De Franse voetbalclub, de socioloog en de “Afrikaanse lichaamsbouw”

Na hun sportieve en morele nederlaag tijdens het laatste Wereldkampioenschap worden de kopstukken van het Franse voetbalbestuur nu ook beschuldigd van racisme. Eén hoofd is ondertussen al gerold, dat van Nationaal Technisch Directeur François Blaquart die uit zijn ambt is geschorst, terwijl Laurent Blanc, die voor de selectie van de nationale ploeg instaat, al ongemakkelijk heeft bekendgemaakt geen racist te zijn en zijn verontschuldigingen heeft aangeboden aan al wie hij met zijn krasse uitspraken zou kunnen tegen de borst gestoten hebben. De hoge pieten van het Franse voetbalbestuur zijn in tegenstelling tot deze van de spelers zélf nu niet bepaald multicultureel, integendeel, het probleem van dubbele nationaliteiten of zwarten of Arabieren stelt er zich niet, wat geruchten van racisme in de hand werkt. Het is echter duidelijk dat het door Mediapart uitgelekte schandaal hen wel degelijk parten zal spelen, dat de aandacht van de media groot is, en dat er een officieel onderzoek  zal plaatsvinden die bij doorslaggevende bewijzen tot sancties en het indijken van deze racistische tendensen zal leiden. Desondanks doet niets vermoeden dat het bestuur discriminerend te werk zou gaan of tenminste toch onverschillig zou blijven tegenover daden van racisme, integendeel: ze blijken klaarblijkelijk goed het hoofd te bieden aan deze problematiek, en de fragmenten van de opnames van de beruchte bijeenkomst die deze zaak in gang hebben gezet lijken enigszins uit hun verband te zijn gerukt: er is geen sprake van écht racistische oprispingen hier, zoals er evenmin grappen van twijfelachtige aard of hatelijke opmerkingen in te horen vallen. Stéphane Beaud: “Er bestaat een typische Afrikaanse lichaamsbouw” Reacties op deze uitspraak zijn niet uitgebleven, en vooral dan niet van de intellectuelen. In november 2005 had essayist Alain Finkielkraut al het lef te beweren in het Israëlische dagblad Haaretz dat “de nationale Franse voetbalploeg nagenoeg vooral uit zwarten bestaat, wat in de rest van Europa met het nodige gegrinnik wordt onthaald.” Thans gaat het niet meer over wat gegrinnik, maar over de volledige organisatie van het Franse voetbal, en in dit verband verschijnt een socioloog met een tot dan toe vlekkeloze reputatie ten tonele die de zaken zeer duidelijk verkeerd aanpakt. Stéphane Beaud, auteur van het recente “Verraders van de natie?” over de rel rond de Franse nationale voetbalploeg tijdens de zomer van 2010 waarin hij een voorzichtig antiracistisch standpunt inneemt, verklaart aan dagblad “Le Monde” het volgende op 2 mei 2011: “Het argument van de Nationaal Technische Directie valt niet al dadelijk te verwerpen: de vroegrijpheid en de lichaamsbouw van zwarte Afrikaanse mannen draagt er toe bij dat dezen vlug worden aangeworven. Er bestaat wel degelijk een typische zwart-Afrikaanse lichaamsbouw, een soepel speler met uitzonderlijke lichamelijke bekwaamheden zoals een Marius Trésor, Marcel Desailly, Lilian Thuram (...).” Een verbazingwekkende achteruitgang Nee maar! In 2011 beschrijft een professor van de École Normale Superieure, een Franse eliteschool, een vermaard socioloog wiens terrein het racisme is en de subtiele wijzen waarop deze schering en inslag is in de Franse samenleving “zwarte voetballers” in termen die naar verouderde antropologie ruiken, zoals het meten van schedels en beenderen en de graad van pigmentatie van de huid om met brio het etiket van een bepaald “ras” op een individu te kunnen kleven. Dienen we dan opnieuw studies omtrent de lichaamsbouw van “Afrikanen” of anderen te gaan verrichten om een beter inzicht te verkrijgen in de sociale en culturele problemen van onze samenleving en van hùn problemen? Dwalen we opnieuw af naar een wetenschap wier aanpak Claude Lévi-Strauss indertijd al met de nodige ironie als hopeloos verouderd en absurd durfde af te doen? De studie van het racisme begint sinds een aantal decennia al daar waar men ophoudt iemand gewoon als toebehorend tot de menselijke familie te beschouwen en men het woord “ras” in de mond neemt om te verklaren hoe een individu denkt en functioneert en op basis hiervan tot racistische praktijken meent te mogen overgaan. De achteruitgang in deze studie die Stéphane Beaud in de hand werkt door het ronduit  over de “vroegrijpheid en stevige lichaamsbouw van de zwarte voetballers” te hebben is op zijn minst gezegd verbazingwekkend. Men kan beter het hoofd koel houden en zich niet laten meeslepen door al die nodeloze woordenkramerij De spontane uitspraken van de hoofdpersonages in deze rel en de reacties van de journalisten hierop dienen even onder de loep te worden genomen. Het gaat er hem niet om stil te staan bij ieders functie en rol in deze rel, dan wel om de onderliggende denkwijzen, sociaal, economisch, cultureel, politiek, volkskundig, bloot te leggen die tot de abrupte uitspraken hebben kunnen leiden die dit actuele debat aan de gang hebben gebracht. Voetbal is een populaire sport die haar wortels heeft in een woonwijk, en vele clubs gaan in deze wijken op zoek naar jongens die -ook op financieel gebied- veelbelovend zijn nog voor ze de grens van de meerderjarigheid hebben overschreden: de kwaliteiten van een toekomstig voetballer kunnen vroeg of minder vroeg door zo’n club ontdekt worden, doch aan deze “ontdekkingstochten” een raciaal of racistisch toontje, zoals een “Afrikaanse lichaamsbouw”, geven is hoegenaamd ongepast. Het is niet omdat het voetbalmilieu met al zijn fans deze clichés hanteert en zijn racisme omzeild wordt door haastige naturalisaties of pseudo-wetenschappelijke verklaringen, dat men dit milieu ook een hak moet zetten, integendeel: de sociologen dienen deze mechanismen nuchter aan het licht te brengen zonder zich te laten meeslepen in een nodeloos dispuut. Het racistisch denkgoed baant zich een weg naar de grote denkers Misschien -en laten we dit hopen- heeft journalist Bruno Lesprit tijdens zijn interview de woorden van de socioloog niet goed begrepen, of is hij zonder zijn interview te hebben laten nalezen tot overhaaste conclusies gekomen. Volgens Alain Finkielkraut zouden ook de journalisten van Haaretz zijn betoog “misvormd” hebben. Mocht dit echter niet het geval zijn, dan hadden we graag gehad dat Stéphane Beaud zijn mening herzag om geen voorbeeld te worden van hoe racistische gevoelens ook de geesten van grote denkers kunnen aantasten, grote denkers wier verantwoordelijkheid het buiten hun mediabekendheid is de jongere generaties de rechtschapen weg te tonen in onder andere de meer prestigieuze instellingen van het hoger onderwijs. Dit artikel verscheen al eerder op de Franse nieuwssite Rue 89