Sinds november 2013 reist de tentoonstelling De Andere Verbeeld / Verbeeld Gevaar door Vlaamse kerken. Met deze tentoonstelling wil ORBIT (vroeger KMS) beeldvorming in een breder kader plaatsen. Ze willen aantonen dat de beeldvorming die welig tierde tussen 1450 en 1750 ook nu nog te zien is in de gangbare communicatie. Toen waren schilderijen de manier van communiceren, nu gebeurt dat via andere media.
Het is een beperkte tentoonstelling. We zien zes reclameborden. U weet wel, zo van die verlichte borden die ook aan de bushalte staan, waar verschillende reclamebeelden elkaar afwisselen. Alleen verschijnt er nu geen reclame, wel afbeeldingen van christelijke religieuze schilderijen over een van de vijf ‘anderen’.
Ontstaan
Gids Gust Depreter vertelt ons enthousiast hoe hij mee de bezieler was van deze tentoonstelling. Als kersverse gepensioneerde ging hij enkele jaren geleden op zoek naar hoe anderen afgebeeld werden in christelijke schilderijen in Vlaanderen. In slechts een paar maanden tijd verzamelde hij 200 tot 300 voorbeelden. Het was de erfgoedsector zelf die hem en Orbit vzw aanmoedigde om er iets meer mee te doen. Dus werd het een tentoonstelling, gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap.
De ‘andere’?
ORBIT zoomt in op 5 zogenaamde ‘anderen’: de Jood, de zwarte, de ketter, de Turk en de katholiek. Elk stereotype krijgt een eigen reclamebord, met speciaal aangemaakt logo. Vooraan wisselen 3 schilderijen en het logo elkaar af. Achteraan staat er meer uitleg over die bepaalde ‘andere’. Op het zesde bord kan je een filmpje bekijken (dat kan ook hier: http://deandereverbeeld.wordpress.com/film/). Bij de tentoonstelling hoort een boeiend krantje met heel erg veel afbeeldingen en achtergrondinformatie.
Beeldvorming zegt meer over jezelf
Op de website slaat de organisatie een ietwat belerende toon aan. Dat de media aan beeldvorming doen en dat we dus kritisch moeten zijn ‘ten opzichte van de duizenden beelden die we dagelijks te zien krijgen!’. Natuurlijk. Maar hoe pak je dat aan? Ik wilde wel eens weten hoe een christelijke organisatie dat gegeven ziet en hoe ze ermee omgaat. Want beeldvorming, de manier waarop we naar ‘de ander’ kijken en wat dat zegt over onszelf, het is iets wat mij boeit.
De gids wijst er regelmatig op dat de schilderijen evenementen afbeelden die honderden jaren daarvoor – misschien – hebben plaatsgevonden. En dat er dus elementen insluipen die qua tijd niet helemaal overeenkomen met de tijd van het evenement. Een anachronisme heet zoiets. Zo spotte gids en onderzoeker Gust een Ottomaanse vlag in een schilderij over Christus, terwijl er in die tijd nog geen sprake was van het Ottomaanse rijk. En dat duidt dus op een zekere beeldvorming.
Net daarom is het frappant dat het zo overduidelijk is dat deze tentoonstelling gemaakt is vanuit westerse - en meer bepaald vanuit christelijke - hoek. Hoe merk je dat?
· Op het krantje staat: Beeldvorming in de religieuze kunst. Maar het gaat enkel over christelijke kunst. Is het christendom dan de enige religie?
· In het filmpje komen – in mijn ogen – wat stereotype lettertypes voor. Zo’n ‘Afrikaanse’ blokletters heb ik in Afrika bijvoorbeeld nog niet gezien. Het is dus vooral een weerspiegeling van hoe ‘wij’ ‘hen’ zien.
· Op de achterkant van de panelen staat er telkens meer uitleg over ‘de andere’ in kwestie. Het is opvallend dat er enkel bij Jood, Turk en zwarte wat extra uitleg staat, zodat iedereen weet wie er precies mee bedoeld wordt. Bij ketter en katholiek staat dat niet. Weet iedereen dat dan? (ik alvast niet)
Als bezoeker moet je dus wel alert zijn voor de beeldvorming die door de makers van de tentoonstelling zelf – bewust of onbewust – tentoongesteld wordt.
Online vond ik de samenstelling van de stuurgroep van dit project. Het verbaast me dat zo’n diverse en ook academische groep hier niet kritischer mee is omgesprongen.
In elk geval zet de tentoonstelling aan tot nadenken. En is dat niet net hun bedoeling?
Leerkrachten
De tentoonstelling vormt een geweldige introductie als je met je klas wil werken rond beeldvorming, racisme, beeldgeletterdheid of kunst. Voor leerkrachten secundair onderwijs is er kant-en-klaar lesmateriaal, je kan een gidsbeurt aanvragen en je kan bepaalde stukken online nog een keer raadplegen. Bovendien is het wellicht ook aantrekkelijk voor jongeren door de gekozen opstelling met reclameborden en het krantje.
Locatie
De aantrekkelijkheid van de tentoonstelling hangt sterk af van de locatie. In de Xaveriuskerk in Antwerpen bijvoorbeeld zijn geen andere kunstwerken te bespeuren. In situ kunstwerken waar bezoekers ook kunnen zoeken naar voorbeelden van beeldvorming, geven een extra dimensie aan deze tentoonstelling. Vooral ook omdat de tentoonstelling zelf eerder beperkt is en er enkel met afbeeldingen wordt gewerkt. En dat is toch nog altijd anders dan een ‘live’ kunstwerk.
Volgende locaties en openingsuren: http://deandereverbeeld.wordpress.com/bezoek/
Foto's (Leen Lesire)
