Racisme in de gezondheidszorg: patiënten en zorgverleners aan het woord

Net als in andere sectoren in de samenleving, is systemisch racisme ook in de gezondheidszorg internationaal een bekend fenomeen. Zowel patiënten, als zorgverleners en dokters getuigen over racisme – van micro-agressies tot expliciete opmerkingen en racisme in het zorgsysteem zelf. De slachtoffers gaan hier op verschillende manieren mee om: sommigen vinden steun in het delen van hun verhaal met vrienden, familie of naasten. Een deel van hen kiest hierdoor ook bewust voor een dokter, therapeut met een migratieachtergrond.

Het is niet moeilijk om getuigenissen van slachtoffers van racisme in de gezondheidszorg te vinden. Zelf ben ik op zoek gegaan naar mensen in mijn omgeving en kennissen, maar vanwege de gevoeligheid van het onderwerp getuigen zij allen liever zonder hun volledige naam. J-C is een zwarte man (58) die sinds 30 jaar in België woont. Na eerder in Brussel te hebben gewoond, verhuisde hij naar Antwerpen. Hij wilde dat zijn kinderen tweetalig konden opgroeien, om meer kansen voor hen te creëren.

Terwijl J-C verdoofd in de stoel zat, zei de tandarts: “Wat een mooie tandwortels heeft hij. Die mensen hebben zo’n mooie tandwortels,” duidelijk verwijzend naar J-C’s huidskleur. Hierna besloot hij apengeluiden en -gebaren na te bootsen

“Toen ik in 2018 voor een controle naar de tandarts ging, overkwam mij het ergste wat mij ooit bij de dokter is overkomen,” vertelt J-C. Na de controle bleek dat er vijf tanden verzorgd moesten worden, hiervoor wees de tandarts J-C een stagiaire toe, waarbij hij meermaals op afspraak moest komen. Na elke behandeling moest er een leidinggevende nakijken of zij haar werk goed had uitgevoerd.

Na één van de behandelingen moest de leidinggevende van de stagiaire, deze keer een gepensioneerde, witte professor, de tanden van J-C nakijken. Terwijl J-C onbeweeglijk in de tandartsstoel zat, met al het materiaal in zijn verdoofde mond, zei de professor : “Wat een mooie tandwortels heeft hij. Die mensen hebben zo’n mooie tandwortels,” duidelijk verwijzend naar J-C’s huidskleur. Hierna besloot hij apengeluiden en -gebaren na te bootsen. “Als ik nu reageer, vermoord ik hem,” dacht J-C. De stagiaire stond er enorm beschaamd naast, maar zei niets. 

“Ik liet het maar gebeuren, 10 seconden lang, omdat ik wist dat de gevolgen van mijn reactie erger zouden zijn dan wat de professor mij aandeed”, blikt J-C terug op het voorval.

'Aanstellers'

Dit is een voorbeeld van expliciet racisme. Bij micro-agressie is het meestal moeilijker om de vinger te leggen op situaties die traumatisch kunnen zijn. Micro-agressies zitten hem net in de subtiele,  ‘kleine’ verbale of non-verbale uitwisselingen. 

Een collega heeft ooit eens een 33-jarige man met hoofdpijn een aansteller genoemd op basis van zijn uiterlijk, terwijl er met deze patiënt uiteindelijk wel iets ernstigs aan de hand was

Zorgverleners hebben door hun dagelijkse ervaring op de werkvloer een algemener beeld van hoe het er daar aan toe kan gaan. N., een witte verpleegster (26) die op de spoed werkt, beaamt dat dit een probleem is. "Discriminatie is zeker en vast wel aanwezig binnen de gezondheidszorg," aldus N. "Het zal helaas bij sommige collega’s wel leiden tot minder geloofwaardigheid van de klachten."

N. vertelt hoe mensen met een Noord-Afrikaans uiterlijk vaak worden aanzien als ‘aanstellers’. "Een collega heeft ooit eens een 33-jarige man met hoofdpijn een aansteller genoemd op basis van zijn uiterlijk, terwijl er met deze patiënt uiteindelijk wel iets ernstigs aan de hand was. Gelukkig werd de patiënt door een andere collega verzorgd." 

Dit patroon is niet nieuw. Het zogenoemde Mediterrane syndroom gaat over raciale vooroordelen bij zorgverleners, die de pijninterpretatie van mensen met een Afrikaanse origine en mensen van kleur minimaliseren. Ze gaan ervan uit dat deze mensen extraverter zijn in het uiten van pijn. Dit vooroordeel kan extreme gevolgen hebben. In 2017 overleed een vrouw, Naomi Musenga, in Frankrijk aan meervoudige orgaanfalen, tweeënhalf uur nadat zij de spoeddiensten had gebeld. Deze dachten dat zij overdreef en lachten haar klachten weg aan de telefoon. 

Bewust kiezen voor een zwarte gynaecoloog

Doordat dit thema meer ter sprake komt, herkennen meer en meer mensen zich in deze verhalen en gaan zij bewuster om met de keuze van hun hulpverlener. Zo ging P. (21) altijd naar witte hulpverleners. Ook nu gaat ze naar een witte huisdokter. Toch wil ze dat haar gynaecoloog en dermatoloog zwart zijn, ondanks de moeilijke zoektocht. “Om zo iets intiems te doen, wil ik een vrouw die lijkt op mij. Ik wil niet dat mijn gynaecoloog minimaliseert wat ze ziet of over iets heen kijkt.” vertelt P. 

Bij haar moeder zag P. hoe gezondheidsklachten door de gynaecoloog geminimaliseerd werden. Later bleek dat ze een baarmoederontsteking had. “Ik weet dat wij, zwarte vrouwen, gevoeliger zijn voor sommige ziekten dan anderen. Of dat sommige ziekten meer voorkomen bij zwarte mensen en andere ziekten bij witte mensen. Ik heb het gevoel dat niet alle zorgverleners dit weten.” voegt ze toe. 

Omdat sikkelcelziekte veel minder voorkomt bij witte mensen dan bij mensen van kleur, is er enorm weinig onderzoek naar gedaan

P. gaf de gegevens van de gynaecoloog van kleur ook door aan een collega; zo helpen ze elkaar in de zoektocht. En het helpt. Toen P. voor een middel ging voor ingegroeide haartjes, beaamde haar gynaecoloog dat vrouwen van kleur nu eenmaal sneller ingegroeide haartjes krijgen omdat zij kroeshaar hebben. “Ja inderdaad,” dacht P. “Zij herkent die dingen.” 

Sikkelcelziekte en lactose-intolerantie zijn ook aandoeningen die meer voorkomen bij mensen van kleur. Omdat het minder voorkomt bij witte mensen, is er weinig onderzoek gedaan naar sikkelcelziekte. Daarnaast is bewezen dat mensen van kleur vaker sterven van diabetes, longkanker en astma. Dit heeft te maken met zowel genetische factoren als sociaal-economische status.

Er is al lang discussie over cultuursensitief opleiden op hogescholen en universiteiten, maar toch blijven er veel dode hoeken. Het is belangrijk dat er binnen de gezondheidszorg onderzoek is naar alle soorten huidskleuren en etniciteiten. Elke hulpverlener binnen de zorgsector zou zo opgeleid moeten worden dat die inzicht heeft in de psychosociale aspecten van elk individu. 

Racisme binnen de zorg heeft invloed op het psychosociale welzijn van de slachtoffers. Door daar rekening mee te houden, en de gezondheidsklachten van iedereen serieus te nemen, creëer je een gezondheidssector waar alle mensen zich veilig kunnen voelen en vertrouwen kunnen hebben in de zorgverleners. Niet enkel omdat mensen hiervoor betalen, maar omdat het voor elke zorgverlener een ethische plicht is en de slachtoffers recht hebben op gelijkwaardige zorg.  

Deel 2 van het tweeluik over racisme in de gezondheidszorg vind je hier.

-

Wie na het lezen van dit artikel op zoek is naar lotgenoten of bondgenoten in de strijd tegen racisme, is van harte welkom bij Club Kif Kif: mocktail hour! op donderdag 30 juni om 17:00 in Toko139. Meer informatie en de mogelijkheid om je in te schrijven vind je hier: https://www.eventbrite.be/e/tickets-club-kif-kif-mocktail-hour-34874124…

Voor wie (samen) wil schrijven over haar of zijn ervaringen met racisme is er dan weer onze zomerreeks Helend Schrijven. Meer informatie daarover vind je hier: https://www.eventbrite.be/e/tickets-intensieve-zomerreeks-helend-schrij…