Meer nuance en diepgang, minder sensatie, zullen we dat beloven?

Hallo, medialand! 

Allereerst wil ik jullie bedanken voor het nieuws dat jullie ons dagelijks bezorgen. Zo weten we wat er gaande is in de wereld. En natuurlijk mogen we ook niet de talkshows of duidingsprogramma’s vergeten die over bepaalde onderwerpen dieper op in gaan. Om het even genuanceerd te houden. Maar helaas heb ik gemerkt dat het merendeel van de talkshows op de Vlaamse tv oppervlakkig en sensatiebelust is. Ter illustratie wil ik twee talkshows bespreken die ik onlangs bekeek: De tafel van Gert en Terzake.

Conner Rousseau in de slachtofferrol

Vooruit-voorzitter Conner Rousseau zat die avond aan beide tafels, waar hij zich terecht verantwoordde voor zijn (vermeende) wangedrag van het afgelopen jaar, namelijk grensoverschrijdend gedrag en racisme. De vragen bij De tafel van Gert gingen echter vooral over zijn geaardheid, zijn familie, drankgebruik en de verkiezingen. Het item bestond voornamelijk uit een monoloog van Rousseau waarin hij zich opwierp als slachtoffer van de aanklachten, iets waar geen kritische vragen bij werden gesteld door presentator Gert Verhulst. Rousseau sprak van een heksenjacht, die verband zou hebben met de verkiezingen in 2024, en gaf ook aan dat zijn geaardheid er ook wat mee te maken zou hebben. 

Ter verdediging voor zijn racistische uitspraken gaf Rousseau in de twee talkshowprogramma’s slechte excuses zoals dat ‘de teneur van het gesprek eerder grappend was’, dat hij zich niet meer herinnert wat er exact gezegd werd en dat het door de alcohol kwam

Presentator Kathleen Cools stelde in Terzake iets kritischere vragen. Zij had zich goed inhoudelijk voorbereid op het gesprek, en vroeg Rousseau of hij misschien iets gedaan zou kunnen hebben waar hij zich niet bewust van was, maar wat door een slachtoffer wel als grensoverschrijdend is ervaren. Daarop reageerde de Vooruit-voorzitter dat grensoverschrijdend gedrag voor verschillende interpretaties vatbaar is en dat de slachtoffers niet duidelijk hebben gecommuniceerd. “Waar ligt de grens? Dat is bij iedereen anders? Het belangrijkste is: communiceer daarover.” Wat Rousseau hier deed is een vorm van victim blaming, waarbij het slachtoffer de schuld krijgt in plaats van de dader. Zwijgen wordt dan gelijkgesteld aan instemmen. Sinds de #metoo-beweging zou het nochtans duidelijk moeten zijn dat dit absoluut niet het geval is, en integendeel, consent erg belangrijk is. 

Vervolgens minimaliseerde Rousseau de feiten door te herhalen dat het gaat om één aanklacht en twee meldingen. In mijn ogen maakt dit geen verschil. Het feit dat dat er meerdere mensen een klacht hebben ingediend is zorgwekkend genoeg. Tot slot focuste hij zich op het feit dat de zaken van grensoverschrijdend gedrag werden geseponeerd, wegens gebrek aan bewijs. Dit betekent echter niet dat er niks aan de hand is. Vooral bij zaken omtrent racisme en grensoverschrijdend gedrag, is bewijzen dat het gebeurd is vaak erg moeilijk. De uitzending eindigde zwak omdat er opnieuw gefocust werd op de verkiezingen. Grensoverschrijdend gedrag en racisme zijn ernstig, maar voor Terzake leek vooral te tellen wat dit voor het politieke spel betekent.

Racistische uitspraken ‘waren maar een grapje’

Een ander incident dat ik graag kort wil bespreken is dat waarbij Conner op café racistische uitspraken deed over de Roma-gemeenschap in Sint-Niklaas. Ter verdediging gaf hij in de twee talkshowprogramma’s slechte excuses zoals dat ‘de teneur van het gesprek eerder grappend was’, dat hij zich niet meer herinnert wat er exact gezegd werd en dat het door de alcohol kwam. Rousseau voegde in De tafel van Gert toe dat hij tot aan de verkiezingen niet meer van plan was alcoholische dranken te nuttigen. Gert Verhulst had hier natuurlijk in herinnering moeten brengen dat Conner Rousseau al eerder racistische uitspraken had gedaan over Brussel in 2022: “Als ik door Molenbeek rij dan voel ik me ook niet in België”, merkte hij toen op. Helaas was die uitspraak al lang weer vergeten aan de talkshowtafels, ook door Verhulst.

Ja, medialand. Er is nog veel werk aan de winkel als het gaat om diepgaande gesprekken. 

Een ander onderwerp dat die avond aan bod kwam en waarvan ik vind dat het op een te oppervlakkige en ongenuanceerde manier werd behandeld, is het boek ‘Mimosa’ van Mette Maria van Dijk. Dat boek kwam half september in opspraak omdat een van de personages zwarte mannen op een seksuele manier objectiveerde. In De tafel van Gert werd echter niet die racistische stereotypering als probleem benoemd, maar werden het de schrijvers die het slachtoffer waren van ‘woke’.


Men had het vooral over de gevaren van sociale media. Schrijvers, journalisten en politici zouden meer slachtoffers worden van bedreigingen waarbij vrijheid van meningsuiting in het gedrang zou komen. Dit zou van toepassing zijn op het semi-autobiografische boek van Mette Maria van Dijk. In haar boek stond in een van de passages opgeschreven dat ze samen met haar moeder op zoek was naar een woning in de Bijlmer zodat ze enkel seksuele relaties aan zou kunnen gaan met zwarte mannen. De Bijlmer werd neergepend als een stereotype gevaarlijke buurt. Daarnaast reduceerde Van Dijk zwarte mannen tot lustobjecten. Dit noemen we ook wel raciaal fetisjisme, waarbij geracialiseerde personen enkel als een lustobject worden gezien. Dit fenomeen vindt zijn oorsprong in de koloniale tijd, en is racistisch. 

Vrijheid van meningsuiting en racisme

Herman Brusselmans, die ook aan tafel zat bij Gert Verhulst, gaf aan dat hij het vreselijk vond dat de schrijver bedreigd werd, en dat hij vond dat ‘de vrijheid van meningsuiting beschermd zou moeten worden’. De schrijfster werd door Brusselmans helemaal de hemel in geprezen, zonder enige kritiek. Hierbij niet onbelangrijk om te vermelden is dat Herman Brusselmans zelf ook bekendstaat om zijn seksistische uitlatingen. Zo werd hij in 2000 veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding aan Ann Demeulemeester, omdat hij zich volgens de rechter ‘opzettelijk kwetsend over haar had uitgelaten’ in zijn boek. Dit bewijst dat het recht op vrijheid van meningsuiting in een democratische rechtsstaat niet absoluut is, maar begrensd kan worden als het botst met andere grondrechten. Dit had ook weeral aangehaald kunnen worden door Gert Verhulst, maar hier werd alweer verder niet op ingegaan. Het was dan ook heel vreemd dat net Brusselmans een vrijbrief kreeg om de agenda van de talkshow te bepalen.

Wat me ook opviel is dat er geen enkele persoon van kleur aan tafel zat om de twee racisme-incidenten te bespreken. Dit in tegenstelling tot bij Radiozender FunX, die wel probeerde om een genuanceerd gesprek te voeren over het boek

Wat me ook opviel is dat er geen enkele persoon van kleur aan tafel zat om de twee racisme-incidenten te bespreken. Dit in tegenstelling tot bij Radiozender FunX, die wel probeerde om een genuanceerd gesprek te voeren over het boek. Op 14 september werd de auteur er geïnterviewd door Nordin Besling en Vonneke Ritfeld, die allebei een migratieachtergrond hebben. Besling is zelf een zwarte man, en gaf aan dat bepaalde passsages kwetsend konden zijn tegenover zwarte mannen en dat ze een negatief en stereotiep beeld creëert over de Bijlmer. Helaas kon Van Dijk daar op geen enkele manier inkomen en zei ze: “Ik heb nooit beweerd dat ik een neutraal perspectief heb op de Bijlmer (…) Het is een perspectief.” Ze gaf verder ook aan dat je heel het boek moest lezen voor je erover kon oordelen, en dat de passages nu uit hun context werd getrokken.

Het feit dat Mette Maria van Dijk inmiddels bedreigd wordt, en als gevolg daarvan haar woning in de Bijlmer niet meer alleen durft te betreden, is erg. Maar er moet een onderscheid gemaakt worden tussen bedreigingen – die niet door de beugel kunnen – en gerechtvaardigde kritiek. Vrijheid van meningsuiting is een recht, maar datzelfde recht geldt ook voor de criticasters. Als je een schrijver, kunstenaar of politica bent met een groot platform, dan kan je tegenreactie verwachten wanneer je racistische of stigmatiserende uitspraken doet. Radiozender FunX heeft geprobeerd om die kritiek op een respectvolle manier een platform te bieden. Helaas was dat in de Vlaamse talkshows anders.

Donderdagavond hadden er twee goede gesprekken op tv kunnen zijn kunnen zijn over vrijheid van meningsuiting en racisme. Gesprekken met vragen als: ‘Kan een persoon van een bepaald ras zeggen dat ze exclusief een voorkeur hebben voor een ander ras zonder dat dit gelabeld wordt als raciaal fetisjisme? En waar trekken we die lijn? Is racisme ook een mening? Er bestaat ook iets als ongeschreven fatsoensregels?’ In de plaats daarvan kregen we twee oppervlakkige talkshows, waar niet één persoon met een migratieachtergrond te gast was. Dader en slachtoffer werden omgedraaid, racisme was ‘maar een grapje’, grensoverschrijdend gedrag de schuld van onmondige slachtoffers, en we moeten niet zozeer bang zijn voor stereotypering van zwarte mannen als voor ‘censuur’ van witte schrijvers.

Meer diepgang en nuance. Zullen we dit beloven, medialand?