Justice4Mawda

In de nacht van 16 op 17 mei 2018 stierf de tweejarige Koerdisch-Iraakse peuter Mawda tijdens een politie-achtervolging. Samen met haar familie en een twintigtal andere mensen was Mawda onderweg van Frankrijk naar het Verenigd Koninkrijk. Haar familie, die gevlucht was voor oorlog, hoopte er een nieuw leven te kunnen opbouwen. Hun bestelwagen werd opgemerkt door een politiepatrouille die controles uitvoerde op transmigratie. De agenten besloten erachteraan te gaan. Na een kilometerslange achtervolging loste één agent een schot, vermoedelijk in een poging om de bestelwagen tot stilstand te brengen. Dat schot werd Mawda fataal. Nadat het voertuig tot stilstand kwam op een snelwegparking, stapte Mawda’s vader uit met zijn dochter in zijn armen, roepend om hulp. Het gewonde kind werd uit zijn armen getrokken. De politie dwong alle inzittenden van het bestelbusje op de knieën en zij werden onder schot gehouden.

Een ambulance werd gebeld, maar de politie vertelde de hulpverleners niet dat er geschoten was. Mawda’s moeder, Amir Phrast, maakte aanstalten om samen met Mawda naar het ziekenhuis te gaan, maar werd tegen gehouden door de politie. Mawda werd alleen in een ambulance naar het ziekenhuis gebracht. De politie arresteerde alle inzittenden en voerde hen af naar het lokale politiekantoor. Daar werden Mawda’s ouders apart van elkaar opgesloten in een cel. Pas twee dagen later werden ze op de hoogte gebracht van de dood van hun dochter, in een taal die ze niet begrepen.

Initieel ontkende het parket van Bergen dat er geschoten was, maar na verscheidene berichtgevingen in de media waarin gesproken werd over een schot ging de bal aan het rollen en werd er een onderzoeksrechter ingeschakeld. De agent die het schot loste, werd aan het einde van dit onderzoek in verdenking gesteld van onvrijwillige doodslag. Het proces tegen de agent, de vermoedelijke mensensmokkelaar en de vermoedelijke chauffeur van de bestelwagen ging van start op 23 november in Bergen.

Naar aanleiding van dit proces organiseerde het collectief Justice4Mawda heel wat acties en activiteiten om aandacht te vragen voor deze zaak. We gingen in gesprek met Arno Kempynck, geëngageerd burger en één van de gezichten achter Justice4Mawda.

Hoe is Justice4Mawda ontstaan en wat is jullie belangrijkste drijfveer?

Het initiatief Justice4Mawda werd opgezet naar aanleiding van het aankomende proces. We waren met een handvol mensen in Vlaanderen en een handvol mensen in Brussel die rond dezelfde tijd initiatief namen. Toen sommige andere mensen uit mijn kennissenkring, die zich zorgen maakten over deze zaak, en ik merkten dat er online verschillende initiatieven bestonden, zochten we contact. Bij de opstart van ons gedeelde initiatief waren in eerste instantie geen organisaties betrokken. Wel hebben we, vanuit onszelf, als burgers, contact gezocht met een aantal middenveldorganisaties, cultuurorganisaties en jeugdorganisaties. We informeerden hen over onze campagne en vroegen hen of zij een mogelijkheid zagen om die op een of andere manier te ondersteunen. Door al deze netwerken is het Justice4Mawda initiatief snel gegroeid.

De focus van Justice4Mawda ligt vooral op onze steun voor de eis van de advocate van Mawda’s familie. Ze vraagt een herkwalificering van de huidige aanklacht van ‘onopzettelijke doodslag’ die nu loopt tegen de agent. De advocate ziet deze aanklacht als een vorm van straffeloosheid en ze pleit voor een herkwalificering tot ‘opzettelijke doodslag’. Dit betekent nog altijd niet dat ze beweert dat die man 's morgens is opgestaan met het plan om iemand dood te schieten die dag, maar wel dat het niet onopzettelijk is als je een geweer laadt en dit richt op een camionette vol mensen. Zoiets doe je niet per ongeluk.

De focus ligt dus op die rechtszaak, die op 23 en 24 november van start ging in Bergen. Wij geloven dat als we genoeg aandacht genereren, als we tonen dat er mensen écht meekijken en dat heel veel mensen gerechtigheid vragen, dat de kans op een eerlijk proces dan groter is en dat er meer kans bestaat dat de agent verantwoordelijk wordt gesteld voor zijn daden.

Ik vind deze zaak ook erg tekenend voor structurele problemen zoals politiegeweld en racisme. Ik geloof dat het belangrijk is om ons uit te durven spreken over concrete zaken, ook dichtbij huis, en niet alleen abstract te blijven als het gaat over die structurele problemen.

De zaak Mawda lijkt op sociale media en in de mainstream media meer aandacht te genereren dan andere slachtoffers van politiegeweld, zoals Lamine, Adil en Mehdi. Waarom lijken veel mensen zich zo betrokken te voelen bij de zaak van Mawda?

Natuurlijk zal een zaak waarbij het slachtoffer een tweejarig meisje is, extra aandacht trekken omdat het bij veel mensen een emotionele snaar raakt - misschien meer dan een andere zaak dat zal doen. Maar we moeten niet vergeten dat heel veel mensen zich ook heel betrokken voelden bij de zaken van Lamine, Adil en Mehdi. Bij Justice4Mawda gebruiken we ook elke gelegenheid om te benadrukken dat die met dezelfde problemen verbonden zijn en dat we de oplossing in dezelfde richting moeten zoeken. In onze debatten die gelivestreamd zijn, bijvoorbeeld, kwamen ook ouders van Lamine en Mehdi aan bod.

Maar in het verhaal van Mawda is er nog een aantal factoren die wel erg duidelijke illustraties vormen van de onderliggende problemen. Het gaat niet enkel over politiegeweld. Het gaat ook over de straffeloosheid die binnen het politiekorps geldt. Ten eerste door het feit dat die agent durft te schieten op een rijdend busje met mensen. Ten tweede door de manier waarop er daarna met de informatie van de zaak is omgegaan. Er is in eerste instantie veel verkeerde info verspreid en het is alleen maar hier in België in de media opgepikt doordat er vrijwilligers van vluchtelingenorganisaties contact hebben opgenomen met de Britse pers. Nadat The Guardian iets gepubliceerd had, konden de Belgische media niet achterblijven.

“Het zijn namelijk deze machtsstructuren waarbinnen racisme wordt toegelaten en genormaliseerd, waarbinnen mensen op de vlucht worden ontmenselijkt en waarbinnen geweld door het politiekorps wordt toelaten. Het is door deze structuren dat een zaak zoals Mawda kan lopen zoals die gelopen is.”

Maar goed, ook al heb ik veel kritiek op de Belgische media, sinds mei 2018 zijn er wel bepaalde journalisten geweest die heel grondig onderzoek hebben gevoerd, zoals Michel Bouffioux. Als Justice4Mawda initiatief baseren wij ons dan ook vooral op de informatie die reeds publiek gekend is over het dossier. Daarnaast baseren wij ons ook op onderzoeksjournalistiek die al verschenen is, zoals bijvoorbeeld in De Morgen en Knack.

We zien in deze zaak inderdaad heel veel gebeuren: het schrijnende politiegeweld, de arrestatie van Mawda’s ouders, de manier waarop Mawda’s dood hun werd aangerekend, de straffeloosheid van de politie, informatie die in de doofpot werden gestopt. Kun je dit in een context van structureel racisme plaatsen?

We zien inderdaad dat er in de zaak Mawda veel samenkomt. Mensen beseffen heel goed dat die agent niet op dat busje geschoten zou hebben indien er alleen maar witte middenklassers in zaten. Op die manier is de zaak Mawda een heel tekenend voorbeeld van structureel racisme. We hopen dus echt dat deze zaak een precedent wordt, zodat er een duidelijk signaal komt dat we dit soort politiegeweld niet pikken. Racistisch handelen, kan niet door de beugel. Er kan geen straffeloosheid gelden. Het migratiebeleid en de ontmenselijking en criminalisering van mensen op de vlucht moet ophouden.

We kunnen het niet ontkennen: er is in België een sterk dehumaniserend en criminaliserend discours. Een discours dat door het beleid van de laatste jaren niet ontkracht is, maar zelfs kracht wordt bijgezet. Mensen op de vlucht worden altijd benoemd op basis van hun legaal statuut. Het gaat altijd over wat er gebeurd is met deze of die ‘transmigrant’, of welk ander ontmenselijkend woord dan ook. Mensen op de vlucht, worden dus zelden ook als mensen benoemd. Ze worden daarentegen afgeschilderd als een grote bedreiging voor ‘onze’ samenleving en de manier waarop dit gebeurt, is echt gevaarlijk.

Naast dat soort problematische wij-zij-discours zie je in het beleid ook een aantal wraakroepende absurditeiten, zoals het feit dat je als persoon op de vlucht geen legale route kan nemen om hier asiel aan te vragen. Je moet eerst een stap ondernemen die onze wet niet toelaat voordat je hier zelfs maar iets kunt aanvragen. Naar dat soort absurditeiten moet dringend en grondig gekeken worden.

En uiteraard moet er ook werk worden gemaakt van het politiegeweld en het racisme binnen de politiekorpsen.

Om dergelijke vormen van structureel racisme op te lossen moeten we de basisrechten van iedereen gelijktrekken en meer respect tonen voor mensenrechten. Talloze studies tonen aan dat er discriminatie bestond en bestaat in uiteenlopende contexten: in het onderwijs, op de huizenmarkt, op de arbeidsmarkt. Er zijn allerlei oplossingen en daarvoor moeten we blijven vechten.

Kan je toelichten hoe we dit structureel racisme en deze ontmenselijking precies tot uiting zien komen in de case van Mawda?

Ik denk dat de manier waarop er gecommuniceerd is over en omgegaan is met Mawda’s ouders na het trauma een perfect voorbeeld is van de ontmenselijking. Ze werden meteen als daders neergezet, terwijl ze juist slachtoffers zijn. Ze verloren hun kind! Maar ze mochten niet eens mee in de ambulance. Ze hebben meer dan een nacht in de gevangenis moeten doorbrengen zonder hun kind te mogen zien. En veel te laat werd hen verteld dat hun kind overleden was. Dat is gewoon compleet onmenselijk.

De mechanismen van dehumanisering en criminalisering van mensen op de vlucht zijn dezelfde mechanismen die je ook terugziet in de manier waarop onze samenleving omgaat met mensen van kleur. De schaal of de mate waarin dat gedaan wordt is elke keer anders, maar de mechanismen zijn dezelfde. Het lijkt soms alsof Mawda niet wit genoeg was en haar ouders niet wit genoeg waren voor het beleid. Gelukkig zijn er nu wel veel mensen die tonen dat ze er om geven. We zijn blij met de respons op de campagne die we nu voeren. Onze oproep had ook in dovemansoren kunnen vallen, maar dat is gelukkig niet gebeurd. Er is duidelijk een beweging van mensen die echt tegen die racistische en dehumaniserende tendensen in willen gaan.

Wat kunnen we als samenleving doen volgens jou om te voorkomen dat meer mensen slachtoffer worden van ons migratiebeleid?

Ik ben niet zo'n fan van de 'wat kan je zelf doen' lijstjes. Niet omdat ik geloof dat mensen zelf niks kunnen betekenen. Natuurlijk kan je dingen betekenen en er zijn heel waardevolle initiatieven om mensen die op de vlucht zijn te ondersteunen en onderdak te bieden. Je kan ook inspanningen leveren om in je omgeving mensen aan te spreken als ze op een verkeerde manier omgaan met die problematiek. Bijvoorbeeld, als je racistische uitspraken hoort, als er op een onmenselijke manier over mensen op de vlucht wordt gesproken of als er discriminerende zaken gebeuren in je directe omgeving. Ik ben echter niet zo’n fan van lijstjes omdat ik geloof dat de problemen structureel moeten worden aangepakt. Het belangrijkste dat we dan als individu kunnen doen is ons organiseren. Ons organiseren betekent dat we collectief onze stem laten horen en niet enkel naar onze directe omgeving kijken. Het betekent dat we nagaan waar de macht en de verantwoordelijkheid ligt en dat we die actoren wijzen op hun plichten zodat we ervoor zorgen dat er op dat niveau iets veranderd.

Het zijn namelijk deze machtsstructuren waarbinnen racisme wordt toegelaten en genormaliseerd, waarbinnen mensen op de vlucht worden ontmenselijkt en waarbinnen geweld door het politiekorps wordt toelaten. Het is door deze structuren dat een zaak zoals Mawda kan lopen zoals die gelopen is. Om ervoor te zorgen dat er geen Mawda’s meer volgen, moeten we die grote structuren aanpakken en dat zal alleen maar gebeuren als we collectief onze stem verheffen. Het beleid zal het niet uit zichzelf doen. Er is nog nooit een systeem veranderd omdat het zelf zin had om te veranderen.

***

Op maandag 23 november, de eerste dag van het proces, werden er al allerlei acties gepland. In 14 steden hebben mensen hun solidariteit betuigd door kleren of geschreven boodschappen te komen ophangen aan waslijnen. Dat symbool is twee jaar geleden ook gebruikt na het overlijden van Mawda. Op deze eerste dag startte het proces met een ballistisch expert, gevolgd door enkele experts die aangesteld waren door de rechtbank. Nadien mocht de agent zijn versie van de feiten brengen. Tot slot werd het woord gegeven aan de advocate van Mawda’s familie.

Op 24 november, de tweede dag van het proces, kwam de advocaat van de politieagent en de advocaat van de Belgische staat aan bod. De openbare aanklager zei teleurgesteld te zijn in de agent ‘die een gebrek aan schuldinzicht toont’. Desondanks werd er slechts één jaar cel gevorderd met uitstel. De maximumstraf voor ‘onvrijwillige doodslag’ bedraagt twee jaar. Voor de vermoedelijke mensensmokkelaar werd een straf van 10 jaar gevraagd, voor de vermoedelijke chauffeur een straf van 7 jaar.

Uiteindelijk werd besloten om de zaak op te schorten tot 10 december. Vandaag gaat dus de derde procesdag van start, waar onder andere de burgerlijke partijen en de vraag van het parket gehoord zullen worden. Ook de advocaten van de vermoedelijke bestuurder en mensensmokkelaar bepleiten vandaag hun zaak in de rechtbank in Bergen.