevoelens wanneer je tijd voor jezelf neemt. Ook uitdagingen van buitenaf kunnen voor enorme stress en vermoeidheid zorgen. Zo zijn activisten soms doelwitten van politiegeweld of intimidatie. Tijdens een klimaatbetoging van Extinction Rebellion in 2019 liep het bijvoorbeeld behoorlijk uit de hand en waren verschillende activisten slachtoffer van buitensporig politiegeweld. Zo’n ervaring van geweld kan bijdragen aan activisme-burn-out.

Sociale media zijn gegroeid tot een onuitputbare informatiebron, een essentiële manier om bewustzijn te verspreiden, mensen te mobiliseren en een manier voor gelijkgezinden om elkaar te vinden. Maar soms kan het ook overweldigend zijn                        

Vooral voor activisten die zelf te maken krijgen met vooroordelen en discriminatie weegt deze last zwaar, omdat zij naast het activisme dat zij voeren ook discriminatie op regelmatige basis ervaren. Zelfzorg is daarom ontzettend belangrijk voor de duurzaamheid van jouw activisme. Zo is het onder meer belangrijk dat je weet wanneer je een stapje terugdoet om op te laden, zodat je je daarna even gepassioneerd en betrokken kan inzetten voor sociale rechtvaardigheid.

We benoemen enkele red flags waar je rekening mee kan houden in jouw activisme en hoe je hiermee om kan gaan:

‘Er is geen tijd om het rustig aan te doen! Mijn hulp is nu nodig’                

We snappen het! Jij wil meebouwen aan een sociaal rechtvaardige maatschappij en graag onmiddellijk resultaat zien, maar structurele verandering kost tijd. Probeer een positieve houding ten opzichte van kleine veranderingen aan te nemen en leg niet te veel druk op jezelf. Iedereen begint ergens. In jouw toewijding voor verandering, kan je jezelf een (al dan niet vals) gevoel van urgentie inpraten. Wees je ervan bewust wanneer je moe wordt of wanneer je stemming verandert. Dit is dan het moment om te stoppen en uit te rusten in plaats van door te zetten. Zoals activisten elkaar er vaak aan herinneren: het is een marathon, geen sprint.

‘Hoe kan ik nu genieten, terwijl er nog zoveel misloopt in de wereld?’

Sociale media zijn gegroeid tot een onuitputbare informatiebron, een essentiële manier om bewustzijn te verspreiden, mensen te mobiliseren en een manier voor gelijkgezinden om elkaar te vinden. Maar soms kan het ook overweldigend zijn. Een constante blootstelling aan hartverscheurende beelden of aanvallen van online-trollen kan uitputtend en demoraliserend werken. Als sociale media je meer stress bezorgen dan je lief is, is de beste manier om op te laden soms je apps van je telefoon te verwijderen, accounts te ontvolgen die te confronterend zijn en voornamelijk op zoek gaan naar vreugdevolle content of je meldingen aan te passen. Dit kan je extra ademruimte en energie geven om daarna de draad eventueel weer op te pakken. Ook buiten sociale media kan je samen met je kinderen op zoek gaan naar acties, mensen en organisaties die vreugde geven en aansluiten bij je talenten en passies.

‘Dit heeft geen op mijn emoties. Ik weet hoe ik ermee om moet gaan’

Onderschat niet hoeveel invloed bepaalde kwesties hebben op jouw lichaam en gemoed. Wees daarom zorgzaam hiervoor. Drink voldoende water, eet goed, slaap voldoende en zorg dagelijks voor wat lichaamsbeweging

Onderschat niet hoeveel invloed bepaalde kwesties hebben op jouw lichaam en gemoed. Wees daarom zorgzaam hiervoor. Drink voldoende water, eet goed, slaap voldoende en zorg dagelijks voor wat lichaamsbeweging. Deze gewoontes versterken jouw immuunsysteem, zodat je genoeg energie hebt voor je werk. Maar denk ook aan een dagelijkse check-in om je emotionele energie zelf te evalueren.    
                    
‘Raakte een bepaalde kwestie mij persoonlijk en waarom? Wat heb ik nodig om dit te verwerken?’ Weten waar je elke dag staat zal je helpen je energie op de juiste plaats te krijgen, zodat je niet in de knoop raakt met jezelf. Het is altijd interessant om er een lijst bij te pakken met activiteiten of hobby’s die je energie geven en vooral niets te maken hebben met de sociale rechtvaardigheid die je beoogt.

‘Het is mijn taak om anderen daarin te onderwijzen’

Hoe meer je leert over de sociaal-maatschappelijke problemen in jouw omgeving, hoe bewuster je je wordt van het onrecht dat nog springlevend is in onze maatschappij. Het liefst zou je elk persoon die het maar horen wil, vastgrijpen bij de armen om diens ogen ook te openen. Maar dat op zich kan al ontzettend tijdrovend en uitputtend zijn. Denk er daarom goed over na wanneer je wel en niet wil ingaan op discussies met mensen die het waarschijnlijk niet met je eens zijn. 

Dit kan je bijvoorbeeld doen door jezelf enkele vragen te stellen:

- Ben ik momenteel in staat om een constructief gesprek te voeren zonder overmeesterd te worden door mijn eigen emoties?
- Toont de persoon tegenover mij een open houding om te luisteren of probeert die alleen een reactie uit te lokken?
- Voel ik me wel veilig in deze omgeving om in gesprek te gaan?

Antwoord je op een van deze vragen met ‘nee’, dan kan je misschien concluderen dat dit gesprek te veel van jouw energie zal vragen. Energie die je beter kan gebruiken in gesprekken die de zaak wél kan vooruithelpen.
                            
Tip: Online kan je mensen, woorden of hashtags dempen, beperken of blokkeren als ze bijdragen tot jouw onrust.

‘Als ik het niet doe, wie dan wel?’

Dit is een belangrijke. Lees dit goed. Plaats je vinger op elk woord en lees luidop: ‘Ik ben niet alleen.’ Want je bent niet alleen. Je hebt ervoor gekozen dit boek te lezen. Uit alle boeken die je kon kiezen, heb je hiervoor gekozen. Dat wil zeggen dat we al met vier zijn – Eva, Kato, Zarissa en jij – die streven naar rechtvaardigheid. Geloof ons maar dat er veel meer mensen zijn die samenkomen om maatschappelijke kwesties te steunen. Ga daarom op zoek naar jouw gemeenschap van gelijkgezinden die jou ook zien als mens en niet enkel als activist. Start samen bijvoorbeeld een Whatsapp-groep- je waar jullie elkaar kunnen steunen, aanmoedigen of zelfs opvrolijken.

‘Ze hebben het me gevraagd’                            

Voel je comfortabel om ‘nee’ te zeggen wanneer er naar jouw input wordt gevraagd. Dat kan zijn wanneer men benieuwd is naar jouw ervaringen, wanneer je expliciet gevraagd wordt om een ander te onderwijzen of wanneer er voorgesteld wordt om mee op de barricades te staan. Geef gerust duidelijk je grenzen aan als je er de mentale ruimte niet voor hebt. Zelfs als de vraag uit je directe netwerk komt, is het oké om te zeggen ‘Ik zou hier graag een andere keer over praten, ik ben nu niet in staat om hierop in te gaan.’ Eventueel kan je doorverwijzen naar een andere persoon of organisatie.

-----

'Meer dan een badje nemen'

In een gesprek over activisme, (zelf)zorg en community building vertelt sociologe Samira Azabar dat we erover moeten waken dat we zelfzorg niet enkel interpreteren als ‘koffiedrinken of een badje nemen’, maar ook de andere aspecten moeten bekijken aan zelfzorg. ‘Heel het idee dat je aan jezelf moet werken en blijven volhouden als je in een burn-out zit, klopt niet. Nee, er moet structureel iets veranderen aan het racisme of seksisme dat je ervaart op de werkvloer.’ Deze structurele veranderingen kunnen niet vallen op de schouders van een individu, maar moeten gedragen worden door een gemeenschap. In wezen is gemeenschapszorg wanneer je, naast je eigen zelfzorg, ook gebruik maakt van je invloed, privileges en middelen om de mensen die zich zowel binnen als buiten je bereik bevinden te steunen of te versterken. Dit kan de vorm aannemen van onrechtvaardigheden aan de kaak te stellen, doneren aan organisaties of gewoon iemand vragen: ‘Wat heb je nodig en hoe kan ik je helpen?’ Door een omschakeling naar gemeenschapszorg kunnen we ervoor zorgen dat er ook gekeken wordt naar de behoeften van de meest uitgesloten mensen in onze maatschappij.