Vooroordelen en stereotypen zijn eigen aan de mens. Echter is het problematisch als media die miljoenen mensen bereiken zelf deze stereotypen versterken en in stand houden door onder andere beeld en taalgebruik.
Een zoo gevuld met exoten. Uit kolonies gehaald om tentoongesteld te worden aan curieuze witte Europeanen en Amerikanen. Voor heel wat commerciële ondernemers in de 19de tot midden 21ste eeuw was dit een geweldige bron van inkomsten. Parijs, Hamburg, Barcelona, New York, Amsterdam, Rotterdam, Brussel en Antwerpen. Allemaal plekken waar men “exoten” kon gaan bekijken. Maar de kleinkinderen van deze exoten komen verhaal halen. Dat is de insteek van het theaterstuk/onderzoek De Waarheidcommissie van Action Zoo Humain. Deze speelt zich af in Antwerpen, waar men in 1930 een wereldexpo hield met twee dorpen. Eén voor Senegalezen en een andere voor Filipijnen.
Naar aanleiding hiervan mochten Tom Lanoye (acteur) en Chokri Ben Chikha (artistiek leider) aan tafel schuiven bij Van Gils en Gasten.
Zuid-Afrika als voorbeeld
Volgens Chokri zorgt de juridisering van dit onderwerp voor een negatieve sfeer, vandaar dat men opteerde voor een dialoog, geïnspireerd door de Waarheids-en verzoeningscommissie in Zuid Afrika. Deze vonden plaats na de verkiezing van Mandela als een eenmakingsproces, een nationaal helingsproces met voormalige slachtoffers en daders in het Apartheidssystemen.
Tom Lanoye vertegenwoordigt de Vlaamse schrijver Willem Elsschot, die de publicaties rond deze menselijke zoo verzorgde. Hij vertelt dat “het tonen van koloniale onderdanen” een brede traditie in heel Europa was. En op de expo ‘58 in Brussel werd dit nog eens gedaan. Hier werd volgens Lanoye met bananen gegooid naar mensen. Eigenlijk hoeft hij niet ver te zoeken om mensen te vinden die met bananen naar donkere mensen gooien (#voetbalstadia).
Moeten er excuses komen?
Wegens historische schuld heeft de stad Antwerpen haar excuses aangeboden bij de Joodse gemeenschap. Maar ten aanzien van de Congolezen gebeurde dit nog niet, merkt Chokri op. Dit is het moment waarop een videoboodschap van Antwerpse burgervader Bart de Wever wordt getoond.
Hij veroordeelt deze daden. Daden die volgens hem toen normaal waren in een samenleving waar racisme de sociale norm was. Echter is er sindsdien veel veranderd, racisme is niet meer normaal volgens De Wever. Hij ziet wel in dat er nog veel werk aan de winkel is. De Wever vraagt aan de mensen om niet overgevoelig te worden, want beledigingen zijn eigen aan de democratie. Dat is de prijs die je betaalt om in een vrije samenleving te leven.
Tom Lanoye plaatste hiertegenover dat we vooral niet moeten verkrampen, omdat we zaken willen aankaarten die iedereen vergeten is. Chokri vraag zich vervolgens af wat we uit het verleden kunnen leren.
Denken we teveel in stereotypen?
Mozart-kenner Sander De Keere had een treffend en zeer actueel voorbeeld klaar. “Het is razend actueel”, zegt hij, “zie maar hoe men Live via Facebook naar de ontruiming van the Jungle in Calais kan kijken”.
We zijn er nog niet
De menselijke zoo’s waren niet enkel voor Afrikanen bedoeld, ook Native Amerikanen, Inuit, Surinamers, Filipijnen, en andere tot slaaf gemaakte of koloniale onderdanen werden ingezet om als fantasie wezens en wetenschappelijke proefkonijnen te dienen.
Maakt u geen illusies. Ze hadden geen onschuldige commerciële doeleinden. Deze zoo’s waren meer dan nagemaakte hutten waarin mensen naakt of halfnaakt moesten vertoeven. Ze waren een instrument om “dé ander” te ontmenselijken, het rechtvaardigen van de koloniën voor de Europese samenlevingen. Om tegenover bijvoorbeeld het Belgische volk, de nood om beschaving te brengen bij deze “wilden” aan te tonen.
Zoals Chokri in een interview met Kif Kif zegt: “De exoten werden gepresenteerd als de missing link tussen de aap en de mens. Dat was interessant voor de overheid en de kerk om het kolonialisme te rechtvaardigen. Deze diende als bewijs om alle misdaden tegen de mensheid en de menselijkheid van deze “exoten” te rechtvaardigen.“
Socioloog George Simmel schetst in zijn ideaaltype de vreemdeling – de ander –, de barbaar uit. Deze ander is vaak nodig om ons eigen identiteit te kunnen waarnemen. De ander is een nuttige spiegel om te weten wie we zijn. Maar vaak is deze ander een negatieve vorm van hoe het niet moet. Wat hier bij de Zoo Humains gebeurde. Maar dat doen we eigenlijk nog steeds. Ik herinner me nog een krantenafbeelding van Justine Henin en Serena Williams waarbij Serena als het gemene grote monster werd afgebeeld en Henin als onschuldige kleine meid.
Hoe zit het met educatie en excuses?
Dat wij als mensheid grootschalig de Holocaust herdenken, bestuderen, veroordelen en onze excuses hebben aangeboden aan de Joodse gemeenschap is meer dan terecht.
Als het echter aankomt op fenomenen die te maken hebben met slavernij, kolonisatie en hedendaags racisme krijg je steeds meer van hetzelfde. Ontkennen, minimaliseren, terechtwijzen en vooral zeggen hoe mensen van Afrikaanse komaf moeten reageren. Wat Burgermeester De Wever doet in dit gesprek is een mooie voorbeeld. Eerst lijkt hij mee te zijn met het verhaal, vervolgens conditioneert hij hoe men mag reageren. Namelijk niet te gevoelig zijn. Ik vraag mij af of hij zulke zinnen ooit heeft uitgesproken bij Holocaust herdenkingen. Tweede punt hier is dat hij iemand beledigen gelijk stelt aan racisme. Het klopt: slavernij, kolonisatie waren allemaal legitiem in democratische systemen. Maar deze is nog altijd heel wat anders dan iemand beledigen of mensen systematisch uitsluiten of nadelig behandelen vanwege hun huidskleur. Dat is niet beledigen, maar ontmenselijken!
Feit dat de vele Antwerpenaren/Belgen hier niets van afwisten zegt veel. Het zegt dat we zo snel mogelijk dit soort daden willen vergeten. Laat staan excuses of een zichtbare herdenkingspunt in Antwerpen bouwen om tenminste een vorm van beleefdheid te tonen.
Dit onderzoekende stuk van Zoo Humains kan ons als stad inzichten verschaffen op het einde van hun onderzoek, waar ze ook aanbevelingen zullen doen aan het bestuur van Antwerpen. Wat gaat deze doen met de aanbevelingen?
Krijgen deze mensen eerherstel door hen een monument te schenken met de daarbij hoorden excuses van het hoogste ambt in onze stad, net zoals terecht werd gedaan voor onze Joodse gemeenschap? Of zijn we bang dat we dan een boekje open doen over andere grote namen zoals Willem Elsschot? Zullen mensen van Afrikaanse en Filipijnse komaf binnenkort excuses eisen?
Media, kijk in de eigen boezem
Denken we in stereotypes? Lieven Van Gils stelde deze vraag.
Vooroordelen en stereotypen zijn eigen aan de mens. Echter is het problematisch als media die miljoenen mensen bereiken zelf deze stereotypen versterken en in stand houden door onder andere beeld en taalgebruik.
Dat Lieven Van Gils op het einde snel vraagt of er ook gelachen gaat worden, toont aan hoe ver we nog zijn van een volledige gesprek te voeren over dit gevoelige hoofdstuk in onze Belgische, menselijke geschiedenis. Neen Lieven, dit is geen thema om mee te lachen. Neen, meneer de burgermeester, over onrecht en misdaden tegen de mensheid kan je niet overgevoelig zijn.
Bij https://www.popularresistance.org/deep-racism-the-forgotten-history-of-human-zoos/is er meer leesvoer voor de geïnteresseerden.
