De vraag van zes miljard: nieuwe gevechtsvliegtuigen kopen of niet?

Bekijk de korte samenvatting op youtube, lees hier de uitgebreide analyse.

CD&V en Open VLD zijn de meest uitgesproken voorstanders van nieuwe gevechtsvliegtuigen. Voor CD&V is die aankoop geen politieke keuze maar een noodzaak. Zonder gevechtsvliegtuigen is ons leger binnen de NAVO en de EU irrelevant, meent CD&V. “We hebben geen keuze,” zegt CD&V. En dus moeten we ons ook niet moe maken aan politiek en publiek debat. Nochtans zijn er ook andere specialisaties mogelijk. Bovendien kan je je afvragen of ons veiligheidsbeleid door de NAVO gedicteerd moet worden.

Volgens Open VLD praten we zonder luchtgevechtscapaciteiten niet meer mee op Europees en NAVO-niveau. Nochtans gaat een buitenlands en veiligheidsbeleid over veel meer dan gevechtscapaciteiten. België zou ook kunnen investeren in niet-militaire middelen om internationaal een rol van betekenis te spelen.

N-VA blijft relatief vaag. Of we al dan niet gevechtsvliegtuigen moeten kopen, hangt af van de allianties waar we deel van uitmaken en de taakverdeling die daar wordt afgesproken. N-VA is voorstander van verregaande samenwerking met Nederland. Als Nederland en België samen hun huidige luchtgevechtscapaciteit willen behouden, zal België mee in gevechtsvliegtuigen moeten investeren. Uit N-VA-hoek komen gemengde geluiden: terwijl Kamerlid Karolien Grosemans onderstreept dat er vandaag veel sociale noden zijn waar we eerst naar moeten kijken, pleiten andere N-VA'ers voluit voor de aankoop van de JSF.

Groen is geen voorstander van nieuwe gevechtsvliegtuigen. Groen sluit de aankoop niet uit, maar vraagt eerst een politiek debat over de toekomst van het veiligheidsbeleid, ook op Europees niveau, zodat vervolgens de noden kunnen worden bepaald. De EU-landen moeten dan afspreken wie in welke taken specialiseert en welke capaciteiten daarvoor nodig zijn. Voor België zijn dat niet noodzakelijk gevechtsvliegtuigen, er is immers al overcapaciteit aan gevechtsvliegtuigen in Europa. 4 à 6 miljard is voor Groen hoe dan ook te veel, maar als de investering op Europees niveau wordt gedeeld, zou België daartoe kunnen bijdragen.

Ook SP-A wil eerst een strategisch plan op lange termijn. Ze ziet de toekomst van ons leger in verregaande Europese integratie. Nieuwe gevechtsvliegtuigen zijn “geen prioriteit”, een klein land als België heeft daarvoor het geld niet. Als in een Europees kader de kosten verdeeld worden, kan het eventueel wel, maar België heeft geen gevechtsvliegtuigen nodig om een solidaire bijdrage te leveren aan internationale operaties. Specialisatie in strategisch luchttransport of mijnenvegers zijn mogelijke alternatieven.

Als ze na 25 mei deelnemen aan regeringsonderhandelingen, beloven Groen en SP.A dwars te gaan liggen om deze miljardenuitgave tegen te houden. Het is de vraag hoeveel politiek gewicht ze hier aan kunnen en willen verbinden.

PVDA is ronduit tegen de aankoop van gevechtsvliegtuigen en pleit voor een eigen buitenlands beleid buiten de NAVO en de EU om. Die NAVO mag overigens afgeschaft worden.

Wie gaat dat betalen?

De huidige luchtgevechtscapaciteit vervangen zou zo'n 6 miljard kosten. Defensie heeft dat geld niet, dus moet het van elders komen. Geen van de partijen die voor nieuwe gevechtsvliegtuigen pleit, weet echter waar ze dat geld moet halen.

Open VLD, N-VA en CD&V schuiven de rekening door. Zes miljard is er nu niet, dan moeten de kosten maar gespreid worden over de komende tientallen jaren. Lost dat iets op? Dat is onwaarschijnlijk. Zes miljard blijft immers zes miljard, en de budgettaire ruimte wordt er de komende jaren niet groter op. Nu miljardenaankopen doen en dan de rekeningen doorschuiven naar een generatie belastingbetalers die nog niet eens geboren is, dat is geen voorbeeld van goed beleid.

Overigens, wie wil over dertig of zelfs veertig jaar nog miljoenen euro's betalen voor een toestel dat tegen die tijd naar alle waarschijnlijkheid technologisch compleet achterhaald is?
N-VA, Open VLD en CD&V rekenen er op dat een aankoop van nieuwe gevechtstoestellen een grote 'return on investment' oplevert. Nochtans spreekt de realiteit in landen die in het JSF-ontwikkelingsprogramma gestapt zijn die verwachtingen tegen. De Joint Strike Fighter levert netto geen extra banen op, zo becijferde de Nederlandse Rekenkamer. Ook de voordelen op vlak van overdracht van technologie en kennis aan Belgische bedrijven wordt volgens experts zwaar overschat. België komt te laat om nog een groot industrieel voordeel te doen. De producenten zijn vandaag veel meer geneigd hun technologische kennis voor zich te houden. De vergelijking met de aankoop van de F16's houdt daarom geen steek.

Bovendien zijn ook de exploitatiekosten van gevechtsvliegtuigen torenhoog. De Nederlandse Rekenkamer gaat uit van zo'n 270 miljoen euro per jaar voor 37 JSF-toestellen. En daar zijn de kosten voor brandstof en de inzet van die toestellen nog niet bijgerekend.

Kernwapens

Dat CD&V de link tussen dit aankoopdossier en de aanwezigheid van kernwapens in België ontkent, is te gek voor woorden. De huidige F-16's zijn immers uitgerust om kernwapens in te zetten en Belgische piloten oefenen op die taak. Dus ofwel moet de eventuele opvolger van de F-16 daar ook toe in staat zijn (en dan komt alleen de JSF in aanmerking), ofwel moeten die kernwapens ons land uit.

Ook Open VLD ontkent de link tussen kernwapens en dit aankoopdossier. De “kleine modificaties” die de andere kandidaat-opvolgers nodig hebben om kernwapens te kunnen dragen zijn nu niet voorzien (in tegenstelling tot de F-35) en zullen veel geld kosten. De Tornado (in dienst bij de Italiaanse en Duitse luchtmacht) is inderdaad “nuclear capable”, maar de keuze van Duitsland voor de Eurofighter betekent de facto dat Duitsland haar nucleaire taak in de NAVO in de huidige vorm stopzet.

Dat dit dossier “volledig losstaat” van de kernwapenkwestie klopt dus niet.

Zowel SP-A, Groen, PVDA als N-VA spreken zich uit voor een kernwapenvrije wereld, al schijnt de verwijdering van de kernwapens uit ons land voor N-VA geen prioriteit. SP-A en Groen zijn uitgesproken tegen een nucleaire taak voor een mogelijke opvolger van de F-16.

Voorkeur?

Open VLD laat een lichte voorkeur blijken voor de JSF. Volgens CD&V heeft minister De Crem dit dossier behandeld “zonder een eigen voorkeur uit te spreken.” Nochtans is de voorkeur van De Crem duidelijk: aan de Amerikaanse ambassadeur vertelde hij in 2009 dat België de F-35 moet kopen, nadat de ontwikkeling ervan is afgerond. Dat blijkt uit een document dat werd gelekt door wikileaks. Heeft De Crem voor zijn tijd gesproken, of probeert hij dit dossier bewust een zekere richting uit te sturen om zo het debat te omzeilen?

Nieuwe gevechtsvliegtuigen? Slecht beleid.

In de context van de financieel-economische crisis en de besparingspolitiek is 6 miljard investeren in nieuwe gevechtsvliegtuigen waanzin. De rekening doorschuiven heeft geen zin. Bovendien is het investeren in oorlogsvoering en militaire interventie. De militaire interventies van de afgelopen jaren waren geen succes: Afghanistan staat na meer dan tien jaar NAVO-interventie op de rand van de burgeroorlog en Libië werd door de NAVO tot 'failed state' gebombardeerd. Willen we daar 6 miljard in investeren?