In Een woord een woord gaat Frank Westerman op zoek naar een antwoord op de onzinnige terreur die zowel in het verleden als het heden de krantenkoppen sier(d)en. Angst en terreur als statement. Maar de auteur wil voorbijgaan aan een gewelddadige tegenreactie, en zich beperken tot de kracht van het woord. Hij wil niet de wapens ter hand nemen, maar de pen. De uitspraak 'Geen woorden maar daden' wil hij ondergraven, want is het woord voeren niet al een daad op zich?
De Molukse acties die eind jaren 1970 Nederland in de ban hielden zijn het uitgangspunt en de rode draad door Een woord een woord. Het is de persoonlijke ervaring die de auteur heeft getekend – de Molukse actie van 1977 speelde zich af bij hem om de hoek – en die hij wil optekenen. Maar zich beperken tot die ene actie zou de kwaliteit van de auteur beperken. Westerman trekt het open, verwijst naar andere gijzelingen en terreurdaden in de (recente) geschiedenis, tot de actualiteit hem halverwege het boek inhaalt.
Nu gebeurt er iets schokkends. Iets gruwelijks.
Ik moet specifieker zijn. Met 'nu' bedoel ik het moment waarop ik deze regels schrijf,
In de bovenbalk van mijn scherm lichten vignetten op met 'breaking news'.
AANSLAG IN PARIJS.
DODEN EN GEWONDEN.
Als mens en auteur wordt Westerman sprakeloos. In het boek denkt hij terug aan het daaropvolgende stille protest waaraan hij deelnam. Bic-pen in de lucht. 'Mijn drang om dit te doen was oprecht, maar ik miste overtuiging.' Hij vindt het uiteindelijk een loos gebaar en weet zich even geen weg met de steunbetuigingen die hij leest in de media waarin 'pennen en potloden het van geweren wonnen'.
Is de pen werkelijk machtiger dan het zwaard?
Als auteur zou je automatisch moeten uitroepen: JA! Maar Westerman geeft toe dat hij soms twijfelt. Als liefhebber van het woord laat ook (en ook) hij zich vangen door een vaag gevoel van genoegen wanneer de Amerikaanse en Nederlandse bommen hun doel treffen...
Als ik eerlijk ben: iedere voltreffer doet me goed. Wie wil terugkeren naar de tijd van vóór het schrift en vóór de beschaving, die helpen we daar graag naartoe.
...maar die spontane gedachte relativeert hij even snel.
Tegelijk voel je aan je water dat dit niets oplost. Sinds de laatste verslaggevers uit Syrië en Noord-Irak zijn ontvoerd of verjaagd staat er boven de Eufraat en de Tigris net zo'n geluiddichte stolp als destijds boven de Terek. We hebben nauwelijks een idee wat zich daar afspeelt, desondanks (of daarom?) kiezen we voor bombardementen. Er is alleen meer nodig. En niet: meer F16's.
The Dutch Approach
Westerman wil in zijn boek achterhalen of onderhandelen zin heeft. Hiervoor gaat hij te rade bij meerdere specialisten. Hij laat onder andere hoogleraar Adam Dolnik aan het woord die stelt dat er altijd ruimte is om te onderhandelen. 'Zelfs met terroristen die vooraf hun eigen martelaarschap aankondigen. Ze beroepen zich immers op teksten, op taal.' Kees (schuilnaam) die als 'operationeel onderhandelaar' werkt en binnen het Nederlandse politiekorps opleidingen verzorgt, benoemt het iets platvloerser. 'Iemand omleggen is altijd een optie. Omlullen is lastiger, maar beter.'
Tijdens de Molukse acties werd Nederland wereldwijd geprezen om de geweldloze manier waarop het de eerste gijzelingen tot een (relatief) goed einde kon brengen. Dit werd algemeen bekend onder de noemer The Dutch Approach. Als contrast beschrijft Westerman de Russische methode, met de schaamteloze en weerzinwekkende 'oplossingen' die Rusland bood op de gijzelingen in het Moskouse Doebrovkatheater (2002) of de school in Beslan (2004).
Maar ook Westerman moet bekennen dat Nederland snel geneest van zijn Dutch Approach. 'Lang praten brengt veel ellende met zich mee,' citeert Westerman voormalig Nederlands premier Van Agt na de ontzetting van de gijzelaars uit het Provinciehuis tijdens Operatie Bingo.
Onderhandelen voor dummies
Het is niet evident om de skills van het onderhandelen onder de knie te krijgen. Laat staan dat je precies weet wat een onderhandeling nu precies inhoudt. Terwijl in de Nederlandse (en buitenlandse) media de Molukse acties de voorpagina haalden, verscheen er in de Verenigde Staten een fragmentarische roman waarin schrijfster/journaliste Renata Adler onder woorden probeert te brengen wat een onderhandeling nu precies is...
It is not all clear to me what a negotiation is. Union and management, say, terrorist and foreign minister, buyer and seller, kidnapper and F.B.I. Agent, husband and wife, at least two parties anyway, disagree. They exchange views. A strike, perhaps, a war, a bankruptcy, a murder, a divorce impends. One side begins, and claims it can accept no less. The other side responds, saying it can afford no more. It is clear to both sides, from the start, that both positions are false.
They proceed to bargain then, in what is called good faith.
(Speedboat, 1976)
Adler mag dan wel beweren dat ze niet duidelijk weet wat 'onderhandelen' betekent, toch slaagt ze er bijzonder goed in een duidelijke, hetzij uitgebreide, definitie neer te pennen. Tijdens het onderhandelen moet je zien te achterhalen wat de motieven zijn. De opzet van de Molukse acties was in eerste instantie 'gehoord willen worden'. Westerman trekt die conclusie nadat hij verschillende mensen interviewde (daders, slachtoffers, onderhandelaars) die toentertijd betrokken waren. De gebrekkige aandacht voor de Molukse zaak, dwong de Molukkers tot actie.
Maar kun je altijd onderhandelen? Adam Dolnik (zie hierboven) meent van wel, zijn leermeester Guy Olivier Faure ziet het evenwel anders. Hij maakt een onderscheid tussen de 'oude' terrorist, die hunkert naar erkenning en aanspreekbaar wordt als het gaat om recht en rechtvaardigheid, terwijl de 'nieuwe' terrorist bereid is tot het martelaarschap en zijn slachtoffers niet ziet als mensen, maar als dieren die afgeslacht mogen worden. Vul zelf maar in tot welke groep bijvoorbeeld Daesh behoort.
En... en...
Tijdens een cursus onderhandelen leert de auteur dat je over de nodige empathie moet beschikken om het tot een goede onderhandelaar te schoppen. Let op, empathie staat niet gelijk aan sympathie. Als onderhandelaar moet je je tegenstander kunnen begrijpen. 'Hoe verwerpelijker de ideeën van je tegenstander, hoe meer moeite je moest doen om toch met hen mee te voelen.'
Westerman slaagt er in Een woord een woord in die empathie op te brengen voor een aantal gijzelnemers en -acties die hij voor het licht houdt. Maar ook niet altijd. En dat hoeft ook niet. Tijdens het schrijven wordt het hem duidelijk dat het zwaard niet zonder de pen kan. 'Andersom kan de pen niet zonder het zwaard.'
Een woord een woord, Frank Westerman
De Bezige Bij 2016
