Osama bin Laden zit niet voor niets in het meest achterlijke gebied van de moslim wereld, de berggrotten van Afghanistan, een land dat nooit enige islamitische glorie heeft uitgestraald, integendeel. En de Egyptische Takfir wa Hijra of Jihad hebben afgedaan, niet alleen door de militaire repressie van het regime, maar vooral omdat ze hoofdzakelijk slachtoffers hebben gemaakt onder de eigen bevolking.
De westerse media, en ook de westerse machthebbers wisten niet wat hen overkwam toen de revoltes in Tunesië en Egypte uitbraken. Dat komt omdat ze door een foute bril kijken. Bij gebrek aan inzicht trokken ze dan maar parallellen met wat in vroegere Oostblok landen is gebeurd. Vandaar die naam Jasmijnrevolutie.
Door de religieuze bril van de islam
Al de traditionele moslim watchers weten niet hoe ze deze massale revoltes kunnen verklaren. Ze waren niet alleen. Zelfs de geheime diensten van de VS, Frankrijk of Israël hebben het in Tunis en Cairo horen donderen. Het westen, zowel de media als de regeringen hebben permanent alles wat in de moslim wereld gebeurde proberen verklaren door de religieuze bril van de islam. Vijftig verschillende maatschappijen, het gedrag van 1,5 miljard mensen hebben ze decennia lang zitten analyseren aan de hand van één boek, de Koran. En dan nog via hun lectuur van dat boek. Dat blijkt dus niet te kloppen. Ik heb nogal wat beelden van betogingen gezien op Al Jazeera, en ook in ons journaal. Daar hoorde of zag je geen woorden als jihad of sharia. Ik hoorde geen enkele religieuze slogan. Wel ‘hurryah’ (Vrijheid) en ‘Irzjel’ (rot op) ! En bij gebrek aan Heilig Boek om alles te duiden, keren onze politieke analisten zich nu naar een ander boek: Facebook. Dat zou de mensen mobiliseren. Rare redenering: zestien procent van de Tunesiërs en maar vijf procent van de Egyptenaren hebben toegang tot Facebook. De mobilisatie komt van elders, facebook is maar een klein hulpmiddel. Voor zo’n massa revoltes heb je organisatie nodig. En dat gebeurt door de kleinschalige burgerbewegingen die de dictaturen hebben overleefd. Vooral vakbonden, zowel van arbeiders als van dokters en advocaten, en inderdaad, ook door de politieke islam. Maar zelfs de Egyptische moslimbroeders passen hun discours aan. Ik citeer hun Engelstalige website van 2 februari: ‘The Muslim Brotherhood is calling for truthful and pure democratic gov’t that protects freedoms and human rights’
Te weinig vrijheid, te veel despotisme
Het probleem in de Arabische landen is dat er te weinig vrijheid en teveel despotisme is onder het mom van de islam.
Als je de Arabische wereld overloopt dan heb je ongeveer in alle landen, van Marokko tot de Golf dezelfde gezagsstructuren: oligarchieën die de economie van het land controleren en in het zadel gehouden worden door veiligheidsdiensten en het leger. Met hoogstens schertsverkiezingen. Geheime diensten en leger die nauw samenwerken met het Westen, dat die oligarchieën niet alleen aan de macht laat, maar daadwerkelijk steunt. Kijk naar de weigerachtige houding van zowel de VS als de EU om Mubarak, die ‘verkozen’ generaal te laten vallen. Het is nu toch gebeurd.
Het rijtje aflopen
Je mag het rijtje Arabische landen aflopen: Marokko, een monarchie waar de koning niet alleen de grootste bank, Tijarawafa en de grootste supermarktketen, Marjane controleert, maar via zijn holdings SNI en ONA ook het grootste deel van de economie. Daarbij is hij nog de machtigste grootgrondbezitter. Hij wordt gesteund door Frankrijk, zijn economische partner, en de VS zijn militaire partner. Vergeet niet dat Marokko, net als Egypte een ‘doorgangscentrum’ was voor Guantanamo. Maar het Marokkaanse regime staat sterker dan de andere Arabische regimes. De rol van de koning wordt niet in vraag gesteld, ook al organiseert hij fake verkiezingen: niet alleen mogen een tiental partijen er niet aan meedoen, maar de uitslag heeft geen effect op de vier belangrijkste ministeries. Daarvan wordt de minister niet gekozen, maar door de koning benoemd. En ook al wordt de sociale kloof steeds groter en verarmt de kleine middenstand, er heerst niet die doffe armoede zoals in Tunesië, op enkele Berbergebieden in het zuiden na. Daarbij stamt het koningshuis zogezegd rechtstreeks af van de profeet, en daar kan geen enkele moslim tegen op en zorgt het koningshuis voor brood en spelen. Elke stad van enige betekenis heeft jaarlijks zijn groots cultuurfestival. Cultuur als zoethouder. Marokko is er het schoolvoorbeeld van.
Het Algerijnse regime en tot enkele dagen geleden het Tunesische, overleeft dankzij Frankrijk. Libië is een bijna uitzondering, tot voor kort een schurkenstaat, maar nu gesteund door het Italië van Berlusconi en door de EU – kijk maar hoe België in de UNO er onlangs voor stemde om het land van Khadafi te laten toetreden tot de UNO Mensenrechten organisatie-. En zo kan je verder gaan tot de Golf, met Saoedi-Arabië als meest reactionaire en autoritaire regime, voor twee honderd procent gesteund door de VS sedert de Tweede Wereldoorlog.
Maar wat willen de Arabieren?
Dat zijn toch allemaal moslims en islam is toch onverenigbaar met de democratie. Daarom zijn ze toch allemaal zo anti-Westers en anti-Israël ‘de enige democratie in het Midden-Oosten.’ U kent de stereotypes van de moslimwatchers. Stereotypes die op niets berusten, tenzij dan de algemeen verspreide anti -Israël houding, dat klopt. De meeste Arabieren zijn tegen een staat die is ontstaan uit kolonisatie en die nog iedere dag verder koloniseert. Wie ooit de moeite gedaan heeft om met Arabieren om te gaan, iets wat de meeste Vlaamse opiniemakers over ‘de islam’ beperken tot de Marokkaanse bakker of kruidenier om de hoek, weet dat zij niet tegen westerse ideeën zijn als democratie, individuele vrijheid, etc.. Maar dat ze juist tegen het westen zijn omdat Groot-Brittannië, Frankrijk, de vroegere kolonisatoren en later de VS nooit enige moeite gedaan hebben om democratie of vrijheid te geven aan de Arabieren die ze koloniseerden en later regimes steunden die hun westerse belangen verdedigden, en het tegendeel waren van democratieën. Wat ze willen schreeuwen ze nu duidelijk uit, in Tunesië en in Egypte: democratie, vrijheid, weg met corruptie, weg met machtsmisbruik.
God weet wie komt er nu aan de macht! En hoe reageren Obama, Clinton, Sarkozy of Van Ackere? Oei, onze positie in de regio kan in gevaar komen. God weet wie komt er nu aan de macht. De fundamentalisten!? Tunesië is een erg seculiere staat, niet dankzij Ben Ali, maar ondanks Ben Ali. Egypte is wat anders. Daar speelt politieke islam wel traditioneel een grote rol, ook al is daar nu in de slogans niets van te merken. Maar er is een duidelijk onderscheid tussen de verschillende vormen van politieke islam. De politieke terreurbewegingen die zich op de islam beroepen hebben nooit veel aanhang gehad bij de Arabische volkeren. Osama bin Laden zit niet voor niets in het meest achterlijke gebied van de moslim wereld, de berggrotten van Afghanistan, een land dat nooit enige islamitische glorie heeft uitgestraald, integendeel. En de Egyptische Takfir wa Hijra of Jihad hebben afgedaan, niet alleen door de militaire repressie van het regime, maar vooral omdat ze hoofdzakelijk slachtoffers hebben gemaakt onder de eigen bevolking. Dan heb je zij die de politiek-conservatieve toer op gaan en zich inspireren op de rechtse christen-democratie genre de Beierse CSU en zich positioneren als moslim-democratie. Dit is de hoofdtendens binnen de Moslim Broederschap. Officieel waren ze onder het Mubarak-regime illegaal, maar ze deden wel mee aan de verkiezingen als onafhankelijke kandidaten. Bij de laatste verkiezingen, in 2005 haalden zij 88 zetels, dat is 20% van de stemmen. En zo hebben zij zich aangeschurkt tegen de macht en een deel van hun credibiliteit verloren. Daarom dat hun leider Mohamed Badi’a –de man heeft de uitstraling van een Alexandra Colen- zich op de vlakte houdt en maar wat graag Mohamed Al Baradei mee naar voren schuift. Als de revoltes in Tunesië en Egypte iets bewijzen dan is het wel dat het politiek islamisme (‘fundamentalisme’) over zijn hoogtepunt is. Vroeger was het al duidelijk, nu werd het bewezen en de Moslimbroeders zullen ook hun bril en visie moeten aanpassen. Ze zullen het iets minder moeten hebben over sharia en veel meer over hurriya.
Wat nu?
Nu zou Wikileaks een mooie rol kunnen spelen. Er wordt nu nog al wat af gemaild, tussen de Arabische machthebbers onderling en hun Westerse steunpilaren, maar ook tussen de talrijke geheime diensten en hun westerse tegenhangers. Hoe houden we alles onder controle?
En ik vrees dat die controle gaat lukken. De revolte gaat uit van een verpauperde arbeidersklasse en een middenklasse die te weinig kruimels krijgt toebedeeld. Maar decennia lange repressie – in de meeste Arabische landen van dadelijk na de onafhankelijkheid door regimes mee in het zadel geholpen door de oude kolonisator – blijft er weinig organisationele structuur over, tenzij het leger, en in Egypte de Moslim Broederschap.
In Tunesië heeft het leger een doorslag gevende rol gespeeld, ondermeer omdat Ben Ali de politiediensten privilegieerde boven dat leger. Maar zij zijn wel de best uitgebouwde structuur, naast vakbonden en kleinschalige burgerorganisaties die het land kunnen overnemen. En, de geschiedenis van de westerse interventie in het gebied kennende, zal men hier wel kiezen voor dat leger, liefst voorzien van een pseudo-democratische façade, om de gemoederen te kalmeren. Ik vrees dat Egypte dezelfde toer op gaat. Het leger –massaal gefinancierd door de VS: 38 miljard dollar de laatste dertig jaar- zal niet van plan zijn om zijn verregaande privileges: niet alleen eigen clubs, maar ook eigen scholen, ziekenhuizen, warenhuizen- te zien verdwijnen samen met de Amerikaanse ‘hulp’, wanneer wat er nog overblijft aan democratische partijen, samen met de Moslim Broederschap effectief een democratie zou installeren. Want die zou zich direct distantiëren van het zogenaamde Vredesproces en Israël. Ik denk dat het leger zo snel mogelijk een einde zal willen maken aan de betogingen en een wisseling aan de top gedogen, geen grondige veranderingen.
De Palestijnse zaak: incontournable
Wat ook de uitkomst moge zijn in Egypte, elk nieuw regime dat resulteert uit deze revolte zal het moeilijk hebben om corruptie, armoede en onvrijheid uit te milderen. Want, laten we duidelijk wezen. Deze revoltes zijn geen revoluties in de zin van dat ze in staat zullen zijn de maatschappij grondig te veranderen. Maar de anti-koloniale gevoelens van de bevolking tegen Israël verwoorden zal stukken makkelijker zijn. Israël is dan ook zeker de verliezer, samen met Mubarak. Premier Netanyahu heeft dat begrepen. Daarom riep hij de VS en de EU op om zijn ‘vredesproces’ te redden. Want zoals altijd is de Palestijnse zaak ‘incontournable’ om het op zijn Belgisch te zeggen. En de schokgolf gaat ook door Palestina. De Jordaanse koning, van wie meer dan de helft van de onderdanen ontheemde Palestijnen zijn heeft zijn premier al de laan uitgestuurd, en meer werk en minder armoe beloofd.
En de Palestijnse Autoriteit voelt ook dat de wind op keren staat. Het mandaat van president Abbas is al sinds 2009 verlopen en dat van het parlement verliep vorig jaar. Nu kondigt die autoriteit daarom gauw-gauw verkiezingen aan. Maar die zullen niet kunnen verbergen dat de Palestijnse Autoriteit ondertussen is verworden tot een Arabisch regime als een ander, met geen respect voor zijn burgers, corrupt –in de tijd dat de Palestijnse Auroriteit nog Gaza controleerde hief de lokale Fatah ‘gouverneur’, Mohamed Dahlan 40% op alle goederen die Gaza via Israël binnen kwamen, geen belasting, maar persoonlijk smeergeld, en een politieagent tegen zijn eigen burgers, met 13 ‘veiligheidsdiensten’, bewapend door de VS en collaborerend met Israël. Maar niet alleen de kliek rond president Abbas ziet de revolutionaire wind uit het westen niet graag waaien. Ook Hamas niet. Ook zij merken het totaal ontbreken van ‘islamitische’ slogans in Tunesië en Egypte. Ook zij zullen hun visie en hun bril moeten aanpassen aan de nieuwe tijdsgeest, want die is inderdaad veranderd.
Lucas Catherine
(De auteur is kenner van de Arabische wereld) Dit stuk verscheen eerder op deredactie.be
