Ze zijn misschien nog niet zo bekend bij het grote publiek, maar iedereen krijgt met microagressies te maken. Bewust en/of onbewust, als ontvanger en/of verzender. Microagressies, ook wel subtiele discriminatie, microgedragingen of microkwetsingen genoemd, zijn subtiele, alledaagse beledigingen of vernederingen die verbaal, gedragsmatig of op een andere manier deel van een omgeving kunnen zijn. Ze zijn specifiek gericht naar leden van een ondervertegenwoordigde groep en komen voor in alle aspecten van het dagelijks leven: in de openbare ruimte, in het onderwijs, tijdens de vrije tijd of op het werk. Een vrouw die haar handtas wat dichter bij zich klemt als er een zwarte man voorbij loopt, een leerling van kleur die de vraag krijgt: 'zou je dat wel doen?' wanneer ze vertelt dat ze verder gaat studeren, of een vrouw met een afro die ongevraagd handen in haar haar krijgt. Microagressies zijn alomtegenwoordig in onze samenleving en blijken ook een sterke impact te hebben.
De intersectie tussen gender en kleur
In de masterproef die ik opstelde in het kader van mijn opleiding Gender en Diversiteit, onderzocht ik microagressies en hun gevolgen. Rekening houdend met een intersectioneel referentiekader, vroeg ik me af wat de ervaringen zijn van vrouwen met een migratieachtergrond met microagressies op het werk. Op basis van kwalitatief onderzoek aan de hand van interviews bestudeerde ik welke microagressies de vrouwen meemaken, wat het gevolg hiervan is op hun welbevinden en welke strategieën ze hanteren om hiermee om te gaan.
Uit verschillende studies blijkt dat deze hedendaagse subtielere vorm van racisme problematischer en schadelijker is dan openlijk racistisch gedrag
Uit de resultaten blijkt dat vrouwen met een migratieachtergrond zowel microagressies ervaren op basis van gender, als op basis van hun migratieachtergrond. Microagressies worden regelmatig afgedaan als onschuldig of onschadelijk omdat ze niet altijd opzettelijk gebeuren, maar ze nemen de vorm aan van subtiele minachtende tonen, handelingen of opmerkingen. De resultaten tonen aan dat de microagressies een duidelijke impact hadden op het welbevinden van de respondenten. De opmerkingen of gedragingen lokten bewust en onbewust verdriet, angst en kwaadheid uit. Ook benadrukten microagressies het gevoel als ‘Anders’ te worden gepercipieerd. Uit verschillende studies blijkt bovendien dat deze hedendaagse subtielere vorm van racisme problematischer en schadelijker is dan openlijk racistisch gedrag. Microagressies zijn namelijk sluipender van aard. Ze zijn alom aanwezig in ons dagelijks leven, waardoor de totale impact groot kan zijn.
Omgaan met microagressies
Hoe gaan vrouwen met een migratieachtergrond om met deze microagressies, zowel op korte termijn – op het moment zelf – als op lange termijn – wanneer men er op terugkijkt? Afhankelijk van de persoon en de situatie kiest iemand ervoor om al dan niet te reageren. Als men op het moment zelf kiest om te reageren, zo bleek uit mijn onderzoek, zijn er drie strategieën die gebruikt worden. De eerste manier is door verduidelijking te vragen ('hoe bedoel je 'ik spreek goed Nederlands'?'). Zo probeert men de afzender van de microagressie tot inzicht te laten komen. De tweede manier is om de uitspraak of handeling op een duidelijke manier te veroordelen en uit te leggen waarom iets grensoverschrijdend is, dit gebeurt wanneer het slachtoffer hier de moed voor heeft. Een derde manier is om met humor te reageren. Men kiest soms ook om het moment te laten passeren, om zo een conflict met de ander te vermijden.
Vermijdingsgedrag uit zich door niet meer in te gaan op bepaalde discussies, onderwerpen en situaties te vermijden, bepaalde informatie achter te houden of zich te assimileren met de omgeving of de gangbare zienswijzen
Om de microagressies op lange termijn uit de weg te gaan, vertonen vrouwen met een migratieachtergrond onder andere vermijdingsgedrag (over dit 'anticiperen op racisme' schreef Kif Kif-contributor Ilona Roesli een interessante analyse). Het vermijdingsgedrag uit zich door niet meer in te gaan op bepaalde discussies, onderwerpen en situaties te vermijden, bepaalde informatie achter te houden of zich te assimileren met de omgeving of de gangbare zienswijzen. Zo gaf een geïnterviewde aan dat ze haar religie in eerste instantie verborgen houdt als ze nieuwe mensen leert kennen. Een andere zogenoemde coping-strategie is dat men probeert 'perfect' te zijn, om mogelijke stereotypen te ontkrachten en zo microagressies te vermijden. Ten slotte gaan ze op zoek naar omgevingen en contexten met voldoende diversiteit, omdat dit de kans op microagressies zou verkleinen.
Uit de interviews met de respondenten kan er opgemerkt worden dat het niet enkel de microagressies zelf zijn die impact hebben. Het is ook het idee dat de microagressie een bepaalde bewuste of onbewuste achterliggende gedachtegang weerspiegelt. Microagressie wordt veroorzaakt door sociaal en maatschappelijk geconditioneerde bias en vooroordelen. Bovendien kunnen die achterliggende opvattingen ook een invloed hebben op ander gedrag, zoals de keuze wie wordt aangeworven, wie een promotie krijgt, aan wie een belangrijke taak gegeven wordt of wie uitgenodigd wordt voor een meeting.
Wat nu?
Het onderzoek rond microagressies behandelt zich vooral de individuele en interpersoonlijke connecties tussen mensen en hun werkomgeving. Dit wordt ook wel het micro- en mesoniveau genoemd. De denkbeelden die ontwikkeld worden bij de individuen, zijn echter het gevolg van processen op macroniveau: de systemen van onderdrukking. Zo vloeien microagressies die betrekking hebben op gender, voort uit seksistische zienswijzen, die op hun beurt weer voortkomen uit het patriarchale systeem in onze samenleving.
Hetzelfde kan gezegd worden over microagressies die een racistische of xenofobe oorsprong hebben. Sommige onderzoekers refereren dan ook naar institutioneel en structureel racisme als 'macroagressies'. Maar, het micro- en mesoniveau hebben ook een invloed op het macroniveau. Hoe we omgaan met elkaar, en met de microagressies, maar ook hoe een organisatie of de maatschappij hierop anticipeert en reageert, kan de courante denkbeelden in de samenleving en onze cultuur veranderen.
Over de auteur:
Naomi Mike (zij/haar) is een organisatiepsychologe uit Antwerpen. Ze heeft Ghanese en Belgische roots en rondde onlangs de Master Gender en Diversiteit af. Ze werkt als diversiteits- en inclusiecoördinator voor een overheidsinstelling. Rechtvaardigheid en eerlijkheid zijn haar kernwaarden. Haar masterproef over microagressies werd genomineerd voor de inclu-scriptieprijs, voor de beste en meest vernieuwende masterscriptie waarin inclusie van gender en diversiteit een centrale rol speelt.
