“Geracialiseerde gemeenschappen worden tegelijkertijd genegeerd en uitgebuit”

Hoewel inheemse bevolkingen al honderden jaren alarm slaan over de verwoesting van de aarde door westers imperialisme, heeft de term 'klimaatracisme' in Nederland en België pas vrij recent bekendheid gekregen. "Het gesprek over klimaatracisme begint bij het erkennen dat de klimaatcrisis een koloniale crisis is", Chihiro Geuzebroek uit. Als campagneleider van de nieuwe en antikoloniale partij BIJ1 zette zij het begrip in Nederland in 2018 mede op de kaart. 

Vaak zien we dat binnen de milieubeweging wel erkend wordt dat de klimaatcrisis mensen wereldwijd ongelijk treft, maar ontbreekt er een historische analyse van het probleem

Geuzebroek benadrukt het belang van een historische benadering van de klimaatontwrichting, veroorzaakt door eeuwenlange uitbuiting van de aarde en haar niet-witte bewoners door koloniale grootmachten. "Vaak zien we dat binnen de milieubeweging wel erkend wordt dat de klimaatcrisis mensen wereldwijd ongelijk treft, maar ontbreekt er een historische analyse van het probleem", legt ze uit. "De klimaatcrisis moet niet worden geframed als een probleem van de toekomst, maar als een historisch probleem waarin witte suprematie een belangrijke rol speelt."
 

Student Afrikaanse Talen en Culturen Philsan Osman onderschrijft die analyse: "Klimaatracisme gaat over het negeren van de noden van geracialiseerde gemeenschappen, terwijl die gemeenschappen wel worden uitgebuit." 

Osman legt uit dat de westerse houding tegenover die gemeenschappen op een zeer opportunistische manier gespleten is: "Geracialiseerde gemeenschappen zijn hyper visible als het gaat over wat men er kan komen halen [onder meer grondstoffen, goedkope arbeid, red.], maar volledig invisible als het gaat om oplossingen voor de gevolgen van die uitbuiting, die hen als eerste treffen. 

Zo zijn door de klimaatverandering, in combinatie met koloniale exploitatie van de aarde, veel gebieden rond de evenaar vrijwel onbewoonbaar geworden, voegt universitair docent en onderzoeker Shivant Jhagroe toe. "Mensen die hun land vervolgens noodgedwongen ontvluchten, worden hier dan 'migranten' genoemd in plaats van 'vluchtelingen', en in een bepaalde juridische categorie ondergebracht die weinig bescherming biedt."

Koloniale oorzaken en koloniale oplossingen

Jhagroe legt vervolgens uit dat ook veel van de 'groene' oplossingen die worden voorgesteld gekoppeld zijn aan institutioneel racisme. "Groen is ook wit, en dat heeft alles te maken met een soort van 'kleurenblindheid' bij het nadenken over oplossingen voor het klimaatprobleem", aldus Jhagroe.

"Europa wil een groene transitie en zet daarbij heel erg in op elektrificatie: windturbines, zonnepanelen en lithiumbatterijen voor elektrische auto's en lokale opslag van elektriciteit, en daar heb je heel veel metalen voor nodig. De extractie van metalen vindt plaats in de global south, waar neokoloniale praktijken gaande zijn en materialen zoals kobalt en lithium op massale schaal uit de grond getrokken worden [met enorme milieuschade tot gevolg en zeer weinig oog voor het welzijn van de lokale bevolking, red.]"

"Om onze lucht schoon te krijgen zetten 'wij' allerlei koloniale structuren voort, onder de noemer 'groen'. Je ziet dus eigenlijk een vergroening van het kapitalisme, wat ook allerlei banden heeft met institutionele uitbuiting en racisme. Als wij in onze steden overal laadpalen zien opkomen, denken we 'oh, geweldig, we gaan een schone en duurzame toekomst tegemoet'. Maar enerzijds zijn de grondstoffen die daarvoor nodig zijn ook eindig, en ten tweede worden zowel de grondstoffen als de zwarte en bruine lichamen die die grondstoffen uit de mijnen moeten halen geobjectiveerd, vanuit dezelfde koloniale logica die het probleem heeft gecreëerd."

"En dan spreek ik nog niet eens over de extreem rijke witte mannen die investeren in het vertrekken naar een andere planeet", besluit Jhagroe.

Herstelbeleid

Dat de oplossingen die wereldwijd worden overwogen zo exclusief en koloniaal zijn, heeft onder meer te maken met de geopolitieke uitsluiting van inheemse gemeenschappen. "De wetgeving en politieke structuren zijn racistisch, zowel nationaal als internationaal. Zo zijn er wereldwijd 5.000 verschillende inheemse volkeren die nog bestaan, maar heeft geen van hen een vertegenwoordiging bij de Verenigde Naties; daar zijn enkel nationale overheden aanwezig", legt Chihiro Geuzebroek uit.

"Dit terwijl juist die bevolkingen veel meer rechten toekennen aan de 'natuur'. Zij vertegenwoordigen 5% van de wereldbevolking, en beheren maar liefst 80% van de biodiversiteit op aarde. Het zou dus  –  ook voor de kwantitatief ingestelde westerse wetenschappers  – juist heel logisch zijn om naar hen te luisteren."

Philsan Osman geeft aan dat er om de klimaatcrisis op een rechtvaardige manier te benaderen, niet alleen oplossingen nodig zijn die ook de noden van mensen van kleur in acht nemen, maar dat ook de historische schade hersteld moet worden die door het westerse imperialisme is aangericht. Er is een vorm van compensatie nodig. 

Ook restitutie van gestolen materialen en objecten, en een garantie dat de destructieve acties niet herhaald zullen worden, vallen onder reparatie

In het Engels wordt hiervoor de term reparations gebruikt, die in het Nederlands vertaald wordt als 'herstelbetalingen'. Toch gaat dat herstel veel verder dan enkel financiële compensatie, legt Osman uit. "Het gaat ook om restitutie van gestolen materialen en objecten, en om een garantie dat de destructieve acties niet herhaald zullen worden."

Geuzebroek sluit zich daarbij aan. "Al die zaken horen ook bij reparatie, en het is juist het geïnternaliseerde kapitalisme  waardoor we bij reparatie alleen maar denken aan geld, terwijl het altijd al veel breder is geweest dan dat. Die guarantee of non-repetition betekent in het geval van de klimaatcrisis dus: mijnen sluiten, geen olie-exploitatie meer, etcetera. En in bepaalde landen zijn die dingen al deels doorgevoerd."

"Zo werd in Nieuw-Zeeland in 2018 een wet aangenomen die geen nieuwe olie-exploitatievergunningen toelaat. We moeten nog veel meer van de huidige wetgeving aanpassen. De corporate wetgeving die er nu is, is namelijk racistisch. Alleen al omdat die wel open grenzen voorziet voor goederen, maar niet voor mensen."

Alternatieve kennisproductie

Nog steeds roept het aankaarten van racisme in de klimaatsector veel weerstand op bij de gevestigde klimaatorganisaties, kennisinstituten en in de politiek. 
"Je hoort vaak dingen als 'ja maar we moeten nu even effectief zijn' en 'de diversiteit komt later wel'. Maar dat is juist een vals onderscheid, want dat sluit elkaar helemaal niet uit", zegt Shivant Jhagroe. "Dat betekent dat er gewoon een intellectuele armoede is, een gebrek aan verbeeldingskracht en politieke moed en wil om te komen tot een holistische en rechtvaardige oplossing."

Het argument dat benoemen van klimaatracisme verdeelt, verhult heel erg hoe het niet benoemen van klimaatracisme segregatie en apartheid verder escaleert

Chihiro Geuzebroek hoort dan weer vaak dat klimaatracisme een te 'polariserend' onderwerp is en dat het de klimaatbeweging zou 'verdelen'. "Het is een heel erg wit perspectief om niet stil te willen staan dat we can't breathe for multiple reasons. En als het klimaatbeleid niet die verandering biedt die ervoor zorgt dat we wél kunnen ademen, dat we koloniale grenzen wél kunnen wegnemen, dan is er überhaupt geen 'wij'. Dat is juist een extreme verdeling. Het argument dat benoemen van klimaatracisme verdeelt, verhult heel erg hoe het niet benoemen van klimaatracisme segregatie en apartheid verder escaleert."

Philsan Osman ziet gelijkaardige vormen van weerstand tegen kritiek op de gevestigde klimaatbeweging: "Ik denk dat wij daar allemaal ervaring mee hebben. Als je bepaalde werken niet citeert of als je bepaalde filosofen niet leest of kan reproduceren, lijkt het in discussies eigenlijk alsof wat je te zeggen hebt, minder kracht heeft, terwijl onze kennis even belangrijk is." Dat is problematisch omdat juist die filosofen vaak uitgaan van een wit mannelijk perspectief op welke kennis waardevol is en welke niet. "Ik kies altijd bewust om de mensen in mijn omgeving te citeren en te gebruiken als inspiratiebron. Ik wil geen toenadering zoeken bij de instituties die ons willen strippen van alles wat ons ons maakt", aldus Osman.

Geuzebroek: "Het hangt heel erg samen met dat witte frame van Descartes: ik denk dus ik ben. Natuur is iets externs, tijd lineair en plaats plat, zodat alles in een schema gevat kan worden. Vanuit die plek kunnen mensen ook niet op waarde schatten hoeveel waarde Traditional Ecological Knowledge [De kennis die inheemse bevolkingen al eeuwenlang toepassen om in balans samen te leven met de aarde, red.] heeft. 

Loss and damages

De reden dat we met dit probleem zitten is net dat het westen zichzelf zag als superieur aan natuurlijke biologische systemen, en vervolgens heeft geprobeerd om die systemen volledig te beheersen

Uit het publiek kwam de vraag hoe landen die eeuwenlang werden uitgebuit, en nu ook nog getroffen worden door de klimatologische gevolgen van de koloniale expansiedrift, ooit nog kunnen herstellen. Chihiro Geuzebroek begint met de opmerking dat volledig herstel sowieso niet mogelijk is. "Er zijn loss en damages. En loss betekent verlies dat niet terugkomt: er zijn soorten uitgestorven, er zijn mensen en voorouders dood. Die komen niet meer terug. Sommige dingen zijn niet 'repareerbaar'."

Philsan Osman waarschuwt  dat we niet moeten vergeten dat het 'ontwikkelingsniveau' van westerse landen geenszins een doel moet zijn voor de rest van de wereld. "Ik denk niet dat wij als voormalig gekoloniseerde gemeenschappen op welke manier dan ook de taak hebben om te gaan leven volgens een zogenaamde 'moderne' levensstandaard."

"De reden dat we met dit probleem zitten is net dat het westen zichzelf zag als superieur aan natuurlijke biologische systemen, en vervolgens heeft geprobeerd om die systemen volledig te beheersen. Als wij in het globale zuiden dezelfde fout maken, zal er zeker geen planeet meer overblijven."

Bekijk hieronder het volledige salongesprek terug: