De Turkse premier Erdogan die een gelijkheidsteken tussen abortus en moord zet, zijn binnenlandminister die geen graten ziet in het doodschieten van 34 Koerdische smokkelaars, de groeiende invloed van de Gülenbeweging, en last but not least de Nederlandse koningin Beatrix die op de thee komt: het is maar een greep uit twee weken krantenartikels over Turkije.
Ooit las Peter Edel die berichten zoals iedereen dat deed: met grote ogen en als absolute buitenstaander. Tot zes jaar geleden. Toen trouwde hij met een dame uit Istanbul en ging hij in Turkije wonen en werken. Met De diepte van de Bosporus schreef hij nu ook de politieke biografie van zijn nieuwe thuisland.
Het boek vertrekt bij de islamitisch georiënteerde Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij, die in 2002 aan de macht kwam en de confrontatie met het seculiere establishment aanging. Maar Edel wandelt ook langs het Ottomaanse Rijk, de stichting van de Turkse Republiek, militaire staatsgrepen, georganiseerde misdaad, de PKK, EU-lidmaatschap, Israël, moeizame hoofddoekendiscussies, het economisch wonder, en de controversiële Ergenekonaffaire.
Voor wie er aan mocht twijfelen: de Bosporus heeft diepe gronden.
Auteur
Peter Edel (1959, Amsterdam) is fotograaf, beeldend kunstenaar en publicist. In 2002 publiceerde hij bij uitgeverij EPO al De schaduw van de ster, dat vooral in Nederland stof deed opwaaien.
Stemmen over dit boek
"Persoonlijke ervaringen zijn het vertrekpunt voor Edels politieke analyses. Hij verstaat de kunst om in een paar bladzijden complexe thema's uit de Turkse politiek aan bod te brengen. Vlot, origineel en zeer toegankelijk geschreven." - Ludo De Brabander, Vrede vzw en co-auteur van Als de Navo de passie preekt
"Edel woont en werkt al zes jaar in Turkije waardoor hij als het ware schrijft vanuit de buik van dat land. Zijn boek is een eigentijdse geschiedenis van Turkije. Met een terugblik op de voorgeschiedenis die nog altijd doorwerkt in de Turkse politiek en in de geesten van de Turken." - Paul Vanden Bavière, ex-buitenlandjournalist bij De Standaard, coördinator Uitpers, webzine voor internationale politiek
Technische gegevens en recensie-exemplaren
isbn: 9789064457616 · 2012 · paperback (15 x 22,5 cm) - 344p. - met kleurenfoto's · prijs: € 24.00
Extra: website De diepte van de Bosporus
Een boek heeft een begin en een einde. Omdat Peter Edel na 344 pagina's nog niet uitverteld was, besliste hij een website te maken. U vindt er artikels die los van het boek zijn geschreven, of na de publicatie. Maar u vindt er ook foto's. "Zo wordt De diepte van de Bosporus het begin van een voortdurend project over Turkije", zegt hij zelf.
Lees een deel van de inleiding:
"'Evet!' Ik was getrouwd. Met een Turkse. In Turkije. Trouwen is in dit land lopendebandwerk. De trouwzaal lijkt door het verhoogde podium op een theaterzaal. Aan beide kanten zijn er deuren. Terwijl het vers gehuwde paar met zijn aanhang door de ene deur naar buiten loopt, komt door de deur aan de andere kant het volgende stel al binnen. Op het podium was het een zenuwachtige bedoening. Er was haast geboden, talloze stellen stonden te popelen van ongeduld om in de echt verbonden te worden. De nervositeit bereikte een hoogtepunt tijdens het ringenritueel. Mijn ringvinger leek plotseling gezwollen. Tot ik doorkreeg dat mijn vrouw haar ring om mijn vinger probeerde te schuiven. Vijf minuten later was het nerveuze gedoe voorbij. 'Evet!', het jawoord op z'n Turks. We waren getrouwd.
Wie dit in 2002 voorspeld had, had ik waarschijnlijk voor gek verklaard. Ik schrijf 2002, omdat toen mijn eerste boek verscheen. In De schaduw van de ster onderwierp ik de geschiedenis van de staat Israël en het zionisme aan een kritische analyse. Turkije leek ver van mijn bed. Tot een Turkse vriendin in Amsterdam vertelde dat een uitgever in Istanbul geïnteresseerd was in een Turkse vertaling. Ze vertelde ook over een vriendin in Istanbul, die binnenkort in Amsterdam zou zijn. Ze zou me aan haar voorstellen. Ik wist toen nog niet dat Turkse vrouwen graag alleenstaanden koppelen. En ja, ik was erg onder de indruk van haar vriendin. Toen ik een paar maanden later in Turkije was om de uitgever te spreken, ontmoette ik haar nogmaals. De eerste contouren van een grote verandering in mijn leven tekenden zich af. De combinatie van de liefde en de Turkse vertaling van mijn boek bracht me steeds vaker naar Istanbul. De uitgever vroeg me in een aparte inleiding stil te staan bij de relatie tussen Israël en Turkije. Zo maakte ik gaandeweg kennis met de geschiedenis en de actualiteit van Turkije. Van het een kwam het ander: De schaduw van de ster kreeg zijn Turkse vertaling en de auteur ervan vond zowel een nieuwe liefde als een nieuw onderwerp.
Van het verhaal van de ambtenaar in de trouwzaal begreep ik niet veel. De tolk, volgens de Turkse wet verplicht aanwezig, had niet veel kaas van haar beroep gegeten. Het was kort en krachtig, zeker korter dan in Nederland gebruikelijk is. Waarschijnlijk omdat ik het allemaal nauwelijks kon volgen, raakte ik gefascineerd door de outfit van de ambtenaar. De cape met een opvallend hoge kraag deed me denken aan de kledij die ook Turkse rechters dragen. Ik kreeg het gevoel dat ik daar zat vanwege een wetsovertreding. Dat was ook een beetje zo. Mijn vrouw en ik woonden al een tijdje samen, en dat is in Turkije verre van geaccepteerd.
Een buitenlander in Turkije
Hoewel ik nog regelmatig naar Nederland ging, woonde ik toen al een tijdje hoofdzakelijk in Istanbul. Om de stad te leren kennen, ondernam ik regelmatig ontdekkingstochten. In het begin trok ik vooral naar de toeristische trekpleisters en de vele historische locaties. Indrukwekkend, jazeker. Maar na verloop van tijd was ik benieuwd naar de wijken waar Istanbul zijn miljoenen inwoners herbergt. Daar komen de toeristen doorgaans niet tijdens een weekendtripje van een dag of drie.
Zo kwam ik in wijken van Istanbul waar het dagelijkse leven zich voltrekt. Ik bedoel: waar vuilnisophalers langs de straten trekken op zoek naar oud metaal en talloze garagebedrijven met veel veel kunsten vliegwerk auto's rijdende houden die je in Nederland alleen nog als oldtimers ziet. Dat Istanbul kreeg op mij een extra aantrekkingskracht. Ook merkte ik tijdens deze tochten pas echt hoe onmetelijk groot deze stad is. Er lijkt geen einde aan te komen aan de straten en de mensenmassa's: Istanbul is een wereld op zich.
Ik leerde verder dat Turkije veel minder beheerst wordt door regels en wetten dan Nederland. Niet dat er geen regels en wetten zijn, maar ze worden veel minder stringent nageleefd. Geen enkele autoriteit windt zich op over winkelopeningstijden, winkeliers lijken hun openingsuren zelf te bepalen. De levendige straathandel is officieel verboden, maar wordt nauwelijks tegengegaan. In ieder café of restaurant dreigt een grote poster met boetes voor wie het rookverbod overtreedt, maar later op de avond staat het er vaak blauw van de rook.
Dat anarchistische zorgt voor een atmosfeer waarvan ik bepaalde kanten ben gaan waarderen. En ik ben niet de enige. Ik ken in Nederland opgegroeide Turken die naar Turkije zijn gekomen omdat ze aan het benauwende effect van al die regels en wetten wilden ontsnappen. In die zin lijkt Turkije een eldorado van vrijheid. Dat is het in veel andere opzichten echter niet…
In wijken buiten de toeristische gebieden valt een westerse buitenlander op als een bosjesman in Lapland. Niet zelden werd ik met veel enthousiasme door jongelingen op straat begroet. 'Welcome in Turkey', waarna steevast de vraag volgde waar ik vandaan kwam. Dat enthousiasme verraste me, vooral omdat Europeanen vaak heel wat minder enthousiast over Turken zijn. In de straten van Istanbul lijkt men zich daar niet van bewust te zijn. Een westerse buitenlander is een gast die zo vriendelijk mogelijk welkom wordt geheten.
De politie is al even vriendelijk tegen westerse vreemdelingen. Nooit word ik aangehouden om mijn papieren te tonen. Als tijdens de frequente alcoholcontroles in het verkeer de agent zich realiseert dat hij een West-Europeaan heeft aangehouden, volgt telkens het gebaar van doorrijden. Politieagenten zijn erg behulpzaam bij het wijzen van de weg aan westerse buitenlanders, alsof ze tegen iedere prijs negatieve gevoelens over Turkije willen voorkomen.
Erg comfortabel allemaal, maar het geeft een nogal vertekend beeld. Verschillende categorieën Turken ontspringen de dans niet bij een politiecontrole. Vooral jongere mannen wiens donker uiterlijk een oosterse afkomst suggereert, waardoor ze misschien iets te maken hebben met de Koerdische bevrijdingsbeweging PKK, zijn vaak de klos. In hun geval haalt de politie het volledige interieur van een auto overhoop of worden broekzakken op hun inhoud gecontroleerd.
In West-Europa bestaat een gebrekkig beeld over Turkije en de Turken. Die relatieve onbekendheid is om meerdere redenen vreemd. De Europese politiek discussieert al jaren of Turkije lid mag worden van de Europese Unie. Vooral rechtse partijen maken een negatieve opstelling daarover tot een speerpunt van hun programma. Daardoor krijgen specifieke aspecten van de Turkse samenleving navenante aandacht.
Verder wonen sinds de komst van de eerste 'gastarbeiders' in de jaren zestig veel Turken in West-Europa. Een Turk is daardoor geen vreemde verschijning in landen als Nederland, België en Duitsland. De meeste mensen kennen een of meer Turken van het werk of van de winkel op de hoek. Maar hoe Turken denken over hun nationale identiteit of de geschiedenis van hun land weten de meeste autochtonen niet. Ook ik woonde jarenlang in Amsterdamse wijken waar veel Turken leven. Ik had ze als buren en maakte ze dagelijks mee. Toch stak ik maar weinig op over Turkije of de Turkse cultuur.
Mijn komst naar Istanbul was het begin van een bewustwordingsproces over Turkije. Maar eerst moest ik bepaalde barrières doorbreken, zoals het onmiskenbaar westerse trekje om onze plaats van herkomst te projecteren op de plaats waar we in den vreemde terechtkomen. Aan de andere kant werkt Turkije die neiging in de hand, met om de twee straten een McDonaldsrestaurant en op tv quizprogramma's waarvan het Nederlandse Endemol het format levert. Na verloop van tijd herkende ik dat soort uiterlijke aspecten als een dunne schil waarachter een andere werkelijkheid schuilging. Een die ik niet kon begrijpen aan de hand van mijn westerse bagage.
Dient Turkije dan begrepen te worden aan de hand van maatstaven en opvattingen die leven in het Midden-Oosten of de islamitische wereld? Nee, Turkije kent zijn eigen karakter, dat niet in de laatste plaats voortvloeit uit de situering op de grens van zowel oost en west als noord en zuid. Daardoor ging ik Turkije beschouwen als het enige Midden-Oostenland in Europa of als het enige westerse land ter wereld dat alom de islam belijdt. Dat soort tegenstrijdige raakvlakken maakt Turkije niet alleen uniek en fascinerend, maar in veel opzichten ook ondoorgrondelijk. Het inspireerde me tot het schrijven van een boek over dit land."
