[Angst en Liefde] Een gesprek met New Yorkse imam Feisal Abdul Rauf

Een gesprek met de imam van de zogeheten 'Ground Zero Mosque' over angst en liefde: de angst en liefde voor islam in onze samenleving en de de angst en liefde voor God in onszelf.

Imam Feisal Abdul Rauf houdt zich al meer dan een kwart eeuw bezig met interreligieuze en interculturele dialoog op het hoogste niveau. Hij behoort dan ook tot de groep religieuze leiders die gevraagd wordt om te spreken op het World Economic Forum. Maar zijn werk kreeg uiteindelijk wereldwijde aandacht vanwege een recent verhit en hevig gepolitiseerd mediadebat. Sommigen bekritiseerden zijn plannen om een islamitisch gemeenschapscentrum dicht bij Ground Zero te bouwen. Zij hadden maar weinig aandacht voor het feit dat imam Feisal van meet af aan van plan was er een Cordoba House van te maken – een plaats waar andersgelovigen elkaar kunnen ontmoeten in een geest van openheid en dialoog. De discussie werd op de spits gedreven en haalde zelfs de internationale pers. Maar het debat bloedde uiteindelijk toch dood, de plannen rond Park51, zoals het project herdoopt werd, werden verder ontwikkeld met de expliciete steun van de burgemeester van New York en imam Feisal ging met niet aflatende energie verder met de interreligieuze werkzaamheden die het Cordoba Initiative kenmerken.

Ik ontmoette deze vriendelijke, warme en inspirerende man op zijn kantoor in New York en had er een gesprek over angst en liefde: de angst en liefde voor islam in onze samenleving en de de angst en liefde voor God in onszelf.

Stel dat je, in je gehele leven, de wereld slechts één boodschap zou kunnen bijbrengen, welke zou dat dan zijn?

Gezien de foute beeldvorming rond islam als een religie van terrorisme en exclusivisme, is het belangrijkste wat ik de mensen zou willen bijbrengen dat islam een religie is van liefde, vrede en mededogen. Een religie waarin de eenheid van de mensheid centraal staat. Het is noodzakelijk dat we dit tot de basis van ons gemeenschapsgevoel maken.

Daarom heet mijn meest recent verschenen boek Moving the mountain. Ik wil de berg van wantrouwen verplaatsen. Ik wil de berg van misverstanden over islam wegnemen. Ik wil de mythes doorprikken die mensen doen geloven dat islam negatief en gewelddadig is. Ik wil – ook onder moslims – het idee laten verdwijnen dat er slechts één juiste interpretatie van de islam zou zijn.

Een eerbaar doel, op zijn zachtst gezegd. Maar dat is vandaag de dag geen eenvoudige taak. De islamofobie lijkt vooral toe te nemen. Hoe denkt u dat dit angstklimaat ten opzichte van islam kan evolueren?

Islamofobie neemt inderdaad toe, maar ik denk dat de aanvaarding van islam ook toeneemt. Wat echter vooral van belang is, is dat we een ‘Amerikaanse islam’ ontwikkelen – en even goed een Belgische Islam, een Franse en een Duitse. Daarmee bedoel ik niet dat de theologie anders zou zijn, maar wel dat de jurisprudentie, de wetten, de culturen en de praktijken zouden verschillen, naar gelang de contextuele omgeving. Ik baseer me daarvoor op de geschiedenis van de islam zelf. Die verspreidde zich doorheen Arabië, Egypte, Perzië, India en Afrika. Telkens opnieuw drukte islam zich uit doorheen de verschillende vormen van architectuur, kaligrafie, muziek, enz. die men in die culturen aantrof. Als Amerikaanse moslims moeten wij dan ook een persoonlijke Amerikaanse Moslimidentiteit ontwikkelen die zichzelf doorheen de cultuur van onze context uitdrukt.

Voor zover ik kan zien is deze ‘vernieuwing’ van islam – waarin heel wat mensen naar nieuwe manieren zoeken om de essentie van het islamitische leven aan te passen aan de context van de moderne wereld – reeds aan de gang. Maar dan vooral in migrantengemeenschappen. Ik zie hoe veel leden van migrantengemeenschappen nog altijd naar geleerden in het Oosten kijken, maar tegelijkertijd heb ik de indruk dat veel vernieuwende denkwijzen van moslimgeleerden uit het Westen afkomstig zijn.

Daarin heb je gelijk. In het Westen is er ook heel veel intellectuele en academische vrijheid. Moslimgeleerden in het Westen kunnen vrijer schrijven. Kijk naar iemand als Rashid Al-Ghanoushi die vroeger in Groot Brittanië woonde. Na de evoluties van de Arabische Lente is hij terug in Tunesië, maar voorheen kon hij zich enkel in Groot Brittanië vrij uitdrukken. Daarom noemde hij Groot Brittanië een islamitische staat. Omdat we er vrij zijn om onze religie te beoefenen. Hij gebruikte voor zijn standpunt ook argumenten uit de islamitische wetgeving: de klassieke definitie van de Dar-al-Islam luidt dat elke land waarin moslims de adhan kunnen uitvoeren, naar het vrijdaggebed kunnen gaan en waar zij hun doden op islamitische begraafplaatsen kunnen begraven, een onderdeel is van de Dar-al-Islam. Dus ja, de nieuwe ideeën en initiatieven ontstaan in het Westen en het Westen kan als een deel van de Dar-al-Islam worden bekeken.

Je bent zelf een soefi. Zie je een specifieke plaats voor het soefisme weggelegd in deze ‘vernieuwing’ van de Islam?

Soefisme bestaat overal ter wereld. En ik zie het inderdaad als een belangrijk onderdeel van de islam aangezien het de spirituele dimensie is van ons geloof. In elke authentieke spiritualiteit is er een ervaring van God. Als moslim word ik verondersteld om ‘te getuigen dat er één God is’. Maar hoe kan ik daarvan ‘getuigen’? Tenzij ik zijn bestaan spiritueel leer te ervaren, ben ik slechts een papegaai, dan herhaal ik enkel woorden. Dus wat mij betreft is het door de spirituele dimensie van het soefisme dat je een oprechte ervaring van geloof bekomt.

Als je dan een een gemeenschappelijke basis zoekt tussen de verschillende religies, zoals jij in jouw boek doet, heb je dan het spirituele en mystieke niveau op het oog – of toch eerder het ethische en morele?

Allebei. De gulden regel “doe anderen niet aan wat je niet wilt dat anderen jou aandoen”, maakt deel uit van elke religie gekomen en dat is zeker een heel krachtige gemeenschappelijke basis. Daarnaast is er in alle Abrahamitische religies sprake van geloof in één God. Er is zijn dus heel wat elementen om een gemeenschappelijke basis om verder op te bouwen. En de verschillen zouden we moeten vieren. ‘t Is niet omdat je Belg bent dat je niet kan genieten van Turkse kebab of baklava. En hetzelfde geldt voor muziek, rituelen, enz. Van de meeste dingen hoef je nu eenmaal niemand uit te sluiten.

Als er dan toch zoveel raakvlakken zijn, hoe kijk je dan naar situaties in bepaalde landen waar bekeren vanuit islam naar een ander geloof bestraft wordt, soms zelfs met de doodstraf.

Dat is eenvoudigweg verkeerd. Ik leg dit ook uit in mijn boek. Het is een verkeerde interpretatie van oude wetten. In de tijd van de profeet was bekering soms gerelateerd aan de doodstraf omdat het samen ging met verraad. Er was toen oorlog tussen Medina en Mekka en afvalligheid was dus niet gewoon afvalligheid. Het was hoogverraad omdat de afvalligen niet alleen de gemeenschap verlieten maar er daarna ook tegen ten strijde trokken. Dat soort verraad is altijd met de doodstraf bestraft. Ook in de Verenigde Staten. Maar toen de profeet uiteindelijk tot een verdrag kwam en vrede sloot met de inwoners van Mekka, ging hij ermee akkoord om iedereen die de moslimgemeenschap verlaten had, veilig te laten terugkeren. Dat is ook waarom één van mijn vrienden, die een rechter is in het hooggerechtshof van Pakistan, zegt dat ‘gewone’ afvalligheid, dat wil zeggen de daad om je geloofsgemeenschap te verlaten, geen strafbaar misdrijf is. Het is op zichzelf in islam natuurlijk de grootste zonde en God zal je er voor straffen in het hiernamaals, maar wij hebben geen autoriteit om zo’n straf uit te voeren, evenmin als zonden zoals niet bidden, niet vasten, varkensvlees eten, enz. Die zonden kunnen we niet bestraffen omdat het geen zonden zijn die een ander mens kwetsen. De enige zonden die bestraft kunnen worden op aarde, zijn de zonden die anderen kwetsen, zoals moorden, stelen, enz.

Gelooft u werkelijk dat God in het hiernamaals, diegenen zal straffen die moslim waren, maar zich bekeerden tot een ander geloof waarin zij liefde en licht vonden?

Persoonlijk geloof ik dat iedereen die zijn geweten volgt een moslim is in God’s ogen. Je kan een moslim zijn in die zin dat je ‘de traditie van de profeet volgt’ maar dat is niet helemaal hetzelfde als in God geloven. Een echte moslim is ‘iemand die zich overgeeft’. Dus diegene die zich aan God overgeeft, in de laatste dag gelooft en die goed doet, hoeft zich geen zorgen te maken want God zal over je leven oordelen naar gelang de grootte van je geloof en de sterkte van je ethische houding. Hoe je jezelf noemt is niet belangrijk.

Ik hoor een pleidooi voor een religie van oprechtheid die beleefd wordt vanuit het hart en de ziel. Dat kon ik natuurlijk wel verwachten van een soefi. Als soefigeleerde zou ik je dan ook een laatste vraag willen stellen waar ik al een tijdje over nadenk. Een vraag met een spirituele lading. Aangezien ik een hedendaags christen ben, kan ik me uiteraard heel gemakkelijk vinden in het idee dat liefde en eenheid de basis vormen van religie, maar in de Koran ontmoeten we ook heel vaak het concept taqwa – de angst voor God. En dat is een concept waarmee ik niet zo vertrouwd ben. Sterker nog, het lijkt eerder tegenstrijdig met mijn perceptie van God als een oneindige bron van liefde. Ik zou dan ook heel graag van je horen hoe een soefi zoals jij de liefde voor God in overeenstemming brengt met de angst voor God?

Angst en liefde zijn in feite twee kanten van dezelfde medaille. Wanneer je iemand liefhebt, wil je die ander niet kwetsen. En wanneer je iets hebt gedaan dat je geliefde kan kwetsen, voel je je slecht en vrees je de reactie. Dus hoe meer liefde je voelt voor God, hoe meer schrik je zult hebben om iets te doen dat verkeerd is. Wanneer je naar het kantoor van een heel machtig persoon gaat, wil je zijn liefde maar ben je ook bang voor zijn bureau en zijn macht. En God is de absolute macht. Het is alsof je iemand ziet die ongelooflijk intelligent of waanzinnig mooi is waardoor wat er ook in je schuilt, alles zich neerbuigt voor die persoon. Ik herinner me dat ik iemand ontmoette die ik als een absoluut genie beschouwde op Colombia University, en ik voelde hoe mijn geest zich vooroverboog in de aanwezigheid van zijn brilliantheid. Het is dus een positieve angst die er voor zorgt dat je hart in nederigheid knielt wanneer het zo’n immense hoeveelheid schoonheid aanschouwt.

Trouwens, taqwa betekent ‘jezelf beschermen’. Het betekent dus niet alleen ‘angst voor God’ maar ook ‘jezelf voor God beschermen’. Het is een beetje zoals de zon. We houden van de zon, maar als je te lang in de zon zit, verbrand je. Dus hoezeer je ook in de zon wilt zitten, je moet ook een beschermende crème gebruiken. En God straalt nog sterker dan een miljoen zonnen. Dus als je geen schrik hebt van de intensiteit van het goddelijke, zal je jezelf verbranden. Dat is waarom God zegt: “Let op, wees je bewust van mijn kracht en bescherm jezelf.” Hij vertelt ons welke beschermende creme we daartegen moeten gebruiken: ethisch handelen, elkaar liefhebben, enzovoort. De spirituele ethiek van religie is de bescherming van een gelovige.

Imam Feisal pauzeert, er is even stilte, maar dan voegt hij toe…

Weet je, de woorden ‘houden van’ zijn moeilijk. Wanneer je zegt ‘Ik hou van döner kebab’, ‘Ik hou van Mozart’, ‘Ik hou van Armani’ of ‘Ik hou van mijn vrouw’ dan gebruik je telkens dezelfde woorden: ‘houden van’. Maar wat betekenen ze werkelijk? Wat is de dynamiek? Wat is de interactie? Wanneer ik zeg: ‘Ik hou van mijn vrouw’, dan wil dat niet zeggen dat ik haar ga grillen, in stukjes snijden en opeten als een döner kebab. Dus wat is liefde?

Liefde is een dynamiek tussen de minnaar en de beminde. En de aard van die dynamiek kan verschillend zijn, ook als we dezelfde woorden gebruiken. Dus wanneer we zeggen dat we ‘van God houden’, wat betekent dat dan? Op welke manier hou je van God? Op de manier zoals je van je vrouw houdt? De manier waarop je van Mozart houdt? De manier waarop je van döner kebab houdt? We gebruiken woorden zoals ‘houden van’, ‘angst’ en ‘overgave’, maar in de context van God krijgen ze een veel complexere, rijkere en diepere betekenis. En ze hebben een groter spectrum aan betekenissen omdat God de bron van alles is. Dus wanneer je uitdrukkingen gebruikt zoals ‘liefde voor God’ en ‘angst voor God’, dan omvat dat meer dan je vrouw, muziek, voedsel, wiskunde, of boeken liefhebben. En toch kent het ook vergelijkbare aspecten.

Het originele interview vond plaats in het Engels en is integraal te lezen op halalmonk.com. Deze versie verscheen ook op nieuwemoskee.nl.