Beste Koen Pelleriaux,
Eindelijk is het hoofddoekendebat nog eens terug van nooit weggeweest. Ik zat er eerlijk gezegd al enige tijd op te wachten, om te horen welke argumenten u in dit debat zou aanhalen. Als leerkracht levensbeschouwing in één van uw scholen, maar ook als overtuigd vrijzinnig humanist voel ik me zeer betrokken bij dit thema. Ik zou dan ook graag via deze open brief reageren op wat ik van u reeds vernomen heb in de media omtrent het verbod op het dragen van een hoofddoek in het Gemeenschapsonderwijs (GO!).
Volgens mij missen uw antwoorden de nodige logica en zijn bepaalde zaken die u aanhaalt zelfs onjuist.
Laat ik beginnen met het idee van ‘neutraal’ onderwijs, dat geen enkele levensbeschouwing of ideologie wenst voorop te stellen. Jammer genoeg doen we dit vandaag eigenlijk net wel. De seculiere visie die ambieert dat levensbeschouwelijke symboliek uit de publieke ruimte naar de privésfeer moet verbannen worden, is duidelijk de dominante in deze maatschappij. Dit is allesbehalve een neutraal standpunt. Het is hier historisch gegroeid als reactie op het katholicisme en het is de uitzondering in de geschiedenis én in de wereld vandaag.
De seculiere visie die ambieert dat levensbeschouwelijke symboliek uit de publieke ruimte moet worden verbannen, is niet neutraal. Ze is uitzonderlijk in de geschiedenis én in de wereld vandaag
Als leerkracht levensbeschouwing merk ik zelf dat ons vak enorm onder druk staat. Veel leerkrachten vermoeden dat op termijn de levensbeschouwingen in de klas zullen vervangen worden door burgerschap. Burgerschap zou dan niet als een levensbeschouwelijk vak gezien worden, maar als iets dat ‘neutraal’ en ‘objectief’ is. Terwijl dat natuurlijk per definitie onmogelijk is, voor een vak dat over waarden en normen gaat. Eigenlijk verheffen we op deze manier de dominante seculiere visie tot de enige juiste staatsreligie, superieur aan alle anderen.
Ik draag de geschiedenis van het GO! een warm hart toe. In een door het katholicisme gedomineerd Vlaanderen hebben vrijzinnigen via de uitbouw van overheidsonderwijs ervoor kunnen zorgen dat ouders en leerlingen eindelijk een vrije keuze hadden. Zo hebben we het monopolie van de kerk kunnen doorbreken en plaats kunnen maken voor een grotere diversiteit aan ideeën en inspiraties. Ik neem aan dat een verbod op levensbeschouwelijke kentekens (en in 1958 kunnen we dat lezen als: ‘het kruis’) in die beginfase wel enig nut had om de alomtegenwoordigheid van het machtige katholicisme te kunnen tegengaan.
Vandaag zitten we echter in een totaal andere situatie. De almacht van de kerk is al lang gebroken, en praktiserende religieuzen zijn hier een minderheid geworden. Het verbod op levensbeschouwelijke kentekens wordt vandaag niet meer gebruikt tegen een historisch machtsblok, maar tegen groepen die maatschappelijk eerder zwak staan, omdat zij sowieso al vaak discriminatie, racisme en uitsluiting in onze maatschappij ervaren.
Dat het GO! even streng zou zijn voor élk symbool, zoals u vaak aanhaalt, klopt ook pertinent niet. De leerlingen die op mijn school een kruisje dragen, worden hier nooit op aangesproken. Gelukkig maar! En u heeft het zelfs al gehad over ideologische neutraliteit: moet ik dus ook de 14-jarige vegetariër met een T-shirt met het opschrift ‘Don’t eat meat!’ terug naar huis sturen?
We moeten af van die éne uitsluitende norm die we onterecht als ‘neutraal’ of zelfs ‘normaal’ bestempelen en aan onze leerlingen opdringen
Onze school is niet neutraal. Onze school keurt één welbepaalde visie op levensbeschouwingen goed als de enige juiste en legt het als norm op aan alle leerkrachten en leerlingen. Andere levensbeschouwelijke visies worden geweerd. Althans in theorie, want in de praktijk doet ze dat enkel wanneer het de islam betreft. Voorlopig is nog niemand mijn regenboogvlag komen weghalen uit mijn leslokaal, al is dat ook een levensbeschouwelijk én ideologisch symbool.
We proberen onze leerlingen te stimuleren om zelfstandig na te denken en kritisch te zijn. In plaats van de huidige, exclusieve invulling van ‘neutraliteit’, moet de school neutraliteit op een inclusieve manier invullen, in de zin dat ze iedereen op gelijke basis zonder voorkeur moet toelaten zichzelf te zijn. Het is pas als leerkrachten en leerlingen net wél hun levensbeschouwelijke overtuiging symbolisch mogen uiten, dat neutraliteit effectief bereikt kan worden. Zo maken we de diversiteit in de maatschappij ook op school zichtbaar en kan iedereen zelf over de eigen keuze nadenken. We moeten af van die éne uitsluitende norm die we onterecht als ‘neutraal’ of zelfs ‘normaal’ bestempelen en aan onze leerlingen opdringen.
De schoolregels die de levensbeschouwelijke diversiteit van onze leerkrachten willen verbergen (al worden in de praktijk enkel moslima’s geviseerd, wat het alleen nog kwalijker maakt) zijn niet alleen in strijd met de wet, maar houden discriminatie, racisme en uitsluiting actief mee in stand. Dat niet alleen leraars, maar zelfs ook leerlingen zich ‘neutraal’ moeten kleden, gaat er bij mij al helemaal niet in.
Vanuit mijn anekdotische ervaring in mijn lessen merk ik dat onze jongeren het hoofddoekenverbod over het algemeen kritisch analyseren: ze vinden het dan ook vaak ouderwets en zelfs ronduit racistisch
Verwacht dus niet dat ik aan de schoolpoort vraag aan meisjes om hun hoofddoek af te doen: ik ga jonge mensen hun basisrechten niet afnemen en het gaat ook in tegen tal van andere doelstellingen van het GO! waar ik wel helemaal achter sta. U zegt zelf dat we verdraagzaamheid en openheid nastreven. Laten we dat dan ook eindelijk doen. We treden nu onze eigen visie met de voeten.
Beste Koen, gelukkig zal voortschrijdend inzicht uw uitspraken snel inhalen. Vanuit mijn anekdotische ervaring in mijn lessen merk ik immers dat onze jongeren het hoofddoekenverbod over het algemeen kritisch analyseren: ze vinden het dan ook vaak ouderwets en zelfs ronduit racistisch. We mogen er fier op zijn hoe autonoom onze leerlingen nadenken en we kunnen nog veel van hen leren!
Vrijzinnige groeten,
Sander Herremans
Leraar niet-confessionele zedenleer bij Atheneum Arthur Vanderpoorten in Lier
Auteur van 'De gelovige atheïst'
Over de auteur:
Sander Herremans (1984) studeerde sociale en culturele antropologie. Hij werkte met mensen op de vlucht en kortgeschoolde jongeren, en gaf daarna vormingen rond interlevensbeschouwelijke thema’s bij Motief vzw. Sinds enkele jaren is hij leraar geschiedenis en niet-confessionele zedenleer in het secundair onderwijs. Ook is hij auteur van het boek 'De gelovige atheïst'.
