Sint-Niklaas, zondag 12 november 2023 – Activisten van de groep België Kan Het, een collectief dat opkomt voor een inclusief sinterklaasfeest zonder zwarte piet, lopen rond vier uur ’s middags door de binnenstad. Iets na half vijf zal een sinterklaasoptocht met blackface-pieten langs de Grote Markt passeren, op weg naar het Huis van de Sint in de Stationsstraat. De activisten hebben zich opgesplitst in kleine groepjes omdat de lokale politie naar hen op zoek is met patrouillerende agenten, agenten in burger en politiehonden.
Eerder die dag werden twee activisten al staande gehouden en gevraagd hun rugzakken leeg te halen. Omdat de politie geen protestbordjes kon vinden, mochten ze vervolgens weer doorlopen.
Opgewacht door fascisten
Een groepje van vijf andere België Kan Het-leden wandelt rond half vijf de Collegestraat in, een smalle straat die uitkomt op de Grote Markt. Ze merken dat ze gevolgd worden door een aantal in het donkerbruin geklede mannen. Agenten in burger, zo vermoeden ze. Als ze een paar minuten later terug proberen te gaan naar de Grote Markt, versperren de mannen hen de weg. Een van hen loopt dreigend op een van de activisten af – zijn armen wijd zwaaiend in de lucht – en schreeuwt vier keer achter elkaar het sinterklaaslied “Dag sinterklaasje, dààg, dààg, dààg, dààg, zwarte piet”, gevolgd door de uitroep “Afbollen!” en “Wat begrijp je niet!”
Het blijkt geen agent in burger te zijn, maar voormalig Vlaams Belang-parlementslid en gemeenteraadslid Rob Verreycken. Verreycken kreeg de bijnaam ‘Rob Klop’, vanwege een lange reeks aanklachten en veroordelingen wegens geweldpleging. In de jaren ’90 mishandelde hij oud-PVDA-voorzitter Peter Mertens tijdens een actie van Studenten tegen Racisme. Ook viel hij politicus Kris Merckx (ook PVDA) aan, toen die in 1991 op de Antwerpse Meir campagne voerde. Verreycken werd door de rechtbank veroordeeld voor slagen en verwondingen.
Rob ‘Klop’ diende in 2004 zijn ontslag in als gemeenteraadslid in Antwerpen, nadat hij op straat was betrapt terwijl hij zijn ex-vrouw verschillende keren sloeg
Rob ‘Klop’ diende in 2004 zijn ontslag in als gemeenteraadslid in Antwerpen, nadat hij op straat was betrapt terwijl hij zijn ex-vrouw verschillende keren sloeg. Haar aanklacht van mishandeling werd door het Antwerpse parket geseponeerd. Daarnaast werd Verreycken nog verschillende keren aangeklaagd voor gewelddadige misdrijven, waaronder diefstal met geweld, bedreiging, zware slagen en racisme – maar niet veroordeeld wegens gebrek aan bewijs.
Verreycken en zijn handlangers – in totaal acht mannen – blijven de activisten van België Kan Het intimideren en volgen, en jagen hen zo terug richting het station. Een van de andere mannen, Bart Vanpachtenbeke, filmt de activisten continu tijdens de intimidatie. Ook Vanpachtenbeke is allesbehalve een onbekende in de extreemrechtse beweging. Hij is voorzitter van de racistische en etnonationalistische groepering Voorpost, die op 30 juni inbrak in een asielcentrum in Zutendaal, er vuurwerk afstak en de bewoners van het centrum de stuipen op het lijf jaagde.
Ook Hugo Pieters, ex-voorzitter van Vlaams Belang Sint-Niklaas, oud-verbondsleider van het Vlaams-Nationaal Jeugdverbond en vader van huidig gemeenteraadslid Femke Pieters, is een van de mannen die de actiegroep hinderlijk blijft volgen. Pieters steekt zijn nazi-sympathieën niet onder stoelen of banken. Hij is verantwoordelijk voor het onderhoud van het ereperk voor Oostfronters in Stekene, waar hij ook geregeld herdenkingen organiseert voor deze groep Vlaamse vrijwilligers die tijdens de Tweede Wereldoorlog aan de kant van nazi-Duitsland vocht.
Voor de herdenking in 2019 schreef Pieters een toespraak waarin hij zich beklaagde over het feit dat de Vlaams-nationalisten van tegenwoordig minder strijdbaar zijn dan hun collaborerende voorgangers, en dat er zelfs tijdens betogingen nog amper ‘saffletten’ (klappen, red.) worden uitgedeeld. Hij eindigde zijn toespraak, toepasselijk, in het Duits: “Jugend! Klagt nicht. Kämpft!” (vertaald: Jeugd! Klaag niet. Vecht!)
Hoe kan het dat de actiegroep niet beter beschermd werd tijdens de demonstratie in Sint-Niklaas, terwijl de extreemrechtse dreiging vooraf zo duidelijk was?
De vijf anti-zwarte piet-activisten beseffen waar deze groep toe in staat is, laten de anderen weten dat ze achtervolgd worden door fascisten, en wachten bij het station op de anderen. In de tussentijd zijn drie andere België Kan Het-leden wel succesvol bij de stoet aangekomen, en voeren ze een vreedzaam protest uit langs de kant van de optocht. Dat wordt binnen een minuut afgebroken door de talrijk aanwezige politieagenten.
Online bedreigingen
De extreemrechtse aanwezigheid in Sint-Niklaas was geen volledige verrassing. In de aanloop naar de actie hadden de activisten van België Kan Het namelijk al talrijke haatreacties en verschillende doodsbedreigingen ontvangen uit (extreem)rechtse hoek. Uit de commentaren op Facebook bleek ook dat onder andere Rob Verreycken vooraf op de hoogte was van de actie (al gaf hij tegenover een vriend aan dat hij wegens een andere afspraak niet aanwezig kon zijn).
De grootste stroom haatreacties kwam op gang nadat Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken een Facebookpost deelde over de aankondiging van een andere demonstratie van België Kan Het in Lier. Die werd bijna duizend keer gedeeld en zorgde voor meer dan tweeduizend (haat)reacties. “Losers kom is [sic] tot Brecht met jullie actie. 1 voor 1 haal ik jullie neer”, schrijft een man. “We [zien] jullie graag komen. Dat jullie levend terug geraken is een ander verhaal”, merkt een ander op.
Ook ex-kabinetschef van Bart De Wever Joeri Dillen doet een duit in het zakje. Hij was voor zijn aanstelling bij het kabinet van De Wever directeur bij een vennootschap van vastgoedmaatschappij Land Invest Group, en eiste in 2016 100.000 euro schadevergoeding van platform voor onderzoeksjournalistiek Apache – volgens experts een poging om het medium de mond te snoeren. “Lierke Plezierke zal jullie wokefascisme met veel plezier verwelkomen, wees gewaarschuwd”, schrijft Dillen in een bericht aan België Kan Het.
Het zijn slechts enkele voorbeelden van de stroom aan bagger en bedreigingen die de anti-zwarte piet-activisten via sociale media binnenkregen. Veel andere reacties waren ook racistisch van aard, met onder meer veelvuldig gebruik van het n-woord en een terugkerende wens om de actievoerders ‘het land uit te zetten’.
Schending van het demonstratierecht
Hoe kan het dat de actiegroep niet beter beschermd werd tijdens de demonstratie in Sint-Niklaas, terwijl de extreemrechtse dreiging vooraf zo duidelijk was? Een reconstructie van de aanloop naar de actie laat zien dat het stadsbestuur wel degelijk op de hoogte was van het gevaar, maar moedwillig het recht op protest aan zijn laars lapte.
België Kan Het had de protestactie bij de sinterklaasstoet namelijk al op 30 oktober aangemeld bij de stad Sint-Niklaas. Dit na op 3 en 13 oktober al vergeefs per mail contact te hebben gezocht met burgemeester Lieven Dehandschutter (N-VA). Pas vier dagen voor de geplande demonstratie, op woensdag 8 november, ontvingen de activisten per mail een politiebesluit waarin staat dat de stad het ‘evenement’ verbiedt.
Volgens de logica van het Sint-Niklase stadsbestuur zou extreemrechts iedere demonstratie kunnen verhinderen, door simpelweg te dreigen met (gewelddadige) tegenreactie
Burgemeester Dehandschutter schrijft daarin dat de demonstratie van België Kan Het wordt verboden vanwege ‘het familiale karakter van het evenement’, ‘het actuele terrorismeniveau in België’, en ‘de dreiging van een tegenreactie door extreemrechtse organisaties’. “De politie moet bovendien aandacht hebben voor het feit dat rechts-extremistische organisaties deze actie kunnen aangrijpen om een tegenmanifestatie te organiseren. ln het verleden hebben rechtse organisaties reeds beperkte acties gehouden in de politiezone”, zo staat te lezen.
Die vrees voor extreemrechtse tegenreactie is overduidelijk terecht. Echter, de conclusie om daarom de demonstratie te verbieden is even absurd als strijdig met het in internationale verdragen verankerde recht op protest. Volgens de logica van het Sint-Niklase stadsbestuur zou extreemrechts immers iedere demonstratie kunnen verhinderen, door simpelweg te dreigen met (gewelddadige) tegenreactie.
België Kan Het besluit toch te demonstreren, en geeft dit op 9 november ook aan in een mail aan het stadsbestuur. “We hopen dat de Stad Sint-Niklaas het belang inziet van het beschermen van onze grondrechten [en] dat er alsnog een constructieve dialoog mogelijk is, om zowel de veiligheid als de mensenrechten te waarborgen”, zo schrijft de actiegroep. Op deze mail komt geen reactie meer.
De strategie van burgemeester Dehandschutter werd op de dag van de stoet zelf duidelijk. In plaats van de veiligheid van vreedzame demonstranten te beschermen tegen de dreiging van extreemrechts geweld, had hij de politie de opdracht gegeven om hen op te sporen en aan te houden. Dit heeft er uiteindelijk mede voor gezorgd dat de anti-zwarte piet-activisten in een des te onveiligere situatie terechtkwamen.
Door zich op te splitsen en een verlaten steeg in te lopen om aan de politiepatrouilles te ontsnappen, maakten ze zich extra kwetsbaar voor de extreemrechtse knokploeg.
Politiebescherming en... pestclaims
Dat het ook anders kan, bewees Stad Kortrijk. Ook daar meldde België Kan Het vorig jaar een demonstratie aan, en ook daar had de lokale politie een dreiging van gewelddadige tegenreactie gesignaleerd – deze keer van de harde kern van de supporters van KV Kortrijk. Maar in plaats van het verbieden van de demonstratie, voerde Stad Kortrijk wél haar wettelijke taak uit. De activisten en de politie voerden constructief overleg om een goed zichtbare locatie te kiezen voor de protestactie, waar ook de veiligheid gewaarborgd kon worden.
Drie dagen na de demonstratie in Kortrijk ontvingen de activisten van België Kan Het een ingebrekestelling namens toenmalig burgemeester Vincent Van Quickenborne (Open Vld), waarin die een schadevergoeding eist van 400 euro
Tijdens de intocht op 18 november 2023 daagde daadwerkelijk een groep van enkele tientallen voetbalhooligans op, gekleed in zwarte jassen met hun capuchon over hun hoofd getrokken. Toen ze agressief op de demonstranten afkwamen, wist de politie hen met succes op afstand te houden, waardoor de demonstratie probleemloos kon plaatsvinden. Toen de activisten van België Kan Het weer terug wilden gaan naar de auto’s, achtervolgde de groep hooligans hen nog wel naar de parkeerplaats, waardoor toch nog even een gevaarlijke situatie ontstond. Maar het is duidelijk dat zonder de politie-inzet van de stad Kortrijk, de demonstratie heel anders zou zijn afgelopen.
Helaas is er ook nog veel ruimte voor verbetering aan de manier waarop Kortrijk omgaat met vreedzame actiegroepen. Drie dagen na de demonstratie, op 21 november, ontvingen de activisten van België Kan Het een ingebrekestelling namens toenmalig burgemeester Vincent Van Quickenborne (Open Vld), waarin die een schadevergoeding eist van 400 euro, voor het ‘onrechtmatig gebruik’ van het logo van de stad Kortrijk in een Instagrampost. “Het gebruik [van het logo] wekt verkeerdelijk de indruk dat de Stad Kortrijk de demonstratie organiseert”, zo staat te lezen in het document.
De actiegroep had het logo van Stad Kortrijk op een van de slides in een Instagrampost gezet, overduidelijk als onderdeel van een oproep om naar het stadsbestuur te mailen of bellen. Er stond dan ook boven: “Contacteer het stadsbestuur en spreek je uit, eis verandering!”. Dat dit de indruk zou wekken een communicatie-uiting van de stad zelf te zijn, is dus op zijn zachtst gezegd onwaarschijnlijk.
België Kan Het nam een advocaat onder de arm, die de schadeclaim juridisch weerlegde. Hierop kwam geen reactie meer. Het lijkt er dus op dat het het Kortrijkse stadsbestuur enkel te doen was om de activisten op kosten te jagen en te ontmoedigen om hun acties verder te zetten. Het op die manier gebruiken van juridische stappen om mensen monddood te maken, wordt ook wel SLAPP (Strategic Lawsuit Against Public Participation) genoemd. Ook het herhaaldelijk bestoken van journalisten met loze strafklachten en het intimideren van activisten met GAS-boetes past in deze trend.
Amnesty roept Dehandschutter ter verantwoording
Na de intimidatie van vorig jaar in Sint-Niklaas, nam mensenrechtenorganisatie Amnesty International contact op met burgemeester Lieven Dehandschutter om zijn bezorgheid te uiten over de mate waarin de stad het recht op protest waarborgt. Er volgde een gesprek tussen de burgemeester en de mensenrechtenwaakhond. Het is niet duidelijk in hoeverre de stad Sint-Niklaas het beleid met betrekking tot het faciliteren van demonstraties in de tussentijd heeft aangepast.
Na de intimidatie van vorig jaar in Sint-Niklaas, nam mensenrechtenorganisatie Amnesty International contact op met burgemeester Lieven Dehandschutter om zijn bezorgheid te uiten over de mate waarin de stad het recht op protest waarborgt
Op 1 december willen de activisten van België Kan Het weer demonstreren tegen zwarte piet in Sint-Niklaas. Ze meldden daarom op 4 november 2024 opnieuw een actie aan via het online portaal van de stad. Tot op vandaag heeft het stadsbestuur nog niet aan hen bevestigd dat het de demonstratie zal faciliteren. In een reactie aan Kif Kif laat burgemeester Dehandschutter wel weten dat de actiegroep 'toelating wordt verleend' om te demonstreren. Hoe de stad Sint-Niklaas de veiligheid van de activisten dit jaar zal beschermen, is dus nog onduidelijk.
Kif Kif vroeg Rob Verreycken en Bart Vanpachtenbeke per mail en via facebook om wederhoor, maar kreeg geen reactie. Joeri Dillen, die de activisten online bedreigde, reageerde wel. Hij laat aan Kif Kif weten dat hij vindt dat de omschakeling van zwarte piet naar roetpiet "enkel vanuit de betrokken gemeenschap zelf [kan] ontstaan in een serene dialoog". "Het intimideren van onschuldige kinderen door actievoeren tegen een paar pieten in Lierke plezierke is politieke besluitvorming zonder draagvlak afdwingen door een dreiging met geweld, en kwalificeer ik als fascisme", geeft hij verder nog aan.
Wil je op 1 december mee demonstreren met België Kan Het? Meld je dan aan via dit formulier.
Noot van de redactie: België Kan Het wordt ondersteund door Kif Kif. Ook Stef Arends was aanwezig bij het protest in Sint-Niklaas.
Over de auteur:
Stef Arends is eindredacteur bij Kif Kif. Eerder werkte hij drie jaar als journalist bij de vaste redactie van de onderzoekswebsite Apache.be. Hij wil met zijn journalistieke werk opkomen voor mensenrechten en een gelijke samenleving. Stef is te bereiken via [email protected] en +31646950236.
