Racisme is een probleem dat overal in de maatschappij aanwezig is, op micro-, meso- en macroniveau: in het onderwijs, op de woonmarkt, de arbeidsmarkt, en ook binnen de gezondheidszorg. Het gaat daarbij om racisme en discriminatie ten opzichte van alle mensen van kleur: patiënten én hulpverleners. Dit creëert ongelijke kansen als gevolg van problematische machtsverhoudingen.
Institutioneel racisme binnen de gezondheidszorg uit zich op verschillende manieren. Patiënten die zeggen dat zij een witte dokter willen omdat hun kind of ouder bang is van 'donkere mensen', zijn geen uitzondering. Bij thuiszorg wordt ook regelmatig de vraag gesteld geen 'buitenlanders' meer in te plannen, of patiënten in ziekenhuizen melden aan het personeel dat ze 'geen zwarten aan hun bed willen'.
Patiënten die zeggen dat zij een witte dokter willen omdat hun kind of ouder bang is van 'donkere mensen', zijn geen uitzondering
Dit blijkt onder andere uit de getuigenissen van drie niet-witte zorgverleners in een artikel op Sociaal.net over hun pijnlijke ervaringen met racisme tijdens hun werk. Enkele voorbeelden: valselijk beschuldigd worden van diefstal, patiënten die na een consult meteen naar een andere dokter gaan omdat ze het oordeel van de niet-witte dokter niet vertrouwen, aangesproken worden als ‘mijn boy’. Ook het gebruik van het n-woord komt veel voor. Twee van de drie getuigen geven aan zich niet gesteund te voelen door collega’s, wat de situatie nog ondraaglijker maakt.
Institutionele uitsluiting
In 2020 waren er volgens een onderzoek in Nederland 2% tot 4% medische specialisten van niet-Nederlandse origine, terwijl 20% tot 30% van de geneeskundestudenten hun roots niet in Nederland hadden. De cijfers van het aantal medische specialisten met niet-Nederlandse origine tonen aan dat het probleem verder gaat dan enkel het onderwijs.
Uit andere onderzoeken blijkt dat geneeskundestudenten met een migratieachtergrond zich tijdens hun opleiding al gediscrimineerd voelen. Ze geven ook aan meer moeite te moeten doen om eenzelfde functie te kunnen beoefenen. In een onderzoek van Kif Kif uit 2018 bleek dat in de Vlaamse gezondheidszorg 0% (ja, nul procent) van de topfuncties werd bekleed door mensen met een migratieachtergrond. Dit schrijnende gebrek aan representatie heeft zware gevolgen. Zo is het medisch onderzoek doorheen de jaren voornamelijk gebaseerd op proefpersonen met een witte huidskleur. Daardoor worden bij mensen van kleur met regelmaat foute diagnoses gemaakt. Denk bijvoorbeeld aan de sikkelcelziekte die meer voorkomt bij mensen van kleur, en waar zeer weinig onderzoek naar is gedaan.
In een onderzoek van Kif Kif uit 2018 bleek dat in de Vlaamse gezondheidszorg 0% (ja, nul procent) van de topfuncties werd bekleed door mensen met een migratieachtergrond
Net zoals onderzoek het belang van representatie voor kinderen in sprookjes, boeken, strips, speelgoed aantoont, is de functie van rolmodellen voor geneeskundestudenten ook cruciaal. Als je enkel witte dokters ziet, ga je er gemakkelijker van uit dat die positie niet geschikt is voor jou. Het is nodig dat studenten zichzelf kunnen herkennen in alle lagen van de maatschappij, ook de hogere functies.
Acht studenten geneeskunde namen na de Black Lives Matter-beweging het initiatief om de vereniging AfroMedica op te richten. In een artikel in de Artsenkrant vertellen zij hoe zij het curriculum willen aanpassen. Zo hebben sommige aandoeningen andere symptomen bij mensen van kleur dan bij witte mensen – enkel de 'witte' symptomen komen in de cursus aan bod. Dit komt door een wit perspectief in de medische wetenschap en in de gezondheidszorg. Afromedica wil daar verandering in brengen door in gesprek te gaan met verschillende universiteiten.
Weinig oog voor lichamelijke diversiteit
In het panelgesprek 'Waarom we moeten praten over racisme en discriminatie in de zorg' vertelt dokter Jamiu O. Busari over zijn ervaringen met vooroordelen en discriminatie in de gezondheidszorg. In het gesprek wordt ook het belang van onderzoek naar biologische verschillen aangehaald. Huisarts en hoogleraar Maria Van den Muizenberg vertelt in het gesprek hoe mensen met roots in West-Afrika een grotere kans hebben op complicaties bij hoge bloeddruk. De symptomen ervan komen anders tot uiting, op jongere leeftijd en met andere bijwerkingen. Zij moeten dus ook anders behandeld en opgevolgd worden. Als een patiënt van 25 jaar met West-Afrikaanse roots bij haar in de praktijk zou komen, zou zij de bloeddruk meten, terwijl zij dit bij andere patiënten niet zou doen.
“Witte artsen vragen zich zelden af hoe hun eigen raciale privilege een witte suprematistische cultuur/systeem versterkt, en welke effecten dit kan hebben op de gezondheid van onze patiënten”
In het essay White Privilege in a White Coat: How Racism Shaped my Medical Education praat Max J. Romano over het belang van het erkennen van wit privilege in de gezondheidszorg. Hij legt uit waarom witte artsen zich ervan bewust moeten zijn hoe racisme in elkaar zit, en onterechte privileges te benoemen om dit systeem te veranderen. “Witte artsen vragen zich zelden af hoe hun eigen raciale privilege een witte suprematistische cultuur/systeem versterkt, en welke effecten dit kan hebben op de gezondheid van onze patiënten.” Hij haalt in het essay ook verschillende studies aan die bevestigen dat raciale vooroordelen bij artsen negatieve implicaties hebben voor patiënten van kleur.
Door ervoor te zorgen dat zowel de hogere posities als alle andere functies meer een weerspiegeling van onze maatschappij worden, zal er minder plaats zijn voor (structurele) discriminatie en racisme binnen de gezondheidszorg. Meer onderzoek naar symptomen van ziektes bij mensen van kleur en minder discriminerende uitspraken door zowel patiënten als collega’s. Voor geneeskundestudenten met een migratieachtergrond zullen de rolmodellen versterkend werken. Racisme is geen probleem van het slachtoffer, maar van een hele bevolking. De oplossing ligt dus bij iedereen. Het is een groter geheel, waar iedereen deel van uitmaakt, en waar iedereen verantwoordelijk voor is.
Deel 1 van het tweeluik over racisme in de gezondheidszorg vind je hier.
-
Wie na het lezen van dit artikel op zoek is naar lotgenoten of bondgenoten in de strijd tegen racisme, is van harte welkom bij Club Kif Kif: mocktail hour! op donderdag 30 juni om 17:00 in Toko139. Meer informatie en de mogelijkheid om je in te schrijven vind je hier: https://www.eventbrite.be/e/tickets-club-kif-kif-mocktail-hour-34874124…
Voor wie (samen) wil schrijven over haar of zijn ervaringen met racisme is er dan weer onze zomerreeks Helend Schrijven. Meer informatie daarover vind je hier: https://www.eventbrite.be/e/tickets-intensieve-zomerreeks-helend-schrij…
Over de auteur:
Marine Ntawurishira (1998) is een derdejaarsstudente Sociaal-Cultureel Werk. Haar ouders zijn geboren in Burundi, zij geboren en getogen in België. Haar schrijfdebuut is te danken aan haar derdejaarsstage bij KifKif, haar maatschappelijke betrokkenheid ontwikkelde zich al voor haar studie Sociaal Werk.
