Christendemocratie en islamdemocratie: verschillen en gelijkenissen

Wat houdt een term als ‘islamdemocratie’ in? Wat zijn gelijkenissen en verschillen tussen islamdemocratie en christendemocratie? Hoe kunnen we de situatie in Turkije en de Arabische landen het best begrijpen? Een panel onder leiding van politicoloog Rik Coolsaet probeert deze vragen van een antwoord te voorzien. Politicoloog Steven Van Hecke belicht deze thema’s vanuit een Europees perspectief, arabiste An Van Raemdonck focust op de Egyptische casus, politicus Veli Yüksel bespreekt de situatie in Turkije en theoloog Khalid Ben Haddou benadert deze vragen vanuit de islamitische theologie.

THEMA 1: De manier waarop we iets benoemen, bepaalt de manier waarop we reageren. Wat wordt er bepaald door een term? Hoe veel verschil maakt het te spreken over moslimdemocratie of over islamisten? De berichtgeving over de revoluties in het Midden-Oosten heeft de laatste maanden een evolutie ondergaan van positief en zelfs euforisch tot negatief als het over de lopende/afgelopen verkiezingen gaat. Hierbij wordt maar al te graag de term ‘islamist’ in de mond genomen. Na de Arabische Lente is nu sprake van een Islami(s)tische Winter. Die woordkeuze wordt bepaald door de bijhorende connotatie. Islamist klinkt negatief, terwijl moslimdemocratie een positieve bijklank heeft.

An Van Raemdonck: Wat betreft Egypte is dit een ietwat voorbarige vraag. Nu pas worden er islamisten verkozen, nu pas ontstaan er islamitische partijen, tot voor kort was de islam voornamelijk een sociale beweging en geen politieke. De verschillende termen die in omgang zijn, sluiten aan bij verschillende paradigma’s. Het eerste paradigma is dat van Fukuyama, die spreekt over de eindtijd van de geschiedenis. De Egyptenaren willen dezelfde rechten als deze die de mensen in het Westen al verworven hebben. Het kan niet beter worden dan wat het Westen heeft, er wordt gevochten voor dezelfde rechten om tot het hoogtepunt/eindpunt van de geschiedenis te komen. Het tweede paradigma is dat van Huntington en de ‘clash of civilizations’, waarin een angst voor extremisme schuilt. Het gebruik van de term ‘moslimdemocratie’ sluit aan bij het eerste paradigma, dat van gelijkenissen en evolutie. Het gebruik van de term ‘islamisten’ valt binnen het laatste paradigma, dat van spanning en botsing. De twee verschillende definities staan voor verschillende manieren om de gebeurtenissen te aanschouwen. Maar we moeten leren om door die woorden heen te kijken en te zien waarvoor de mensen op straat komen, namelijk voor sociale rechtvaardigheid.

Veli Yüksel: De term ‘islamist’ is te extreem en wordt sterk gekoppeld aan terreurdaden. Moslimdemocratie is een betere definiëring. Christendemocratische partijen zijn geen partijen die confessioneel zijn, ze baseren zich op lekenbronnen, maar de Bijbel dient als inspiratiebron. Hetzelfde geldt voor de moslimdemocratie en het gebruik van islamitische bronnen. De Koran moet voor die partijen geen politiek document zijn, dat zomaar over te nemen is. De toepassing hiervan is een waardevolle oefening om aanvaard te worden in de politieke context op wereldschaal. In Turkije geldt echter een andere politieke situatie dan in de Arabische landen. In 1928 en later in 1937 maakte Atatürk van Turkije een lekenstaat, waarin niet naar religie verwezen wordt en de islam geschuwd wordt. De AK-partij van Erdogan is er als de dood voor dat ze als moslimpartij zou bestempeld worden. Een geprefereerde omschrijving is: ‘conservatie partij, met respect voor religie’.

Khalid Ben Haddou: Deze avond brengt eigenlijk een dogmatische stelling naar voren. Er bestaat namelijk niet zoiets als ‘democratie’ in islam. Er bestaat niet één bepaalde bestuursvorm in de islam, want de profeet Mohammed heeft er nooit één aangeduid. Wel gelden er in dit geval twee belangrijke principes. Ten eerste het feit dat in de Koran staat dat men overleg moet plegen. Hoe dat overleg tot stand komt, door democratie of op een andere manier, staat vrij. Ten tweede is er de belangrijke idee van sociale rechtvaardigheid. Wat betreft de partijen in de Arabische landen is het afwachten hoe alles zal lopen en hoe de Koran en de Soenna hierbij een rol zullen spelen.

Steven Van Hecke: Moslimdemocratie is een goede term, want zo weten we waarover we spreken. In de eerste plaats moet het gezien worden als een politieke ideologie, voor er een persoonlijke beoordeling aan gekoppeld wordt.

THEMA 2: Is er een vergelijking mogelijk tussen islamdemocratie en christendemocratie op basis van inspiratie? Kunnen de Moslimbroeders of de AK-partij niet gezien worden als conservatie partijen, zoals bijvoorbeeld de vroegere CVP, met één verschil: een ander referentiepunt?

Steven V.H.: De christendemocratie verschilt van andere politieke ideologieën, doordat het gebaseerd is op levensbeschouwing. Zijn ze conservatief? Nee! In hun tijd waren ze uitermate vernieuwend, zelfs revolutionair, zelfs tegenover de eigen Kerk die sterk gekant was tegen een politieke partij. Hetzelfde geldt voor de Moslimbroeders. Dezelfde vragen die 150 jaar geleden aan de christendemocraten gesteld werden, worden nu ook de islamitische partijen voorgelegd: zijn ze wel democratisch? De programmapunten zijn wel conservatief, waarbij ze speciale aandacht schenken aan lokale gemeenschappen, school en familie en het aanvaarden/behouden van de rol van levensbeschouwing in de samenleving.

Veli Y.: De AKP is in Turkije niet de eerste partij met een islamitische achtergrond die aan de macht kwam. De eerste was onder Erkaban, die banden had met de Arabische wereld en onder meer ook met Khadaffi. Erkaban kwam echter in de problemen met het Turkse establishment dat vervolgens stappen ondernam om de politieke islam weg te houden van de macht. Erdogan heeft uit de fouten van zijn voorganger geleerd dat de link met islam politiek zeer gevaarlijk is. In 2001 richtte hij daarom de AK-partij op, een partij voor rechtvaardigheid en ontwikkeling. Het is een conservatieve partij, met een liberaal sociaaleconomisch programma. Ze zijn ook trots op hun conservatieve basis. De oude waarden en het gezin willen ze opnieuw centraal stellen. De islamitische achtergrond ligt echter wel moeilijk. Toen ik zelf Erdogan interviewde en vroeg of hij alcohol wou verbieden, werd hij boos en vroeg hij waarom ik die vraag aan hém stelde en niet aan de andere partijen. De partij heeft drie verkiezingen gewonnen met een economisch programma, niet met hoofddoeken of koranklassen. De nadruk ligt op een private beleving van het geloof. Wel worden er pogingen ondernomen om bijvoorbeeld de hoofddoek op scholen toe te laten. De hoofddoek in sociale domeinen is geen issue meer. Dat is één van de grootste verdiensten van de AKP. Islam is van de politieke agenda gehaald, het gedoe er rond is verdwenen.

An V.R.: Eind 19e, begin 20e eeuw ontstonden in Egypte islamitische partijen zoals de Moslimbroeders en de salafisten. Nu is de situatie een heel ander verhaal. In die vroegere periode probeerde men een antwoord te zoeken op de moderniteit die zijn intrede deed door de confrontatie met de Britse bezetter, onder meer via democratie en educatie. Hoe moest men de islam herformuleren in die context? Hoe kon men het best ageren tegen de bezetter om deze buiten te krijgen? De bestaande partijen slaagden er niet in hierop een antwoord te vinden en kwamen onvoldoende op voor de bevolking. De Moslimsbroeders zijn groot geworden in die context. Er vond een huwelijk plaats tussen religie en politiek: “We willen ons politiek verzetten, maar we nemen onze islamitische achtergrond mee.” In tussentijd is die relatie al verschillende keren geherformuleerd en zijn er verschillende aftakkingen ontstaan.

Khalid B.H.: Hoewel de Moslimbroeders oorspronkelijk ook voortkomen uit het salafisme, dat ontstaan is in Saoedi-Arabië, zijn er toch enkele verschillen tussen beide bewegingen die uitgeklaard dienen te worden. Het belangrijkste verschil waar alle andere tegenstellingen uit voorkomen, is de relatie met de staat. Het salafisme heeft al altijd staatssteun gekregen in Saoedi-Arabië en is er de staatsgodsdienst. Er wordt gestreefd naar een zuivere islam, waarbij salafisten meer apathisch tegenover politiek staan. Aangezien het salafisme staatssteun krijgt, zou een politiek engagement zich tegen hen kunnen keren. De Moslimbroeders daarentegen ageerden net tegen de politiek en de bezetters en kregen zeker geen staatssteun. Turkije, als lekenstaat, is inderdaad verschillend aan de Arabische landen. In veel Arabische landen wordt de sharia gehanteerd. Maar enkel Iran en Saoedi-Arabië passen deze volledig toe. In andere landen, zoals Marokko, wordt slechts een deeltje van de sharia gebruikt, met name het burgerlijk recht, dat vervolgens aangevuld wordt met het Franse en Europese Recht. In tegenstelling tot wat men in het Westen vaak denkt handelt de sharia niet alleen om strafrecht. Het is veel meer dan dat en omvat bijvoorbeeld ook economisch recht, burgerlijk recht…

THEMA 3: Wat is het verschil tussen Turkije en de andere Arabische landen?

Veli Y.: In Turkije kent men de traditie van het Ottomaanse Rijk, dat van de 18e tot de 20e eeuw goede banden had met Europa, wat zich uitte in onder meer de organisatie van het onderwijs. Sinds het ontstaan van de moderne Turkse staat heeft men afstand gedaan van de sharia, hoewel bepaalde zaken wel nog overgenomen zijn in bv. het burgerlijk recht. Er is echter geen sprake van een één op één overname van de sharia in het recht. Turkije is voor andere landen zo vaak een voorbeeld geworden, bijvoorbeeld voor een land als Qatar. Erdogan en het Turkse model dienen als voorbeeld met als doel: de deur openzetten en deel uitmaken van de wereld. De appreciatie of aanvaarding van islamdemocratie doet er eigenlijk niet toe. De filosofie is: hoe kunnen we ervoor zorgen dat het land het goed doet, door onder andere armoede aan te pakken? De aanvaarding van religie is er op een heel voorzichtige manier vanzelf gekomen. Toen de First Lady gesluierd rondliep, zorgde dit eerst voor problemen. Nu wordt daar niets meer over gezegd, want Turkije is op de kaart gezet en er is vooruitgang.

Steven V.H.: In het Westen heerst de idee dat het model, de juiste verhouding tussen staat en religie reeds gekend is. Maar Europa kent zeer veel verschillen. In Polen is God in de grondwet verankerd, in Vlaanderen is er katholiek onderwijs, iets wat in Italië onmogelijk zou zijn. In Frankrijk kent men de laïcité, in Groot-Brittannië is het staatshoofd eveneens het hoofd van de Anglicaanse Kerk. Het Europese model kent dus veel diversiteit, als we al kunnen spreken van een Europees model. De Arabische landen kunnen die diversiteit ook overnemen.

An V.R.: Er zijn heel veel verschillende bewegingen. Het is onmogelijk dat zij zich bewegen in een verwacht model. Het Westen moet zich hier niet te veel mee moeien, moet de diversiteit zien en mag niet diaboliseren zoals het doet met de salafisten. Salafisten zijn zoals gezegd in de eerste plaats apolitiek. Sinds de Revolutie begeven ze zich echter wel in dat politieke domein. Dit verrast iedereen, de islamisten inclusief. Er moet op een manier gereageerd worden dat de salafisten zich niet ingraven, maar zich aanpassen.

THEMA 4: Hoe zit het met de godsdienstvrijheid? In de kranten stond te lezen dat de moefti van Saoedi-Arabië een fatwa uitgesproken had waarmee hij stelde dat alle andere, dus niet-islamitische, gebedsoorden in Saoedi-Arabië moeten verdwijnen.

Steven V.H.: Die principes van godsdienstvrijheid moeten vaag zijn. Het is de taak van politici om ze te implementeren en de taak van rechters om ze te controleren. Nu staat Europa erg zwak tegenover andere landen. Zoals bijvoorbeeld de koptische christenen in Egypte. Ze zijn historisch al heel lang aanwezig in het land. Het is belangrijk dat Europa voor bescherming van minderheden gaat zorgen.

Veli Y.: Onder Atatürk werd religie heel sterk gecontroleerd. Islam, de godsdienst van de meerderheid, werd gesubsidieerd, zodat het gecontroleerd kon worden. De AK-partij is erin geslaagd om de islam een plaats te geven en ook om minderheden te aanvaarden. Toen de paus enkele jaren terug op bezoek kwam in Turkije, werd het duidelijk dat de subsidies voor religie niet in verhouding waren. Nu worden er door Erdogan openingen gemaakt naar de orthodoxe Kerk en het alevitisme toe en worden religieuze minderheden erkend. Lange tijd scoorde Turkije hier zeer slecht op. Maar met onderhandelingen voor een toetreding tot de EU stellen we veel verbeteringen vast. Turkije is op de goede weg. Erdogan gelooft ook sterk in de interreligieuze dialoog. Het plaatsje Mardin wordt nu bijvoorbeeld een ontmoetingsplaats voor verschillende religies in Turkije. Als je zelf zeker bent van je eigen identiteit, is het makkelijker om de ander ruimte te schenken. Dit gebeurt echter stap voor stap.

An V.R.: Godsdienstvrijheid is een complex gegeven. Tussen de Kopten en de moslims is er al lang een problematische relatie in Egypte. Wat moet Europa doen? Toen Egypte in 1922 eenzijdig onafhankelijk verklaard werd door Groot-Brittannië, werden daaraan vier voorwaarden gekoppeld. Één daarvan was de bescherming van religieuze minderheden. Het probleem is dat die voorwaarde sterk verknoopt is met de westerse beschaving, die gezien wordt als de vijand in ons midden. Godsdienstvrijheid zal pas mogelijk zijn bij een relatie van gelijkheid met Europa. Het is een thema dat politiek actueel is, veel politici en intellectuelen zijn hiermee bezig. Bij de huidige grondwetverandering is godsdienstvrijheid ook één van de thema’s. De vraag wordt gesteld wat de plaats is van de islam en de sharia. De Kopten zijn bang dat ze niet zichtbaar zullen zijn.

Khalid B.H.: Een fatwa is niet bindend, enkel voor de persoon zelf. Deze fatwa komt wellicht vanuit het salafisme, waar veel mensen zich niet in kunnen vinden. Ik zie dat er toch nog goede relaties zijn tussen Kopten en moslims. Er zijn grote kerken in Casablanca en Qatar, er leven ook joden in Marokko. Ikzelf ben niet akkoord met deze fatwa en vind dat deze met een korrel zout moet worden genomen. Fatwa’s kunnen ook herzien worden. Het salafisme in Egypte was zoals gezegd eerst apolitiek en er mocht zeker niet gestemd worden. De geleerden herzagen echter de fatwa’s over hun standpunt tegenover politiek. En nu zijn ze wel politiek vertegenwoordigd. Er wordt pragmatisch gehandeld in tegenstelling tot de utopische ideeën. De fatwa’s uit Saoedi-Arabië moeten algemeen met een korreltje zout genomen worden. Islam wordt niet alleen in dat land beleefd.

Rik Coolsaet: Hoe zit het met het systeem van “ik wil iets weten, ik ga naar een imam, staat me niet aan, naar een andere imam”.

Khalid B.H.: Onder imams wordt dit ook wel ‘imamshoppen’ genoemd. Moslims moeten nadenken over hun bronnen en waarop kennis gebaseerd is. Iedere geleerde heeft een eigen interpretatie, de ene meer fundamentalistisch of orthodox dan de andere. Moslims moeten zich altijd richten naar een persoon die bevoegd is om fatwa’s uit te spreken. Niet alleen mensen uit Saoedi-Arabië, maar ook mensen uit het vroegere Andalusië of mensen als Ibn Rushd of Ibn Khaldun, mensen die pragmatisch denken en taboes doorbreken.

THEMA 5: Hoe komt het dat na de revolutie de moslimdemocratische partijen zo sterk stegen? Is dit omdat het volkspartijen zijn?

Veli Y.: De AK-partij heeft de eerste verkiezingen op spectaculaire manier gewonnen, met een echte meerderheid. Voor veel mensen was het een proteststem, een stem tegen het systeem. Dat systeem werd bestuurd door een handvol mensen die in naam van religie de mensen misbruikt hebben en er niet in slaagden om de corruptie, economische recessie en ontoereikende gezondheidszorg aan te pakken. De AK-partij kwam op met een rechtvaardigingsagenda. Wat betreft de Arabische landen moeten we kijken naar Ennahda in Tunesië. Die partij toont veel gelijkenissen met het AKP. Het heeft dezelfde namen: ‘justice, freedom and development’. Van de 48 vrouwelijke parlementairen zijn er 42 van Ennahda. Op het goede moment zijn ze met het goede verhaal aangekomen en het volk hapt toe.

An V.R.: De Moslimbroeders hebben zich als sociale beweging sinds 1970 heruitgevonden, onder meer door de repressie onder Nasser. Ze zijn erin geslaagd om in alle geledingen van de bevolking door te dringen en hebben zo een brede aanhang onder studenten, beroepsverenigingen… Daarnaast hebben ze ook een achtergrond van dienstverlening. Ze zijn lokaal ingebed met moskeeën, onderwijs en gezondheidszorg. Ze zijn gekend en geliefd, goed georganiseerd en lokaal ingebed. Omwille van deze redenen hadden de Moslimbroeders een grote voorsprong bij de verkiezingen. Wat betreft het godsdienstige aspect was er een algemene context van repressie. De autoritaire staat liet geen religieuze bewegingen toe. Maar deze partij luistert wel naar wat de mensen nodig hebben. Ze geeft hen een burgerschapsethiek: elk voor zich is men verplicht er iets van te maken.

Rik C.: Lang waren de christendemocraten zelf ook een volkspartij in Europa.

Steven V.H.: Lang waren de christendemocraten ook een volkspartij in Europa, zeker na WOII. In onder meer België en Duitsland hebben ze een grote verkiezingsoverwinning behaald in de transitieperiode, vergelijkbaar met de situatie nu in Noord-Afrika. Politiek capabel personeel, een sterk uitgebouwd middenveld, een traditie van dienstverlening (Caritas) maakten dat de christendemocratische partijen geloofwaardig waren, ze hadden al zaken gerealiseerd. Ook slaagden ze erin brede lagen van de bevolking aan te spreken, onder meer door aan het ethische te appelleren. Ze waren iets geloofwaardiger dan andere partijen, juist omdat ze gebaseerd waren op levensbeschouwing. Wat betreft de toekomst van de islamitische partijen in Noord-Afrika ben ik wel pessimistischer. De christendemocraten beschikten al over bestuurservaring toen ze in de transitieperiode aan de macht kwamen, zo was Konrad Adenauer in de jaren 1920 burgemeester van Keulen. Als Europa kan helpen in de huidige situatie, is het wel door te zorgen voor politieke structuren en instellingen.

Veli Y.: In alle landen, inclusief Turkije, was de staat er vaak niet voor de mensen. Ook de AK-partij heeft een traditie van liefdadigheid. Als burgemeester van Istanbul ging Erdogan langs in de verschillende wijken en deelde hij voedselpakketten uit. Dit gebeurde buiten de staatsinstellingen, op kosten van sponsors.

PUBLIEKSVRAGEN

Ook het publiek kreeg de mogelijkheid om enkele thema’s en vragen aan het panel voor te leggen. Voornamelijk de rol van Europa blijkt hierbij een belangrijk vraagstuk te zijn.

* Veli Yüksel, u stelt Turkije voor als voorbeeld van democratie, maar er zitten toch nog altijd journalisten in de gevangenis en hoe zit het met de erkenning van de Armeense genocide?

Veli Y.: De bedoeling van deze avond was om de context van de islam te schetsen en dit te rijmen met democratie. Hierbij heb ik geprobeerd een lange geschiedenis te schetsen. Ik heb echter niet gezegd dat Turkije een perfecte democratie heeft. Wel kan Turkije model staan voor de Arabische landen omdat ze erin slagen om islam met democratie te verzoenen, iets wat ook door waarnemers gesteld wordt. Er is een lange traditie van democratie en consensus. De norm nu verschilt sterk van de jaren 1970-1980.

* Steven Van Hecke, u stelt dat Europa steun moet geven aan de bevolking in het Midden-Oosten. Maar zal het volk dat aanvaarden na onder meer de jarenlange steun van Europa aan Khadaffi?

Steven V.H.: Inderdaad, het probleem van geloofwaardigheid is een immens probleem. Maar de EU is anders dan de verschillende landen. Landen op zich zijn minder geloofwaardig. Dit kan echter wel zijn invloed hebben op het beeld van de EU. Het positieve is echter wel de financiële steun van de EU aan Palestina. Het is natuurlijk niet de bedoeling dat er ambtenaren naar die landen gestuurd worden, wel moeten we kijken naar projecten ter plaatse en deze financieren en ondersteunen. Er zijn verschillende manieren om dit op het terrein te verwezenlijken. Maar we moeten steeds opletten voor het neokolonialisme en het superioriteitsgevoel dat om de hoek schuilt.

* Steven, dus Europa moet ‘de Amerikaan gaan uithangen’ en zich gaan moeien?

Steven V.H.: Het Westen moet zich inderdaad moeien en dit om twee redenen. Ten eerste om de gelijkheid van man en vrouw en meer algemeen een universele gelijkheid te verwezenlijken. Ten tweede om strategische redenen. Als van de revolterende landen een vergeetput gemaakt wordt, komen de inwoners ervan toch naar hier. Het is beter om de economie ter plaatse goed te doen draaien. Dit kan natuurlijk enkel werken als er een draagvlak is. Verschillende samenlevingen zullen de Europese inmenging niet pikken.

An V.R.: Ik vind dat Steven een te optimistisch antwoord geeft. Ik heb aan mensen in Egypte gevraagd wat Europa moet doen. “Niets” was het antwoord. “Laat het ons zelf doen.” Men wil een relatie van gelijkheid en geen afhankelijkheidspositie. Het IMF kan geldleningen schenken, maar daar zijn bepaalde condities aan verbonden. Net die voorwaarden zorgden de laatste decennia voor armoede en ongelijkheid. Hoe moeten we die uitgestoken hand vormgeven?

Steven V.H.: We moeten zorgen voor een afstemming van vraag en aanbod. Maar sowieso moeten we een aanbod doen. Er is nog een derde reden waarom Europa zich met de situatie moet moeien, namelijk om een schuld af te lossen tegenover de bevolking. Jarenlang heeft Europa bepaalde zaken in stand gehouden, regimes de hand boven het hoofd gehouden en de bevolking laten verloederen. Ik ben echter niet akkoord met een systeem van gelijkwaardigheid, want dat bestaat niet in de wereldpolitiek. Was het Marshallplan van de Verenigde Staten na WOII een systeem van gelijkwaardigheid? Het aanbod komt vanuit een fundamenteel ongelijke situatie.

Veli Y.: Een andere situatie die hier niet besproken is, is Syrië. De Amerikanen kijken van op een afstand toe, maar er wordt niet gereageerd. Waarom? Vooral het Westen, West-Europa heeft de plicht om in te gaan op de smeekbeden van zij die om hulp vragen. Turkije is geleidelijk aan volwassen geworden. Nu beschikt het over een staatsbestel waarmee men op wereldniveau zaken kan doen. Dit is ook nodig in de Arabische landen. * Wat kan de functie zijn van de grondwet om voor islamdemocratie te zorgen?

An V.R.: Ik ben geen juriste, maar dit is iets waar ik al een tijdlang mee bezig ben. Er zijn een aantal principes waar zeker niet mag aangekomen worden, zoals het concept van godsdienstvrijheid. Momenteel is er een scenario in Egypte om een aantal aspecten te verankeren en ze zo uit de handen van de islamisten te houden.

*Khalid, hoe zie jij de betrokkenheid van de jongeren met die landen? (vraag van moderator Rik Coolsaet)

Khalid B.H.: Zelf ben ik een jonge imam en heb ik veel contact met jongeren. Ik zie bij hen een grote betrokkenheid met de gebeurtenissen. Met argusogen wordt er gekeken naar de situatie. Hierbij zijn er drie groepen te onderscheiden. Er is een nationalistische minderheid die hoopt misschien ooit terug te keren. Een tweede groep jongeren hoopt dat er ook hier verbetering zal komen in hun maatschappelijke positie via een geïmporteerde islam. “Als het regent in Arabië, druppelt het in Europa.” De grootste groep uiteindelijk bestaat uit zij die hier geboren zijn, hier school gelopen hebben en die kijken hoe ze de islam binnen de Europese context vorm kunnen geven.

* Rik, U heeft hier vanavond enkele krantenartikels aangehaald en hierbij werd wat duiding gegeven. De gewone mens in de straat kent die achtergrond echter niet. Hoe kunnen we de mensen die kennis bijbrengen?

Rik C.: Hier valt geen simpel antwoord op te geven. Hoe moeten we de discussie verzorgen? Door bijvoorbeeld spontane initiatieven, zoals een moskeebezoek. Op ons niveau, dat van de gewone mens. We moeten het polariseren en stereotyperen voorbij gaan: openheid opbrengen, personen niet strikt verbinden aan een bepaalde groep…

Steven V.H.: Mensen zijn kritisch. Als je alle kranten zou lezen, is het verbazingwekkend dat het Vlaams Belang geen 30 of zelfs 70% haalt. Mensen beschikken over gezond verstand. Daarnaast is er ook nood aan goede opinieleiders. Iedereen kan dat doen, zoals bijvoorbeeld de 80 mensen hier aanwezig. Breng deze informatie over in uw eigen kring. Zo ontstaat een kritische keten van informatie.

Veli Y.: Ik kom van de andere kant (journalistiek) en weet bijgevolg hoe de media werken. Je hebt 5 minuten, net de tijd voor 5 zinnen en het beeld dat geschapen wordt, is bijgevolg zwart-wit. Ook in de communicatie en omgang doet men mee aan de onelinerpolitiek. Alle levensbeschouwingen willen één ding: rechtvaardigheid. Het is een zoektocht naar waarden, solidariteit. We hebben het allemaal over hetzelfde. Er is genoeg ruimte voor wederzijds respect en dialoog, bijvoorbeeld via deze avond.

An V.R.: Ik betreur het dat er zo weinig mogelijkheden zijn om aan informatie te komen. De media schieten te kort, wees kritisch. Khalid B.H.: De grootste uitdaging is dialogeren. We zijn in de eerste plaats allemaal mens. We delen dezelfde waarden: rechtvaardigheid en waardigheid. We moeten met elkaar praten, niet alleen bouwen op de media. We moeten de stereotypen de wereld uit helpen.

De avond bracht een berg aan informatie voort. Ieder panellid wist een goede schets te geven van de situatie in de regio of het vakgebied waar hij/zij in gespecialiseerd was. Hoewel sommigen het anders gehoopt hadden, was het net een meerwaarde dat het een dialooggesprek betrof en geen debat. In een dialoog- of panelgesprek leer je luisteren naar de verschillende opinies van de mensen, zonder je verplicht te voelen om in te verdediging of de aanval te gaan om toch maar als overwinnaar uit het debat te komen. Dat leren luisteren is iets dat veel te weinig gebeurt, waarbij ook de media een belangrijke rol kunnen spelen.

Dar es Salaam – Huis van de Vrede Gent is een samenwerkingsproject tussen de partners VOEM vzw, Motief vzw, Vormingplus Gent-Eeklo, ACW Gent-Eeklo en Stad Gent. In deze reeks hebben de organiserende partners ervoor gekozen om het kader breder te maken dan Gent alleen en enkele algemene principes uit de interreligieuze dialoog onder de loep te nemen.

Fien Ingelbrecht

Stagiaire wereldgodsdiensten, interreligieuze dialoog en religiestudie – VOEM vzw Gent