[Recensie] Chavs > De demonisering van de Britse arbeidersklasse >> De klassenstrijd woedt voort

Met Chavs. De demonisering van de Britse arbeidersklasse fileert publicist Owen Jones genadeloos de manier waarop de Britse arbeidersklasse door politici en media worden gestigmatiseerd. Het is een buitengewoon werk waar volgens The Guardian 'de woede van afspat'. Maar het is vooral een kritische blik op hoe sociale problemen worden misbruikt in het Groot-Brittannië van en na Iron Lady Thatcher.

De straten brandden. Londen, 2011. Een woeste massa martelde het asfalt. De aanleiding, een jonge man. Twee kogels doorboorden zijn vlees waarlangs het leven zijn lichaam verliet. De dader, een politieagent. De communicatie die erop volgde zette kwaad bloed. Er werd geschoten, over en weer, zo liet de politie uitschijnen. Niets van aan. Ook hun verdediging was mager. Hun woorden werden 'misbegrepen'. 'It seems possible that we may have verbally led journalists to [wrongly] believe that shots were exchanged.' Er werd een agent geraakt, ja, door de kogel van een andere agent.

Wat volgde was een vreedzaam protest dat escaleerde wanneer een 16-jarig meisje, na enige provocatie, omsingeld werd door politieagenten. Letsels volgden, net als de opgehitste massa. Eerst in Tottenham, de daaropvolgende dagen in andere delen van Londen: Hackney, Brixton, Walthamstow, Peckham, Enfield, Battersea, Croydon, Ealing, Barking, Woolwich, Lewisham and East Ham. En ook in steden als Birmingham, Bristol, en Manchester. De media omschreef het als 'copycat violence'.

De straten brandden. Een woeste massa verbrijzelde winkelramen. Hier lag een droom aan scherven. Een droom die toebehoorde aan de intussen verroeste Iron Lady. Margaret Thatcher wilde de klassen opheffen door de vakbonden te verbrijzelen. 'Arbeider' werd een scheldwoord. Haar droom draaide anders uit. De klassenverschillen in Groot-Brittannië zijn groter dan ooit. De opstand in de straten van Londen in 2011 was de steenpuist die openbarstte; de opgekropte woede, de gele pus die achterblijft op de spiegel. Kijk jezelf in de ogen.

Op de vraag of hij gechoqueerd was door de opstanden, antwoordde schrijver en omroeper Darcus Howe, 'No, not at all'. Howe, zelf afkomstig uit West-Indië, praat over de verhalen die hij hoorde van zowel zwarte als blanke jongeren die lukraak op straat worden tegengehouden en gefouilleerd, zonder directe aanleiding. Volgens hem was het dan ook logisch dat het op een bepaald moment tot rellen zou komen. 'Something very serious was going to take place in this country. Our political leaders had no idea. The police had no idea.' Wanneer de journaliste op het einde van het interview Howe linkt aan eerdere rellen, reageert hij gevat. 'You just sell idiocy! Have some respect!' De journaliste kon het interview daarna niet snel genoeg afronden. Haar blik naar de camera was er een van onwetendheid. Meer nog, ze voelde zich betrapt.

Empathisch onvermogen

In Chavs. De demonisering van de Britse arbeidersklasse wijst Owen Jones op de oorzaken van de rellen in Londen, door Fran Healy neerbuigend de 'Chav Lente' genoemd. De dood van Mark Duggan was ongetwijfeld de trigger die alles in gang zette, maar er zijn ook andere factoren die mee het vuur aan de lont staken.

 Een dodelijke combinatie van sociale ongelijkheid en dwang van de consumptiemaatschappij heeft zonder twijfel ook een rol gespeeld. In 1979 was Groot- Brittanië een van de meest gelijke maatschappijen in het Westen. Na dertig jaar thatcherisme is het nu een van de minst gelijke. Londen is een van de steden met de grootste ongelijkheid ter wereld: de rijkste 10 procent hebben meer dan 273 keer zoveel als de armste 10 procent. […] In Londen wonen rijken en armen kriskras door elkaar. De minst fortuinlijken worden op die manier dagelijks geconfronteerd met wat ze nooit zullen hebben.

Thatcher verklaarde dat iedereen kapitalist was, of diende te worden. Ze wilde de mensen ervan overtuigen zichzelf als individuen te gaan zien die in de allereerste plaats voor zichzelf zorgden. 'Alleen zo zou men zich verantwoordelijk gaan voelen voor het eigen succes of falen.'

 Door het thatcherisme ontstond een nieuwe cultuur, waarin succes werd afgemeten aan wat je bezat. Wie zich daar niet in schikte, verdiende slechts hoon. Ambitie hield niet langer in dat mensen met elkaar samenwerkten ten dienste van de gemeenschap; het ging er van nu af aan om meer voor jezelf te verwerven, ongeacht de sociale prijs.

Volgens Jones was het dan ook niet verwonderlijk dat trainingsschoenen het populairst waren tijdens de plunderingen die gepaard gingen met de rellen. 'Toen ik opgroeide waren ze al een statussymbool.' De auteur werpt hiermee op dat uiterlijke schijn de regel werd sinds Thatcher. Mensen gingen zich terugtrekken in zichzelf en verloren elk gevoel met hetgeen rondom hen gebeurde.

Dit onvermogen om je in te leven in de situatie van anderen is een terugkerend element in Chavs.
Terwijl Darcus Howe de onwetendheid van zowel politici, politie als journalisten linkt aan de oorzaken van de rellen in Londen, bekijkt Jones het op een veel breder plan. Sinds het bewind van Thatcher ziet Jones hoe bewindvoerders, ordehandhavers en de media minder en minder voeling krijgen met het leven op de straat en op de werkvloer. Op die manier 'wordt het makkelijk een karikatuur te maken van mensen die je niet begrijpt'.

De poging tot het opheffen van de maatschappelijke klassen liet iedereen in de waan – op zijn minst – tot de middenklasse te (willen) behoren. 'Onze media wordt geleid door de middenklasse, ten behoeve van de middenklasse en gaan over de middenklasse.' Journalisten komen over het algemeen uit gegoede families, hebben degelijke studies doorlopen in prestigieuze scholen, en wonen in de betere wijken. Ze verliezen hun voeling met de 'realiteit'.

Een gelijkaardige situatie doet zich voor bij politici. 'Ze wonen niet waar wij wonen, ofwel soms?', citeert Jones een winkelbediende uit Birmingham. 'Ze leven in een heel andere wereld dan wij. En ze hebben alle gevoel voor de werkelijkheid verloren.'

Illusie

En die werkelijkheid is hard. Na de sluiting van de vele staalfabrieken en mijnen over heel Groot-Brittannië, werden hele gemeenschappen ontwricht. Duizenden en duizenden mensen kwamen zonder werk te zitten. Veel steun van de regering ontvingen ze niet. 'We gingen eraan kapot!' antwoordt een vrouw uit Ashington op Jones' vraag welke impact de sluiting van de mijn op de gemeenschap had. 'Toen alle mijnen eenmaal gesloten waren, was de hele gemeenschap weggevaagd. Sinds die tijd is het één grote depressie geweest, een strijd om te overleven, meer niet. […] We leefden niet alleen van de mijn, we leefden ook door de mijn.'

Als je het hart uit een gemeenschap wegsnijdt, zal ze verwelken en beginnen te sterven, concludeert Jones. De vrouw uit Ashington stamelt verder:

'We zijn volkomen in de steek gelaten. Maggie Thatcher heeft ons aan het mes geregen en ze hebben ons gewoon dood laten bloeden. Toen Blair gewonnen had, liepen de tieners, ik bedoel de jonge mensen die toen nog tieners waren, dansend en juichend door de straten en mijn hart brak. Ze kregen zo'n teleurstelling te verwerken! Ik bedoel, we dachten allemaal: “Door hem komt alles weer goed”... Maar nee. Hij heeft niets gedaan, voor niemand. Zelfs niet in Durham, waar hij vandaan komt. Het was een grote leugen, de ene leugen na de andere.'

Toen men aan Thatcher vroeg wat ze zelf als haar grootste verdienste zag, antwoordde ze zonder aarzelen: 'Tony Blair en New Labour. We hebben onze tegenstanders gedwongen van gedachten te veranderen!' Ook Blair ging er uiteindelijk van uit dat iedereen de ambitie moest hebben tot de middenklasse te behoren, een illusie waar velen valse hoop uit putten.

Het economische model dat rijken steeds rijker maakt, ontstond tijdens het bewind van Thatcher en werd door haar opvolgers doorgedreven. Dat model is echter niet de verantwoordelijkheid van 'de lui aan de top die steeds getalenteerder werden of meer winst opleverden', stelt Jones. 'Het werd aangedreven door de vernietiging van de vakbonden, een flexibel arbeidersleger en een belastingsysteem dat in het voordeel van de rijken werkt.' De grote slachtoffers zijn de werknemers, de arbeiders, de chavs...

Eigen schuld...

Het woord 'chav' werd officieel opgenomen in de Collins English Dictionary in 2005 met de duiding dat het 'om een jongere uit de arbeidersklasse gaat die sportkleding draagt'.

Sindsdien is de betekenis aanzienlijk breder geworden. Volgens een populaire mythe is het een acroniem voor 'Council Housed and Violent': chavs wonen in een sociale woning en zijn gewelddadig. Velen gebruiken het woord om hun afkeer te laten blijken voor mensen uit de werkende klasse die zich hebben overgegeven aan consumptiedrang en die hun geld alleen maar besteden aan zogezegd smakeloze en weinig verfijnde spullen. […] Tegenwoordig verwijst de term 'chav' voornamelijk naar de negatieve eigenschappen die in verband worden gebracht met mensen van de werkende klasse, zoals gewelddadigheid, luiheid, tienerzwangerschappen, racisme, dronkenschap en nog meer.

De haat tegen chavs werd een manier om de ongelijkheid in de maatschappij goed te praten. Huidig premier David Cameron stelde dat 'sociale problemen vaak het gevolg zijn van de keuzes die mensen zelf maken'. Cameron heeft natuurlijk makkelijk praten. Net als 23 van de 29 ministers in zijn eerste kabinet is hij miljonair, veel voeling met de situatie van de onderklasse heeft hij, noch de mensen rondom hem, dus niet. Laat staan dat hij er ooit mee in contact kwam.

Als jonge knaap al werd Cameron omgeven door de rijken der aarde. De enige eigenschap die hij deelt met de onderklasse is dat hij 'net als hen een gevangene is van zijn eigen afkomst', aldus Jones. Zelf stelde Cameron dat 'het belangrijkste voor de kansen van een kind niet de weelde is waarin het is opgegroeid, maar de warmte van de ouderliefde'. Al moest hij even later knarsetandend toegeven 'dat er een verband bestaat tussen materiële armoede en minder kansen in het leven'.

Maar het moge duidelijk zijn: voor de huidige premier van het Verenigd Koninkrijk is de belangrijkste motor in iemands leven het eigen gedrag. En dat komt hem politiek gezien goed uit, vindt Jones. 'Als je vindt dat de oplossing voor armoede ligt in het feit dat ouders liever voor hun kinderen moeten zijn, wat doet het er dan toe als de uitkeringen verlaagd worden?' Een leuke manier om te besparen...

… dikke bult?

Naar het einde van zijn boek, schrijft Jones dat 'mensen die door geboorte deel uitmaken van een arme arbeidersgemeenschap, dat lot niet verdienen, ze hebben er ook niet toe bijgedragen'. Hij wil dan ook een verhoogde aandacht voor de sociale problemen waar de arbeidersklasse dagelijks mee te maken krijgen. Hij eist oplossingen voor de uitzichtloze situatie waar velen niet bewust voor gekozen hebben. Hij pleit voor een beleid dat tegemoetkomt aan de noden van alle burgers van Groot-Brittannië, en niet alleen de rijken van de vele voordelen laat genieten. Hij vraagt een regering die werk maakt van de ongelijkheid in de maatschappij, want als zij het niet doen, zullen anderen het voor hen in de plaats doen.

Mensen uit de arbeidersklasse hebben in het verleden zichzelf georganiseerd om hun belangen te verdedigen; ze hebben geëist dat er naar hen werd geluisterd en concessies afgedwongen uit de handen van de rijken en de machtigen. Of ze nu belachelijk gemaakt worden of genegeerd, ze zullen dat opnieuw doen.

Chavs gaat niet over medelijden, maar over kracht.

Owen Jones, Chavs. De demonisering van de Britse arbeidersklasse
2013 uitgeverij EPO