Angela Davis in Brussel (1): “Er zou geen kapitalisme zijn, zonder de instellingen verantwoordelijk voor het huidig racisme

“George Floyd vertegenwoordigt de opeenstapeling van zwarte mensen die vermoord zijn door de politie, enkel en alleen wegens racisme. Dit zorgde ervoor dat veel mensen zich bewust werden van de structurele aanwezigheid van racisme bij de politie.”

“Zwarte moeders en vaders gaan op een bepaald ogenblik ‘het gesprek’ aan met hun kinderen, want het is onvermijdelijk dat zij ooit worden tegengehouden door de politie. Om te voorkomen dat deze onvermijdelijke confrontatie met de politie eindigt in een zoveelste racistische dood, wordt de kinderen verteld zich in die situatie op een bepaalde manier te gedragen. Ongelooflijk triest dat jongeren er zelf voor moeten zorgen dat ze niet gedood worden door de politie. Dit is een van de feiten van structureel racisme.”

“Het interesseert me niet dat jij geen racist bent. Dat lost het probleem niet op van het racisme dat sinds de slavernij zit ingebakken in alle systemen, zowel in de VS als in Europa”

“De notie dat racisme als een structurele aanwezigheid zit ingebakken in onze systemen en instituten bestaat al heel lang, maar pas toen de pandemie uitbrak, ontstond er een massaal bewustzijn van structureel racisme. Allereerst doordat duidelijk werd wie vooral stierf ten gevolge van Covid-19. Dit waren inheemse mensen, zwarte mensen, moslims, alle mensen die raciaal gemarginaliseerd worden. Dat, in combinatie met het feit dat we toen getuige waren van de laatste 9 minuten van George Floyd voor hij stierf, heeft het verschil gemaakt.”

“Ik denk dat er nu meer begrip is voor het feit dat het niet zozeer om het individu draait. Ik weet niet zeker hoe de situatie in België is, maar hoe vaak hebben jullie al gehoord: ‘Ik ben geen racist’. Alsof racisme iets is dat alleen bestaat in de houding van individuen?! Het interesseert me niet dat jij geen racist bent. Dat lost het probleem niet op van het racisme dat sinds de slavernij zit ingebakken in alle systemen, zowel in de VS als in Europa.”

Europa ziet zich graag als wit

“Ik denk dat Europa, het continent in zijn geheel, zich heel graag als wit ziet. Europa is nooit helemaal wit geweest. Maar het Europa dat bestaat in de ideologische verbeelding van mensen, dat Europa wordt beschouwd als wit. En dus wordt er gedacht: hoe kan er een probleem van racisme bestaan? ‘Het zou geen grootschalig probleem zijn’.”

“Ik neem Frankrijk als voorbeeld. Toen ik in de gevangenis zat [Angela Davis werd begin jaren zeventig ten onrechte beschuldigd van moord op een rechter. Pas nadat er een wereldwijde solidariteitsactie ontstond, werd ze vrijgesproken, red.] waren er enorme protesten in Parijs. Na mijn proces ging ik naar Frankrijk, want ik wilde mensen bedanken voor hun bijdrage tot de campagne die uiteindelijk tot mijn vrijlating heeft geleid. Ik herinner me een gesprek met een zwarte man, Gaston Monnerville, hij presenteerde toen een tv-show en daarvoor was hij de voorzitter van de Senaat in Frankrijk geweest.

“Om racisme te erkennen heb je bewustzijn nodig. En bewustzijn kan alleen veranderen als mensen actief betrokken zijn bij het in vraag stellen van de bestaande stand van zaken en de ideologische weergave van die toestand.”

We spraken over mijn rechtszaak en ik vroeg hem hoe het zat met racisme in Frankrijk. Hij antwoordde: "Er is geen racisme in Frankrijk". En die woorden kwamen uit de mond van een prominente zwarte man. Ik vertel dit om aan te geven hoe krachtig een ideologie kan zijn, waardoor je niet ziet wat er zich voor je neus afspeelt.”

“Om racisme te erkennen heb je bewustzijn nodig. En bewustzijn kan alleen veranderen als mensen actief betrokken zijn bij het in vraag stellen van de bestaande stand van zaken en de ideologische weergave van die toestand.”

“Hoe kan het dat mensen zien wat er op afstand gebeurt, maar niet wat er zich van dichtbij afspeelt? Dat komt door die ideologische weergave van de toestand, waarvan geprofiteerd wordt. De plaatsen waar we zelf wonen, zijn volgens ons de beste.”

“Hoe vaak heb je gehoord dat de VS het beste land ter wereld is? Ook al zijn we op de hoogte van de geschiedenis van racisme in het land en volgen we de strijd van Black Lives Matter daar. Ook sommigen van de zwarte activisten zijn beïnvloed door dat Amerikaanse uitzonderlijkheidsidee. Die denken dat zij de beste activisten ter wereld zijn, omdat ze wonen in het beste land ter wereld en weten hoe ze racisme moeten aanpakken. Dit betekent dat we geen voordeel halen uit de strijden die zich ontwikkelen hier in België en andere delen van Europa, of in Afrika.”

"Les over slavernij zou witte kinderen schuldgevoel geven"

“Wat ik wil zeggen, is dat de heersende ideologie in vraag stellen van essentieel belang is. En dat vergt een kritische ingesteldheid ten opzichte van ideeën en het constant in vraag stellen van dingen.”

“Het is zo vreemd dat juist ons vermogen om te communiceren met elkaar, dat nu groter is dan het ooit is geweest in de hele wereldgeschiedenis, samengaat met een falen om die vaardigheid te gebruiken om wereldwijd solidariteit te ontwikkelen”

“Ik denk dat dit ons ook toelaat om een soort feministisch principe te hanteren, waarbij we altijd ‘die andere vraag’ stellen. We bevinden ons momenteel in een ideologisch moeras. Dat kan worden aangepakt door vragen te stellen, soms hele simpele.

Ik denk bijvoorbeeld aan een vraag die ik zag op sociale media rond de kritiek over critical race-theorie. Het onderwijs in de VS wordt aangevallen en er wordt geprobeerd om lessen over slavernij en racisme te verbieden, want dat zou witte kinderen een schuldgevoel geven. Een klein wit meisje reageerde hierop: ‘Wel, als ze zich zouden verzetten tegen racisme, dan hoeven ze zich niet schuldig te voelen’.” 

“Het is zo vreemd dat juist ons vermogen om te communiceren met elkaar, dat nu groter is dan het ooit is geweest in de hele wereldgeschiedenis, samengaat met een falen om die vaardigheid te gebruiken om wereldwijd solidariteit te ontwikkelen. Dat is een van de grote dilemma’s waarover we moeten nadenken. We moeten ons afvragen waarom dus bijvoorbeeld in Europa verondersteld wordt dat racisme ergens anders geïdentificeerd kan worden, zoals in Zuid-Afrika of in de VS, maar zeker niet in België of in Frankrijk.”

“Hoog tijd dat België geconfronteerd wordt met zijn racistische geschiedenis"

“Het is hoog tijd dat België wordt geconfronteerd met de gevolgen van zijn racistische geschiedenis. Het verband tussen racisme en kolonialisme aan de ene kant en kapitalisme aan de andere kant? De wortels liggen in het kapitalisme, maar het fundament, die enorme rijkdom om het kapitalistische systeem op te starten, kwam voort uit de slavernij, als resultaat van de vernietiging van heel veel levens op het Afrikaanse continent.”

“We kunnen niet zeggen dat we tegen racisme zijn, en o ja, we zijn ook tegen kapitalisme. Want de twee zijn onderling met elkaar verbonden”

“Als je wandelt door deze stad en kijkt naar de oude gebouwen, kan je zeggen dat dit alleen maar mogelijk gemaakt is als gevolg van de slavenhandel en kolonialisme. En wij blijven voortleven in de naweeën van deze instituties van slavernij en van kolonialisme.”

“Kapitalisme is raciaal kapitalisme. We kunnen niet zeggen dat we tegen racisme zijn, en o ja, we zijn ook tegen kapitalisme. Want de twee zijn onderling met elkaar verbonden. Er zou geen kapitalisme zijn, zonder de instellingen die verantwoordelijk zijn voor het racisme waarmee we tegenwoordig te maken hebben.”  

“Op welke manier blijft het proces van kolonialisme dan tegenwoordig tot uiting komen? Wel, ik heb onderzoek gedaan in gevangenissen, en voordien ben ik op genoeg plekken geweest waar weinig zwarte mensen waren, maar eenmaal in een gevangenis zei ik tegen mezelf: "Ok, nu weet ik waar de zwarte mensen zijn. Ze zitten in de gevangenis." En dit was zelfs het geval in Scandinavische landen die zichzelf als ‘wit’ beschouwen. Deze criminalisering is een belangrijk element van racisme.”

“Notie van veiligheid is gelinkt aan racisme”

“Door het feit dat je in de VS, Europa en Zuid-Amerika in de gevangenis een onevenredig groot aantal zwarte mensen ziet, kan je een verband leggen tussen slavernij en het gevangenisinstituut. Dit heeft weer te maken met het feit dat dit instituut grotendeels was opgericht om het falen in het creëren van een rechtvaardige maatschappij, in de nasleep van de slavernij, aan te pakken. Want je kan niet gewoon zeggen dat het instituut van slavernij is afgeschaft, en ervan uitgaan dat het probleem dan is opgelost.”

“Als je de grotere samenleving, die de impact van racisme in leven heeft gehouden, niet gaat omdenken en herstructureren, dan ga je met het gewoonweg afschaffen van de slavernij niets bereiken. Want racisme is diepgeworteld in de cultuur en alle aspecten van de samenleving.

De gehele notie van veiligheid is volgens mij diep gelinkt aan racisme. Want wat voor instellingen zijn er opgericht om ‘veiligheid’ te garanderen in onze samenleving? De politie, die geweld gebruikt, dat zijn bewapende mensen. Wel, als je een samenleving veilig wil maken door meer geweld toe te voegen aan de samenleving, dat is voor mij een contradictio in terminis.

Of neem dus het feit dat wereldwijd een onevenredig aantal zwarte, bruine en inheemse mensen in de gevangenis zit en gevangenissen juist instituties zijn, ontworpen om ‘veiligheid’ te verzekeren. Dit laat ook weer het rechtstreekse verband zien tussen veiligheidsinstituties en racisme.”

“De reden om een einde te willen maken aan deze instituties is niet alleen om deze te laten verdwijnen, maar ook omdat het ons toelaat ons op een andere manier in te beelden wat nodig zou zijn om veiligheid te ervaren in onze wereld. Denk aan onderwijs, een woning, gratis gezondheidszorg, ontspanning, al die dingen die mensen net toelaten om te leven. Dat is de definitie van veiligheid volgens mij. Maar meestal denken wij bij veiligheid in termen van wapens, nietwaar?”

Het gesprek met Angela Davis was een project van Théâtre National Wallonie-Bruxelles, Bruxelles Laïque et PAC (Présence et Action Culturelles), in samenwerking met Tribunal Russell sur la Palestine, le cinéma Palace.