Organisaties die inzamelacties houden, gewone burgers die in grote getale tot actie komen om iets voor de vluchtelingen te willen betekenen. De solidariteit met de vluchtelingen was in een mum van tijd uitgegroeid tot een massale steunactie. “Tot je bedenkt dat we midden in een hype zitten en mijn blijdschap als sneeuw voor de zon verdwijnt”, stelt Sakina (23) in onderstaand opiniestuk.
Toen steeds meer vluchtelingen in het Maximiliaanpark zich verzamelden, konden we er niet meer omheen kijken. En het bleef niet bij voedselpakketten uitdelen: gezinnen zijn bereid vluchtelingen in huis te nemen, op sociale media ontstaan initiatieven voor optochten, mediakanalen overspoelen ons met nieuwe projecten en hun eigen hashtags zoals #helpenhelpt, #ShareHumanity, #opdevlucht en #refugeeswelcome.
Op het eerste gezicht goedbedoelde acties. Tot je bedenkt dat we midden in een hype zitten en mijn blijdschap als sneeuw voor de zon verdwijnt.
Aylan
Ik hoor u al denken: moeten we dan toekijken omdat we niks kunnen doen?. Waar de overheid tekortschiet, zijn burgers immers aangewezen op zichzelf en de media.
De foto van het op het strand aangespoelde jongetje Aylan schokte de wereld. De emotionele impact van de foto is te vergelijken met de iconische zwart-wit foto van het Vietnamese meisje dat al schreeuwend wegrent na de explosie van een Amerikaanse napalmbom.
Die foto toonde de alarmerende situatie van de oorlog in één beeld. Dat geldt ook voor de foto van Aylan. Hij werd het Europese toonbeeld van ons niks doen in Syrië en de chaotische organisatie van de vluchtelingenstroom naar en in West-Europa.
Vluchtig karakter
Het tentenkamp in Maximiliaanpark is intussen opgedoekt. Dat confronteert me nog meer met de solidariteitshype. Begrijp me niet verkeerd: ik weet waar alle solidariteit vandaan komt. Ik zit er midden in. De hulp van de burgers is zeker nodig. Speciale uitzendingen over de vluchtelingen zijn onmisbaar om ons goed te kunnen informeren en het debat aan te kaarten.
Maar hypes kunnen snel weer voorbij zijn. Met de afbraak van het tentenkamp voél ik het langzaam afnemen van de solidariteit. We moeten dus de gevolgen van hypes onder ogen durven te zien. Net zoals begin dit jaar, na de raid op Charlie Hebdo. Hoe moet het verder als de solidariteitsstorm is overgewaaid? Zal de situatie van de vluchtelingen verbeterd zijn? Zal de politiek effectieve maatregelen nemen? Want waar zijn de meeste #JesuisCharlie’s nu?
Muziekfestival
De vluchtelingenstroom zal aanhouden en hulp zal nodig blijven. We moeten ons afvragen of we na de hype nog bereid zijn ons in te zetten voor de vluchtelingen? Wie de afgelopen weken door het Maximiliaanpark in Brussel wandelde, zag standjes van radio- en televisiestations. Muziek klonk door stereo-installaties. Het had allemaal iets van een goodwillfestival.
Radio-dj’s draaiden verzoeknummers van luisteraars, die zowel letterlijk als figuurlijk gedoneerd werden aan de vluchtelingen. Interviews werden afgenomen, fotografen liepen rond om net dat perfecte shot te nemen wanneer een nieuwe lading eten en kleding aankwam. Ik liep er midden in. Was er voor een interview over het initiatief #ShareHumanityBelgium. De bedoeling was het persoonlijke verhaal van vluchtelingen een plaats te geven. Ik doe dus ook mee aan deze hype.
Soms vraag ik me af of we nog weten waarvoor we het doen. Ik vergelijk de hype met een nieuwe trend: wie niet of niet genoeg doet, wordt met de nek aangekeken. Maar gaat het echt om de vluchtelingen of is het een manier om ons ego, organisatie, tv- of radiozender of krant te strelen?
Met hypes kunnen we een krachtig signaal geven om verandering mogelijk te maken. Maar we mogen nooit het doel uit het oog verliezen. Wanneer vluchtelingen Fort Europa bereiken, stopt het verhaal niet.
Het verhaal van Muhammed
In het Maximiliaanpark ontmoette ik de 21-jarige Palestijn Muhammed, die een zware darminfectie heeft. In vijftig dagen werd hij vijf keer geopereerd, onder meer in Gaza. Nu hij in België is, heeft hij speciale hulp nodig, maar die is er niet. Muhammed wordt van het kastje naar de muur gestuurd. Hij heeft geen idee hoe zijn procedure in België verloopt.
Muhammed verbleef enkele dagen in een opvangcentrum in Kapellen. Hij had het daar goed, tot hij naar Brussel moest komen. “De reden is me nog steeds onduidelijk. Ik weet alleen dat ik papieren moest ondertekenen. Waarvoor weet ik niet.” Muhammed belandde vervolgens ongewild in het Maximiliaanpark, waar hij een tentje deelde met andere gezinsleden.
Vanwege zijn aandoening werd Muhammed bij aankomst behandeld in Charleroi. Daar kon hij niet blijven vanwege zijn traumatische ervaring met het geluid van vliegtuigen. “Dat geluid doet me denken aan de tijd in Gaza”, vertelde hij me. Ondanks het trauma van Muhammed en zijn gezin, kreeg hij te horen dat hij zich binnen twee dagen in Charleroi moest melden. “Doe ik dat niet, dan verliezen we onze basisrechten. Maar met mijn ziekte kan ik daar moeilijk heen. Ik weet niet wat ik moet doen.”
Een van de vrijwilligers vertelde me dat de bedden in Charleroi vuil zijn. “In de zaal, die Muhammed met andere vluchtelingen moet delen, is er ook nooit een moment van rust. Muhammed heeft een aparte kamer of wc nodig, waar hij zijn behandeling in alle privacy kan doen. De medicijnen moeten uitwendig gebruikt worden. Bovendien vergt de behandeling veel tijd en rust.”
De vrijwilligers raden Muhammed aan in Brussel te blijven, maar kunnen voor hem geen aparte kamer regelen of laten terugkeren naar het opvangcentrum in Kapellen. “Hij heeft sowieso een contract ondertekend, dat waarschijnlijk dit niet mogelijk maakt.”
Muhammed voelt zich onbegrepen. “Ik kan dit niet meer aan.” Dezelfde vrijwilliger vertelt me dat de spanning hem op een gegeven moment te veel werd en dat ze een zelfmoordpoging niet konden verhinderen. ”Muhammed heeft veel pijn en wilde aan alles een einde maken door zijn polsen door te snijden. Het is tragisch, want het enige wat hij vraagt, is om naar zijn verhaal te luisteren.”
Toekomstgericht helpen
De situatie van Muhammed is misschien een extreem voorbeeld. Maar na een gesprek met vluchtelingen in het park merk ik dat velen niet goed weten wat hen te wachten staat. Daarom stel ik me nog meer vragen bij deze hype. In hoeverre verbetert de media- en goed doen-golf nu -werkelijk iets aan de situatie van de vluchtelingen?
We moeten soms kritisch naar onszelf kijken en de vraag durven stellen, of we nu door de hype ons doel niet uit het oog verliezen. De hulp moet ook op langere termijn werken. Deze mensen zijn geen goed doel om je geweten mee te sussen. En dan spreek ik al helemaal niet vanuit een westers superioriteitsenken wat sommigen hanteren, om deze ‘zwakkeren’ te helpen.
De acties moeten daarom op langere termijn worden georganiseerd. Ik heb het gevoel dat momenteel iedereen maar in het wilde weg wat wil betekenen, zonder vooruit te denken hoe we efficiënt en toekomstgericht kunnen helpen. Voor wie verzamelen we die spullen? Over wie informeren we het publiek? Waar draait de bewustwording om? We moeten niet alleen de vluchtelingen tijdelijk helpen met spullen e.d. maar hen ook betrekken in de hulp. Hen goed informeren over hun rechten en ook luisteren naar hun verhaal.
Structurele verandering
Kortom, ik ben heus geen kenner, maar de vluchtelingenstroom is niet plotseling ontstaan. De problematiek speelt al veel langer en hoe triestig het verhaal van de kleine Aylan ook is, vele andere Aylan gingen hem voor. Sommigen haalden Europa, sommigen niet.
De vraag die we ons moeten stellen is hoe lang dit solidariteitsgevoel nog voortduurt. Het wordt daarom hoog tijd dat de politiek op zowel nationaal als Europees vlak actie gaat ondernemen om werkelijk iets te veranderen. Het is eigen aan de politiek om over elke beslissing zolang te kibbelen dat het meer een ‘Bart De Wever zegt dit of een Angela Merkel doet het zo’-debat wordt dan te kijken hoe we structureel iets kunnen veranderen.
De solidariteitsgolf is goed, maar we moeten door de hype niet ons doel uit het oog verliezen. De hulp moet worden georganiseerd met het oog op een langere termijn. Mijn respect gaat dan ook uit naar de vrijwilligers en activisten die zich elke dag voor de vluchtelingen en andere migranten inzetten. Hype of geen hype.
© 2015 – C.H.I.P.S. StampMedia – Sakina Elkayouhi
