Het risico is dat de televisiewaarheid heel snel dé waarheid wordt als mensen vergeten na te denken over hoe dit soort thema’s in de media behandeld worden
Eind deze maand komt een groep van 10-12 jonge moslims en niet-moslims bij elkaar in het Dominicanenklooster in Huissen om te praten over het islamdebat van de afgelopen 10-15 jaar en dit debat te evalueren. Verder zal tijdens dit 'Beraad van Huissen' worden gekeken naar andere en nieuwe wegen in het islamdebat. Want: dat debat lijkt de laatste tijd gedomineerd te worden door atheïsten en aanhangers van de PVV. En tegelijkertijd zijn er steeds meer moslims die meer dan genoeg hebben van het islamdebat. Een gesprek met een van de begeleiders van dit weekend, Enis Odaci. Odaci is voorzitter van Stichting Humanislam.
De afgelopen tijd is de islam weer volop in het nieuws. Hoe bekijk jij het islamdebat van de afgelopen maanden?
Odaci: "Voor een debat heb je minimaal twee mensen en twee meningen nodig, die zie ik zelden in de media. En praten over ‘de islam’ is lekker abstract en het past prima in de monologencultuur van deze tijd. Laat ik stellen dat het inhoudelijke niveau wel wat omhoog kan."
Hoe zou jij het debat willen voeren?
Odaci: "Het zogenaamde debat is een elitair gesprek tussen islamcritici en seculieren, gefaciliteerd door de media. Het wordt gepresenteerd alsof er een aanstaande invasie gaande is. Alsof er een groot maatschappelijk probleem bestaat. Nu of nooit. Best wel komisch om van een afstand te bekijken. En vooral de televisiemedia heb ik nog niet kunnen betrappen op het organiseren van hoor en wederhoor. Het is vooral het elkaar napraten van aloude en afgekauwde ideeën over moslims."
Kun je daar voorbeelden van geven?
Odaci: "Kijk eens naar de mechaniek die soepel in werking treedt nadat cabaretier Hans Teeuwen optrad in het programma Zomergasten. Daarin verklaart hij dat hij zichzelf censureert wanneer het de islam betreft. Anders krijgt hij klappen, zo vreest hij. Drie uur lang Hans Teeuwen wordt een dag later in de recensies gereduceerd tot angst voor de islam. Knevel en Van den Brink agenderen een dag later natuurlijk een eng verhaal over de islam. Monique Samuel verklaart weer een dag later openlijk haar liefde voor de islam nadat zij bedreigd is door een paar mannen. Weer een dag later volgt er kritiek van Elsevier-columnist Syb Wynia op de hele islamitische gemeenschap die de arme meid dwingen tot deze knieval. Nog niet genoeg, zou je zeggen? Nee, Ebru Umar is ook bedreigd via de sociale media en zij verbreedt het probleem nog weer een dag later van extremistische moslims naar Nederturken. Dus niet alleen de moslims elders zijn gevaarlijk, ben je gek, opeens hebben ook onze buurjongens, collega’s, vrienden en vriendinnen een Groot Probleem met de vrijheid van meningsuiting. Het liefst wordt deze cyclus op nationale televisie doorlopen. Hoe moet je daar als argeloze Nederlander op reageren?"
Wat is jouw antwoord op die vraag?
Odaci: "Het risico is dat de televisiewaarheid heel snel dé waarheid wordt als mensen vergeten na te denken over hoe dit soort thema’s in de media behandeld worden. Als je geen contacten hebt met moslims is jouw enig referentiepunt de media. Dus mijn antwoord zou zijn om voor alles de media met een flinke korrel zout te consumeren. Tevens zou ik moslims die prima een weerwoord kunnen schrijven of spreken willen uitnodigen om wat vaker een spaak in dat mediawiel te steken. Ik zou wel eens willen zien hoe Knevel en Van den Brink reageren als zij in gesprek moeten gaan met een moslim die wel staat voor de vrijheid van meningsuiting, voor homorechten, voor vrouwenrechten, die huisvader is terwijl zijn vrouw de centen regelt. Die accepteert dat zijn kinderen trouwen met andersgelovigen en andersdenkenden, en bovenal deze levenshouding baseert op dezelfde verguisde Koran. Helaas zie ik dat niet zo snel gebeuren, past namelijk niet echt goed in hun christelijk referentiekader."
Waarom zien wij die moslims niet?
Odaci: "‘Die moslims’ denken wel twee keer na om zich te profileren als moslim, zeker in de mediacontext die ik zojuist schetste. Zij stellen zich de vraag: ik ben volledig ingeburgerd, heb een goede carrière, draag mijn steentje bij aan Nederland en toch moet ik mij verdedigen omdat anderen een zooitje van maken van mijn levensovertuiging? Terechte vraag. Toch ben ik van mening dat niet meedoen aan het huidige debat over de islam meer schade toebrengt dan de doodzwijg-aanpak. Met andere woorden, het islamdebat zal niet overwaaien. Je kunt je er afzijdig van houden en het overlaten aan de verkondigers van onzin, of je kunt je er in mengen. Meng je er maar in, zeg ik dan. Moslims die weten waar ze het over hebben, die weten hoe het in de media werkt, die weten hoe het zit met rechten en plichten van en naar alle burgers in Nederland, die onzin kunnen weerleggen met keiharde feiten, zullen niet snel ongelukken maken in de media. Integendeel, zij zullen de islamcritici dwingen om hun stellingen eindelijk eens te onderbouwen, daar waar ze nu lukraak wat onzin de ether in slingeren en zonder weerwoord blijven."
Welke kritiek op de islam blijft bijvoorbeeld zonder weerwoord?
Odaci: "Vrijheid van meningsuiting zou niet samengaan met islam. Homorechten, vrouwen en afvalligen zijn hun leven niet zeker. Zolang moslims geloven in de Koran als Gods letterlijke Woord is Verlichting niet mogelijk en nog meer van dat soort dingen. Het zijn allemaal goed bekkende stellingen die heerlijk onderbouwd kunnen worden met YouTube-filmpjes uit het Midden-Oosten, maar die ook weerlegd kunnen worden met concrete voorbeelden uit Nederland. Die confrontatie van beeld en feit mag ook wel op nationale televisie gebeuren, of in de meer traditionele media."
Zullen die moslims niet ervaren dat jij kritiek op hen uitoefent?
Odaci: "Zij weten heus wel hoe de hazen lopen en zullen best wel inzien dat ik juist geen kritiek uit, maar een keuze voorleg. Wat gaan zij doen met de kennis en kunde die zij bezitten? Blijf je binnen het academisch cirkeltje rondlopen of treed je naar buiten om zin van onzin te scheiden? Er lopen academici rond op respectabele universiteiten die meer weten over de islam, met alle bijbehorende haken en ogen, dan alle islamcritici bij elkaar. In plaats van alle dagen in de week te besteden aan historische Koranexegese en de ontwikkeling van jurisprudentie binnen de islam, zou je ook jezelf de vraag kunnen stellen hoe je de 2e, 3e en volgende generatie moslims in Nederland handvaten kunt geven om de match te maken met het leven in Nederland. Zij kunnen geloof en praktijk in elkaar laten opgaan mét de Koran in de hand. Laat je denken zien in opinieartikelen, weerleg onzinargumenten in de media direct, vertel op radio en op televisie wat de stand van zaken is in het islamitisch denken elders en hier. Wordt columnist in een lokale krant, of een tijdschrift, online websites, etc. en laat de sociale media zijn werk doen. En zoek de islamcritici direct op. Klinkt lekker bedreigend, nietwaar? Haha, ik bedoel natuurlijk met pen en papier. Schrijf toegankelijke boeken die de mensen kunnen gebruiken in cursussen of onderwijs."
Zullen de Nederlandse media daar voor open staan?
Odaci: "Natuurlijk, de media zoeken niets anders dan debat en nieuwsgaring. De media hebben hun eigen vooringenomenheid, uiteraard, maar een goed debat tussen voor- en tegenstanders over onderdelen van de islam zal echt niet geweigerd worden. De wereld is groter dan Knevel en Van den Brink of Pauw en Witteman."
Hoe draag jij persoonlijk bij aan een ander soort islamdebat?
Odaci: "Ik beweeg mij binnen bescheiden kaders. Ik ben voorzitter van een informele islamitische denktank, genaamd Stichting Humanislam. Ik trek al jaren op met mijn christelijke evenknie, dominee Herman Koetsveld, om een gezamenlijk antwoord te vinden op actuele maatschappelijke en theologische uitdagingen. Het reguliere lezingencircuit, maar ook de media opzoeken. We schrijven ons een draai in de rondte, we publiceren een online magazine en onderhouden contacten met opiniemakers in Nederland. Ik geloof in de beeldspraak van het vonkje. Elk contact met mensen, online en offline, kan een vonkje doen overspringen. Vaak raken mensen teleurgesteld, maar vaak ook niet. Bij hen zie je de opluchting, de nieuwsgierigheid en het begrip ontstaan. Bottom-up, van beneden naar boven werken met persoonlijke contacten combineer ik graag met een top-down benadering via de media."
Waar zie jij de toekomst van de islam, als ik het containerbegrip toch mag gebruiken, zich langs ontwikkelen?
Odaci: "Het is absoluut van belang dat moslims erkennen dat het geloofssysteem van de Koran dynamisch is. Er is geen starre set van geboden en verboden voor alle mensen in alle landen. Het is prima mogelijk om een ‘Nederlandse’ islam te ontwikkelen, en dan heb ik het niet over klompen en eetgewoonten. Nederland kent inderdaad een joods-christelijke traditie. Gekoppeld aan het humanisme zijn dat belangrijke kaders voor moslims om aanknopingspunten bij te zoeken. De weg vooruit bestaat uit een verinnerlijking van humanistische en actuele westerse waarden binnen de islam. Maar let op: humanisme wordt in Nederland onterecht geassocieerd met secularisme, dankzij gladde PR-praat van jongens zoals Boris van der Ham van het Humanistisch Verbond. Humanisme gaat over het menselijk welzijn. Als je gelooft, prima, maar dan moeten bijvoorbeeld jouw buren, collega’s en kinderen er wel wat aan hebben. Gelovigen en niet-gelovigen hebben zo bezien eenzelfde doel: namelijk morgen beter maken dan vandaag. De universele dromen en rechten van de mens kunnen wij zo ook gezamenlijk inkleuren, binnen een Nederlands systeem waarin andere meningen een natuurlijk bestaansrecht hebben en waarin kerk en staat gescheiden zijn."
Wat vind je van het verwijt dat moslims niet tegen kritiek kunnen?
Odaci: "Ik ben moslim en ik kan prima tegen kritiek. Is de islam nu een tolerante godsdienst? Ook hier weer deze vreemde link. Dit soort vragen hebben het risico dat ze grote groepen mensen over een kam scheren. Ik hoef niet beledigd te worden en omdat dat een hele persoonlijke aangelegenheid is, ga ik de ander niet het zwijgen opleggen, maar kies ik ervoor om een andere theatershow te bezoeken, of andere auteurs te lezen. Ander televisiekanaal, of een andere vriendenkring. Ik accepteer echter niet dat mensen van mij vragen om mijn geloof te herzien omdat zij dat nu eenmaal beter vinden. Islamcritici leveren vaak niet alleen kritiek, zij willen dat je afstand doet van bepaalde geloofsovertuigingen."
Is dat ook niet het doel van kritiek, dat je geloofsovertuigingen tegen het licht houdt?
Odaci: "Dat is iets anders dan de oproep iemands geloof te veranderen. Recent stond in de krant een oproep van een hoogleraar die de gewaagde stelling poneerde: zolang moslims blijven geloven dat de Koran het letterlijke woord van God is, zijn islamcritici hun leven niet zeker. Die absurde link wordt door 99% van alle moslims in de wereld gelogenstraft. Maar toch is dat een denkkader waar je niet van af komt. Als christenen inmiddels accepteren dat de Bijbel niet uit de hemel is kunnen vallen, moet dat dan per definitie ook gelden voor de islam? Dit noem ik de ‘meetlat’-methode: je formuleert een uitgangspunt voor het debat met anderen en stelt vast dat het uitgangspunt gelijktijdig de waarheid is. Vind je het gek dat dan alle andere overtuigingen afwijken? Zo kom je niet tot elkaar. De betere vraag is: hoe pas je de Koran toe in een ander land, in een ander rechtssysteem, in een iets ander normen- en waardenstelsel. Daar kan ik mee aan de slag, dan kan ik opnieuw kijken naar Koranverzen die wel of niet passen in dit land waar ik leef. En als ik verzen vind die niet passen, dan wil ik graag met andere moslims én niet-moslims kijken naar hoe zij dat hebben opgelost. Die discussie wordt niet gevoerd, nee, je moet eerst afstand doen van dit en van dat. In een volwassen rechtstaat los je het op die manier op."
Hoe zie jij de relatie tussen rechtsstaat en geloof?
Odaci: "Van iemands geloof blijf je af. De grondwet en alle daaraan gelieerde aanvullende wetten vormen een voldoende en duidelijke rode lijn waaraan iedereen zich heeft te houden. Het is juist op dit punt dat islamcritici steeds weer de grenzen opzoeken en zich als de nieuwe fundamentalisten gedragen. Daar waar die critici bijvoorbeeld beginnen te spreken over afschaffing van artikel 1 en artikel 23 gaan bij mij de signalen op rood. Sluit de school die niet goed presteert of op een andere manier de maatschappij schade berokkent, maar ga niet verbieden om een school op te richten die een jou niet welgevallige levensovertuiging als grondslag heeft. Dat hebben we eerder meegemaakt, nietwaar? Als sommige moslims vinden dat Nederland wel wat islamitischer mag, dan richten zij maar een politieke partij op. Ik kan de lezers overigens geruststellen: het aantal mislukte pogingen om islamisering een stapje verder te krijgen is inmiddels niet meer op een hand te tellen. Moslimomroepen, islamitische politieke partijen, kranten, etc. ze gaan allemaal kopje onder. En niemand vraagt zich af of dat misschien wel te maken heeft met het feit dat de islam helemaal geen eenheid is, dat 90% van moslims in Nederland gewoon studeert, werkt en een hypotheekje heeft. Precies zoals ook islamcritici studeren, werken en een hypotheekje hebben."
>>>
Greco Idema is eindredacteur van Nieuwwij.nl, waar dit interview eerder verscheen
