Dit is het vervolg op het eerste deel van de visietekst voor de Kif Kif Summer school Gender & Superdiversiteit. Het eerste deel kan u hier lezen.
Deel III. Verantwoording voor keuze terminologie. Waarom superdiversiteit?
3.1. (Super)diversiteit & kruispuntdenken. Of waarom de ampersand tussen gender & superdiversiteit van tel is.
Feministische antropologen Chia Longman en Katrien De Graeve (2014) beargumenteren dat diversiteit als kritisch concept enkel tezamen met het concept gender productief kan zijn. Andersom geldt overigens hetzelfde: Gender kan niet bestudeerd worden zonder oog te hebben voor allerlei bijkomende vormen van diversiteit. Om de twee concepten in constructieve balans te houden, schuiven zij het paradigma van intersectionaliteit naar voren. Intersectionaliteit zet immers macht en privileges centraal, zoals eerder al besproken. Zo kan de valkuil van “happy diversity” worden vermeden, en een blik op diversiteit worden bereikt dat kritisch-emancipatorisch potentieel heeft (Longman & De Graeve 2014: 36). Zoals eerder al aangegeven, kent het hedendaags gebruik van zowel gender als diversiteit het gevaar van het ontbreken van een perspectief op verschil en macht als geconstrueerd (Bracke 2014; Longman & De Graeve 2014).
Ook wij gaan voor een intersectioneel perspectief, maar geloven ook in de toegevoegde waarde van superdiversiteit. Als concept is superdiversiteit namelijk goed geplaatst om de empirische realiteit van verschillen in kaart te brengen (etniciteit/ras, sociale klasse, gender, seksualiteit, taal, etc.) en de context van veranderende en daarmee steeds nieuwe verschillen uit te leggen (zoals globalisering, media, migratie, transnationaliteit, etc.). De combinatie van realiteit en context kan vervolgens worden ingezet om op basis van een sociaal-constructivistisch perspectief de totstandkoming van verschillen én ongelijkheid te belichten en te bekritiseren. Op die manier kan het kritisch-emancipatorisch potentieel van superdiversiteit verder uitgebouwd worden.
Terwijl Longman en De Graeve dus al een case maken voor gender én diversiteit, schuiven wij in deze visietekst het belang van gender én superdiversiteit naar voren als uitdrukking van intersectioneel denken. Niettemin blijven we, vanuit antiracistisch-feministisch, intersectioneel perspectief, toch redelijk kritisch over superdiversiteit. Zoals eerder vermeld, komt superdiversiteit – zeker in de Belgische context – als oorspronkelijke Britse notie nogal gedecontextualiseerd over; als een buzzword of motto dat komt uit de lucht gevallen, terwijl er wel degelijk een hele achtergrond aan verbonden is. Bij het overlopen van de meest recente literatuur omtrent superdiversiteit wordt het nooit echt duidelijk welke politieke en/of ideologische achtergrond en context er aan deze term verbonden is, wat superdiversiteit doet overkomen als een weinig (zelf)kritisch begrip.
Geconfronteerd met het intersectionele denken komt superdiversiteit bovendien over als een heel erg ontklede notie: Terwijl intersectionaliteit echt een politiek doel voor ogen heeft doordat het inzoomt op bestaande machts- en privilegerelaties, en dus een politieke tool van analyse is, blijft superdiversiteit nogal in het luchtledige hangen. Waar zijn de moreel-politieke motivaties; de feministische-utopische intenties? Vanuit welke positie en positionaliteit is het superdiversiteitsdenken uitgedacht en ontwikkeld? Dit is net veel duidelijker bij het kruispuntdenken. Zoals het een goede feministische theorie betaamt, is intersectioneel denken vooreerst gesitueerd: Men vertrekt in het kruispuntdenken immers van de specifieke ervaringen, visies, en levenswijzen van gemarginaliseerde en onderdrukte subjecten en groepen. Bij superdiversiteit lijkt men vooral naar het maatschappelijke geheel te kijken – wat op zich wel goed is, want dat betekent dat er in het superdiversiteitsdenken toch wat potentieel zit dat ons toelaat om kritisch over (machts)structuren na te denken. Het gevaar bij superdiversiteitsdenken is echter dat de positie van de meerderheidsgroep automatisch en onbewust ingenomen wordt. De positiebepaling en expliciete gesitueerdheid die zo eigen is aan het kruispuntdenken, lijkt niet onmiddellijk aanwezig te zijn in het superdiversiteitsdenken, waardoor zulke analyses makkelijk zouden kunnen hervallen in typische diversity & inclusion-analyses waarin diversiteit op onkritische wijze wordt gevierd, zonder echt naar het hoe of wat van machtsrelaties te kijken. Dit zorgt ervoor dat superdiversiteit net zoals diversiteit nogal makkelijk tot een label voor de Ander – en exclusief voor de Ander – kan verworden.
Deel IV. Conclusie. Doelstellingen van het Gender & Superdiversiteit-dossier en de summer school.
Dit project wil bijdragen aan het (opnieuw) onderstrepen en productief maken van het kritisch-emancipatorisch potentieel van concepten als gender, diversiteit, intersectionaliteit, en ditmaal ook superdiversiteit. Hoewel de notie van superdiversiteit vooreerst een descriptieve notie lijkt te zijn die etniciteit als identiteitscategorie centraal zet, sluiten de ideeën van Kif Kif over superdiversiteit toch nauw aan bij onze opvattingen over het analyseren en het tegengaan van verschillende vormen van discriminatie die zich veelal via kruisende, intersectionele assen manifesteren.
We focussen met deze tekst, en met dit dossier en onze summer school, nogmaals op het belang van kritische analyses die een genuanceerde blik werpen op de sociale constructie van identiteitscategorieën, hun samenspel, en de werking van machtsstructuren en privileges. Dit om mee te denken en te werken naar positieve maatschappelijke evoluties en veranderingen.
Vandaar dat dit project ook weer participatie en emancipatie centraal zal zetten: Naast de publicatie van artikels door de initiatiefnemers zelf, hopen we de kritische fakkel door te geven aan jongeren, anderen uit het middenveld en de academische wereld, en de Kif Kif-vrijwilligers in het algemeen – en dan vooral aan zij wiens stemmen niet vaak gehoord worden – door hen te stimuleren zelf aan de slag te gaan met de topics van gender & superdiversiteit. We hopen dat het resultaat weldra zal verschijnen in dit online dossier!
Deel V. Extra bronnen.
Naast de referenties in ons artikel, en in onze summer school leesbundel, die een waaier aan artikels en opiniestukken bevat (een bibliografisch overzicht kan je onderaan downloaden), hebben we samen met RoSa vzw een heuse verdiepende leeslijst opgesteld. Deze leeslijst kan je hier raadplegen.
Veel plezier ermee!
Evelien Geerts is samen met Hanan Challouki de initiatiefneemster van de Gender & Superdiversiteit summer school, is actief bij het Vrouwen Overleg Komitee (VOK) en Kif Kif, en werkt als PhD-studente en teaching assistant aan de University of California, Santa Cruz. Ze studeerde wijsbegeerte, gender & ethnicity studies, en global management, en is gepassioneerd door alles wat met feminisme, diversiteit en critical theory te maken heeft.
Merel Terlienstudeerde filosofie en gender studies in Utrecht. Sinds 2011 woont en werkt zij in België. Zij is er actief bij het Vrouwen Overleg Komitee (VOK), en werkt als projectmedewerkster bij ella vzw | kenniscentrum gender en etniciteit, waar zij zich bezighoudt met arbeid en ondernemerschap.
Nella van den Brandt studeerde antropologie, Arabische taal en cultuur, en vrouwenstudies in Utrecht. Van 2010 tot 2016 woonde zij in Gent, waar ze doctoreerde aan de UGent Vergelijkende Cultuurwetenschappen, en actief was bij het Vrouwen Overleg Komitee (VOK) en ella vzw | kenniscentrum en etniciteit. Eind 2016 keert ze terug naar Utrecht voor een postdoctoraal onderzoek naar publieke debatten, religie, minderheden en vrouwenemancipatie.
Deel VI. Gebruikte referenties.
· Blommaert, Jan. 2011. “Superdiversiteit.” TSS-Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken 11: 24-35.
· Bracke, Sarah. 2014. “The Unbearable Lightness of ‘Gender and Diversity’.” Journal of Diversity and Gender Studies 1: 41-50.
· Bracke, Sarah, Karen Celis, Gily Coene & Sophie Withaeckx. 2016. “Toen Donderde Het in Keulen.” Sampol 5: 13-20.
· Braidotti, Rosi. 2012. “The Uses and Abuses of the Sex/ Gender Distinction in European Feminist Practices.” In Translating Gender. ATHENA CDROM, 5-26.
· Butler, Judith. 2006/1990. Gender Trouble. Feminism and the Subversion of Identity. With an introduction by the author. New York – London: Routledge.
· Coene, Gily & Chia Longman. 2004. “Gender and Multicultureel Burgerschap: Over de Rechten, Representatie en Emancipatie van Vrouwen in een Multiculturele Samenleving.” Ethiek en Maatschappij 7:4, 3-24.
· Crenshaw, Kimberlé. 1989. “Demarginalizing the Intersection of Race and Sex: A Black Feminist Critique of Antidiscrimination Doctrine, Feminist Theory and Antiracist Politics.” The University of Chicago Legal Forum 1989:139-168.
· Crenshaw, Kimberlé. 1991. “Mapping the Margins: Intersectionality, Identity Politics, and Violence against Women of Color.” Stanford Law Review 43: 1241-1299.
· Dequeecker, Ida. 8 januari 2016. “Keulen en het Beeld van de Gevaarlijke Vluchteling.” De Wereld Morgen, http://www.dewereldmorgen.be/artikel/2016/01/08/keulen-en-het-beeld-van-de-gevaarlijke-vluchteling(laatst bekeken: 14 augustus 2016).
· ella vzw. 2016. Anders Gaan Werken: Vrouwen met een Migratieachtergrond op de Vlaamse Arbeidsmarkt. Rapport Project Arbeid, te downloaden via http://www.ellavzw.be/node/4/publicaties/anders-gaan-werken-vrouwen-met-een-migratieachtergrond-op-de-vlaamse-arbeidsmarkt(laatste keer bekeken: 14 augustus 2016).
· Fadil, Nadia. 3 April 2015. “De Paradoxen van het Racismedebat”, De Tijd, http://www.tijd.be/opinie/algemeen/De_paradoxen_van_het_racismedebat.9618350-7765.art?ckc=1(laatste keer bekeken: 14 augustus 2016)
· Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg & Het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding. 2013. Socio-Economische Monitoring 2013. Rapport en bijlagen te downloaden via http://www.werk.belgie.be/publicationDefault.aspx?id=39707(laatste keer bekeken: 14 augustus 2016).
· Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg & Interfederaal Gelijke Kansen Centrum. 2015. Socio-Economische Monitoring 2015: Arbeidsmarkt en Origine. Rapport en bijlagen te downloaden via http://www.werk.belgie.be/publicationDefault.aspx?id=44125(laatste keer bekeken: 14 augustus 2016).
· Geerts, Evelien, van den Brandt, Nella, Arikoglu, Fatma & Sarah Scheepers. 11 september 2013. “Naar Antiracistische, Feministische Kritiek en Perspectieven via Kruispuntdenken.” Visietekst voor Kifkif Gender and Diversity Summerschool & Project, http://www.kifkif.be/actua/dossiers/gender-diversiteit(laatste keer bekeken: 14 augustus 2016).
· Geerts, Evelien & Iris van der Tuin. 2013. “From Intersectionality to Interference: Feminist Onto-Epistemological Reflections on the Politics of Representation.” Women’s Studies International Forum 41: 171-178.
· Geldof, Dirk. 2015. “De Transitie naar Superdiversiteit. Van Grootstedelijke naar Vlaamse Realiteit.” Christen-Democratische Reflecties 3: 66-75.
· Griffin, Gabriele & Rosi Braidotti. 2002. “Whiteness and European Situatedness.” In Thinking Differently: A Reader in European Women’s Studies, edited by Gabriele Griffin and Rosi Braidotti, 221-236. New York: Zed Books.
· Longman, Chia. 2014. “Van de Islamitische Sluier en Joodse Pruiken tot het Topless ‘Femen’ Feminisme: Religie, Secularisme en het Vrouwelijke Lichaam.” Volkskunde 2.
· Mangelschots, Amelie. 7 januari 2016. “Eigen Volk Eerst, Denk ik na Keulen.” De Morgen, http://www.demorgen.be/opinie/eigen-volk-eerst-denk-ik-na-keulen-b973e4a5/(laatst bekeken: 14 augustus 2016).
· Mavin, Sharon, & Girling, Gill. 2000. “What is Managing Diversity and Why Does It Matter?” Human Resource Development International 3: 419-433.
· McCall, Leslie. 2005. “The Complexity of Intersectionality.” Signs 30: 1771-1800.
· McIntosh, Peggy. “White Privilege: Unpacking the Invisible Knapsack.” 1990. Independent School 49.
· Meissner, Fran. & Steven Vertovec. 2015. “Comparing Super-Diversity.” Ethnic and Racial Studies 38: 541-555.
· Nash, Jennifer C. 2008. “Re-thinking Intersectionality.” Feminist review 89: 1-15.
· N-VA. 13 juli 2016. “Vlaams Minister Homans en Minderhedenforum Slaan de Handen in Elkaar.” persbericht op https://www.n-va.be/persbericht/vlaams-minister-homans-en-minderhedenforum-slaan-de-handen-in-elkaar(laatste keer bekeken: 14 augustus 2016).
· OECD. 2013. International Migration Outlook 2013. Verslag te raaplegen via: http://www.oecd-ilibrary.org/social-issues-migration-health/international-migration-outlook-2013_migr_outlook-2013-en(laatst bekeken: 14 augustus 2016).
· Pavlenko, Aneta. 2014. “Superdiversity and Why It Isn’t. Reflections on Terminological Innovation and Academic Branding.” Sloganizations in Language Education Discourse. Conference paper.
· Puar, Jasbir K. 2012. “‘I Would Rather Be a Cyborg than a Goddess’: Becoming-Intersectional in Assemblage Theory.” PhiloSOPHIA 2: 49-66.
· Radio1, 7 juli 2016. “Liesbet Stevens: “In België Geldt al Jaren Neen Is Neen”.” Interview met Liesbet Stevens te beluisteren op https://radio1.be/nein-ist-nein-nieuw-uitgangspunt-duitse-wet-over-verkrachting(laatst beluisterd: 14 augustus 2016).
· Romkens, Renee & Anita Wiersma. 13 januari 2016. “Ook Onze Mannen Kunnen Viezeriken Zijn.” Trouw, http://www.trouw.nl/tr/nl/4328/Opinie/article/detail/4223768/2016/01/13/Ook-onze-mannen-kunnen-viezeriken-zijn.dhtml(laatst bekeken: 14 augustus 2016).
· Roodsaz, Rahil & Nella van den Brandt. 2016 (forthcoming). “Properly Gay? The Construction of Ethnosexual Subjectivity in Sexual Counter-Narratives of Civil Society Agents.” Lambda Nordica.
· Scheepers, Sarah. 2016. Een Kritische Discoursanalyse van de Concepten Gelijkheid en Diversiteit in de Vlaamse Overheid. KU Leuven. PhD-thesis.
· Scott, Joan W. 1986. “Gender: A Useful Category of Historical Analysis.” The American Historical Review 91: 1053-1075.
· Scott, Joan, W. 2013. “The Uses and Abuses of Gender.” Tijdschrift voor Genderstudies, 1, 63-77.
· Spaas, Nele. 22 februari 2015. Dienstencheques: Subsidiëren om te Discrimineren? Rapport Minderhedenforum, te downloaden via http://www.minderhedenforum.be/actua/detail/rapport-subsidieren-om-te-discrimineren(laatst bekeken: 14 augustus 2016).
· Thomas, David A. 2004. “Diversity as Strategy.” Harvard Business Review 82: 1-10
· Tinkebell. 12 januari 2016. “Het Probleem Is dat Seksueel Misbruik zo Doodnormaal Is.” Trouw, http://www.trouw.nl/tr/nl/4328/Opinie/article/detail/4222989/2016/01/12/Het-probleem-is-dat-seksueel-misbruik-zo-doodnormaal-is.dhtml(laatst bekeken: 14 augustus 2016).
· Vertovec, Steven. 2006. “The Emergence of Super-Diversity in Britain.” Centre on Migration, policy and Society. University of Oxford: Working Paper No. 25, https://www.compas.ox.ac.uk/media/WP-2006-025-Vertovec_Super-Diversity_Britain.pdf(laatst bekeken: 14 augustus 2016).
· Vertovec, Steven. 2007. “Super-Diversity and its Implications.” Ethnic and Racial Studies 30: 1024-1054.
· Vertovec, Steven. 2012. “‘Diversity’ and the Social Imaginary.” European Journal of Sociology 53: 287-312.
· Vertovec, Steven (ed.). 2015. Routledge International Handbook of Diversity Studies. London- New York: Routledge.
· Wekker, Gloria. 2002. “Nesten Bouwen op een Winderige Plek: Denken over Gender en Etniciteit in Nederland.” Inaugural lecture, 19 April, Utrecht University.
· Wekker, Gloria. 2016. White Innocence: Paradoxes of Colonialism and Race. Duke University Press.
| Bijlage | Grootte |
|---|---|
| overzicht_teksten_leesbundel_voor_visietekst_link_0.pdf | 512.12 KB |
