De gelovige atheïst: op zoek naar betekenis in een steeds complexere wereld

Sander Herremans geeft zijn persoonlijke ervaring met de verschillende religies weer. Iedereen gelooft namelijk wel in iets, en elke vorm van geloof wordt besproken. Er wordt naar geloof gekeken in de brede zin van het woord, alsook naar de plaats ervan in de huidige maatschappij. 

Geen tussentitels, wel rijk aan informatie 

Het bijzondere aan het boek is dat het geen inhoudstafel heeft, en dus ook geen hoofdstukken. Omdat het boek geen tussentitels heeft, heb ik er als lezer voor gekozen om zelf titels aan bepaalde stukken te geven, om toch een beetje structuur in de tekst te brengen. Een voordeel hiervan is dat het boek er iets persoonlijker door werd, en uiteindelijk is religie en spiritualiteit ook iets persoonlijks. Het nadeel hiervan is dat de lezer niet weet wat die leest en dus niet weet waarover een onderdeel gaat en/of zal gaan. Het kan chaotisch overkomen en dit maakt het lezen in eerste instantie moeilijk. Daarna went dit wel en lijkt het alsof de auteur tegen de lezer spreekt.

Herremans beschrijft in het boek hoe hij zelf in een religieus gezin opgroeide, maar later niet meer in God kon geloven. Toch bleef hij zoeken naar betekenis en spiritualiteit in zijn leven, ook buiten één bepaalde religie

Het boek is opgebouwd uit vier delen, telkens genummerd met 1, 2, 3 en 4. Verder is het boek rijk aan informatie; het bevat veel begrippen die ruim verklaard worden zoals ‘hindoeïsme’, ‘voodoo’ en ‘een ritueel’. Een minpunt hier is dat het boek geen bibliografie heeft. De lezer weet dus niet van waar de auteur die definities heeft gehaald om ze eventueel later zelf te kunnen opzoeken. 

Een persoonlijke spirituele reis

De eerste twee delen van het boek gaan eerder over de persoonlijke ervaring van de auteur met verschillende religies. Je wordt meegenomen in zijn persoonlijke spirituele reis en waarom hij de visie van spiritueel atheïsme hanteert. Herremans beschrijft in het boek hoe hij zelf in een religieus gezin opgroeide, maar later niet meer in God kon geloven. Toch bleef hij zoeken naar betekenis en spiritualiteit in zijn leven, ook buiten één bepaalde religie. Hij bestudeert wetenschappelijke en filosofische praktijken en geeft aan hoe deze kunnen helpen om betekenis te geven aan het leven. De mensheid is altijd op zoek naar betekenis in het leven, en religie is een manier om deze zoektocht te bevredigen. Centraal in het boek staat het woord ‘verbondenheid’. De auteur geeft aan dat iedereen op zoek is naar een eigen manier om te verbinden met wat als heilig beschouwd kan worden. Een voorbeeld waarin het woord ‘verbondenheid’ toegepast wordt: de auteur spreekt over God als verbinding (de spirituele component), maar zegt ook dat God een menselijke, culturele en filosofische creatie is (de atheïstische component). De spirituele en de atheïstische visie worden telkens samen besproken. 

Het probleem volgens Herremans is dat we vandaag wetenschap en religie vaak proberen te doen samenvallen in één verhaal, en dat dat wringt langs alle kanten. Terwijl religie en wetenschap elkaar aanvullen

Herremans geeft ook uitleg waarom hij zichzelf een 'gelovige atheïst' noemt. Volgens hem is het mogelijk om een soort tussenvorm te vinden tussen het geloof en het atheïsme. Hiermee bedoelt Herremans dat iemand zich niet vastlegt aan een specifieke religie of één wetenschappelijke theorie, maar zich laat leiden door diens eigen persoonlijke ervaringen. Op die manier kan elke lezer zich in dit verhaal herkennen. Zowel een gelovige, als een atheïst, als een gelovige atheïst. Hij noemt dit een “gelovige atheïstische’ houding, waarin iemand gelooft in iets groters dan zichzelf, maar zich tegelijkertijd niet beperkt tot dogmatische regels of wetenschappelijke beperkingen. Beide zouden net in dialoog moeten gaan met elkaar. Wetenschap is er om uit te zoeken hoe deze wereld fysiek in elkaar zit met zijn feiten. Religie stelt zich de vraag hoe wij met deze feiten en deze kennis moeten omgaan. Het probleem volgens Herremans is dat we vandaag wetenschap en religie vaak proberen te doen samenvallen in één verhaal, en dat dat wringt langs alle kanten. Terwijl religie en wetenschap elkaar aanvullen. 

Spiritualiteit in huidige samenleving

In deel drie en vier kijkt de auteur naar hoe de 'gelovige atheïst' staat ten aanzien van huidige maatschappelijke uitdagingen. Hij kijkt bijvoorbeeld naar hedendaags kapitalisme en het geloof in de waarde van geld, waar de spirituele en atheïstische visie samengebracht worden. De term 'filosofisch kapitalisme' wordt gebruikt, waarbij wordt gesteld dat geld hetgene is dat ons vandaag verbindt. “Het is onze nieuwe God: het bestaat, maar het bestaat ook niet, afhankelijk van hoe je ernaar kijkt,” aldus Herremans. Het kapitalisme houdt ons levensdoelen voor, net zoals religies dat doen. Kapitalisme heeft rituelen (shoppen en consumeren), tempels (shoppingcenters, restaurants), idolen (rijke beroemdheden, influencers). Het heeft ook magische krachten (geld, beurskoersen) en mythische verhalen (the American dream). 

Een belangrijke boodschap in het boek 'De gelovige atheïst' is dat, ongeacht of een persoon gelovig is of niet, iedereen op zoek is  naar verbondenheid en betekenis in het leven

Verder geeft Herremans aan dat er in de huidige Westerse samenleving weinig aandacht en ruimte is voor spiritualiteit. De scheiding tussen Kerk en Staat wordt verkeerdelijk opgevat als de scheiding tussen spiritualiteit en de Staat. Hij geeft aan dat er vandaag meer dan ooit nood is aan spiritualiteit en verbinding. Hij stelt dit ook vast binnen de digitale wereld; hoe toegankelijker en communicatief verbonden de wereld is, hoe meer we ons lijken op te sluiten in onze eigen bubbel. Terwijl de mens altijd op zoek is naar datgene waarmee die ‘verbonden’ is. De auteur geeft aan dat zingeving een belangrijke plaats moet en mag krijgen in de huidige maatschappij, of die nu godsdienstig of vrijzinnig van aard is. Volgens hem hoeft een persoon zich niet tot één religie of wetenschappelijke theorie te beperken. Hoe meer je religies en wetenschap bestudeert, hoe wijzer je wordt en hoe meer inzicht je krijgt in grote levenskwesties. Herremans moedigt de lezer dus aan om open te staan voor nieuwe inzichten. Hij geeft aan dat als spiritualiteit verbannen wordt in de publieke ruimte, en de seculiere manier van leven op de voorgrond komt als staatsreligie, dan zal onze maatschappij verarmen en verstarren. 

Verbinding staat centraal 

Het boek “De gelovige atheïst” van Sander Herremans is een goed boek voor wie geïnteresseerd is in spiritualiteit en zingeving. Religie wordt vanuit verschillende perspectieven bekeken. Het boek gaat over de zoektocht naar betekenis en spiritualiteit in een seculiere wereld. Herremans probeert een juiste middenweg te vinden tussen religie en wetenschap. Op die manier kan elke lezer zich herkennen in het persoonlijke pad naar spiritualiteit. Een belangrijke boodschap in het boek 'De gelovige atheïst' is dat, ongeacht of een persoon gelovig is of niet, iedereen op zoek is  naar verbondenheid en betekenis in het leven. 'De gelovige atheïst' is een persoonlijk en filosofisch boek dat onderzoekt hoe we betekenis kunnen vinden in het leven, al dan niet met religie. Een duidelijke structuur in het verhaal zou het lezen wel veel aangenamer hebben gemaakt.