BOZAR. Zondag, 19 maart 2017. Dag van de Waardigheid/Journée pour la Dignité. Zo doopten Samira Bendadi en Mohamed Ikoubaân hun oproep om te reflecteren over een jaar van verdriet, angst en hoop na de gebeurtenissen van 22 maart 2016. “Wij, burgers van vreemde afkomst, staan op in ons verlangen naar respect en waardigheid,” schreven Bendadi en Ikoubaân. Ze staan hiermee op tegen de “cultuur van angst en haat” en de groter wordende kloof tussen verschillende bevolkingsgroepen (DS 19.3.2017). De Dag van de Waardigheid bood een platform aan een achttientiental mensen die elk op hun eigen manier en vanuit hun eigen achtergrond het woord namen.
Onwaardigheid & Zelfvertrouwen
Waarom de klemtoon op waardigheid? Vernedering is een belangrijke factor in processen van radicalisering, stelde Mohamed Ikoubaân (Moussem) in zijn openingsrede. Vernedering grijpt in op verschillende niveaus: er is het gevoel van vernedering door de dictatoriale regimes in het Midden-Oosten, maar ook vernedering door de Westerse democratieën die zulke regimes openlijk steunen. Er is vernedering door geopolitieke verschillen in rijkdom. En er is vernedering van etnisch-religieuze minderheden door systematische sociale uitsluiting, een groeiend populistisch discours en stigmatiserende wetten.
Jeugdwerker Bachir M’rabet bevestigt dit: onder jongeren in Molenbeek heerst soms het gevoel dat ze niet dieper kunnen zakken dan hun status als Molenbeekse jongeren. Dit totaal gebrek aan zelfvertrouwen is ook wat Aziza El-Miamouni waarneemt in haar werk voor de Wijkacademie, waarmee ze gezinnen probeert te bereiken die in sociaal isolement leven. El-Miamouni is ook betrokken bij het project ‘Insjalet’ dat verhalen van de bewoners verzamelt en beschikbaar maakt in de publieke ruimte. Maar er is een hoge drempel bij de bewoners om verhalen naar buiten te brengen: de angst om opnieuw met de vinger te worden gewezen is groot. Het gevoel dat ze niets bijdragen aan de maatschappij heerst. Processen van verhaalvertelling kunnen dat gevoel van zelfvertrouwen herstellen, zegt Erik Claes (Hogeschool Odisee); het kan fierheid creëren op wie ze zijn.
Angst & Strijdlust
Het afgelopen jaar lieten mensenrechtenorganisaties zoals Human Rights Watch en Amnesty International zich kritisch uit over het Belgische anti-terreurbeleid. Professor in de mensenrechten Eva Brems waarschuwde ervoor dat we als samenleving niet mogen verwezenlijken wat terroristische groeperingen eigenlijk beogen: het zaaien van verdeeldheid en de afbraak van de rechtsstaat. In de strijd tegen terreur wordt nu te vaak gekozen voor het beperken van fundamentele rechten als eerste optie –terwijl het de laatste optie zou moeten zijn. Deze wetten worden bovendien in sneltempo goedgekeurd, zonder ruimte te laten voor debat.
Een van deze wetten was de wijziging van de vreemdelingenwet, waardoor mensen van ander origine hun verblijfsvergunning kunnen verliezen bij verstoring van de openbare orde of indien ze een gevaar vormen voor de nationale veiligheid. Deze beslissing kan worden genomen door de Dienst Vreemdelingenzaken, zonder rechterlijke tussenkomst. Het vermoeden van onschuld geldt blijkbaar enkel voor een bepaalde categorie van mensen, stelde Assia Missaoui scherp. Maar hier laat ze het niet bij. Missaoui liet een strijdlustig pleidooi horen voor burgerlijk verzet tegen de aanpassing aan de vreemdelingenwet.
Verdriet & Hoop
Er heerst een klimaat van wantrouwen waardoor je als persoon met migratieachtergrond het gevoel hebt je voortdurend voor alles te moeten rechtvaardigen, vindt ook Fatima Zibouh, onderzoekster aan de Université de Liège. De spanning tussen verschillende gemeenschappen is na 22 maart enkel toegenomen, en sommige mensen reageren door zich terug te trekken in de cocon waarmee ze vertrouwd zijn.
Gelukkig zijn er ook mensen die tegenovergesteld reageren: met een totale openheid. Voor Zibouh is de rol van de slachtoffers van de aanslagen en hun nabestaanden hierin cruciaal geweest. Velen onder hen hebben een expliciet verbindend discours getoond, waarvan brieven als “Vous n’aurez pas ma haine” en “Jihad van liefde” talloze malen zijn gedeeld op sociale media. In de Ravensteingalerij loopt momenteel de foto-expositie “Cirkels” met beelden van Johan Van Steen, een fotograaf die omkwam in de aanslagen. Als samenleving hebben we een keuze, schreef zijn weduwe Kristin Verellen:
De keuze is eigenlijk simpel.
Of we stappen in de neerwaartse spiraal van geweld die geweld oproept.
Of in de opwaartse spiraal van geweld die liefde ontketent.
Liefde die alles overstijgt.
Dagen van de Waardigheid
Initiatieven zoals de Dag van de Waardigheid maken duidelijk dat zo’n opwaartse spiraal wel dégelijk mogelijk is. Dagen waarop de bitse dovemansgesprekken plaats ruimen voor begripvolle dialogen –zónder daarom zware thema’s uit de weg te gaan. Dagen waarop een platform wordt geboden aan mensen die te zelden in de mainstream media gehoord worden. Dagen waarop ruimte is om te luisteren, zonder de drang te voelen om meteen en ondoordacht weerwoord te bieden. Dagen waarop je vervuld wordt met bewondering voor de onvoorstelbare veerkracht van mensen. Alstublieft, laat er méér Dagen van de Waardigheid zijn. Dít is de helende zalf die onze collectieve pijn kan verlichten.
