foto's © Theresa Lipp en Michael Zahnschirm
"Ik wilde met mijn tekst aantonen dat de manier waarop zij invulling geven aan concepten als burgerschap, inclusie en samenleven best eng is. 'Je hoort erbij als je maar op ons lijkt en als je je conformeert.' Dan is er van pluralisme geen sprake meer.”
Vraag mensen wat een van de belangrijkste waarden is van de westerse maatschappij, en het antwoord is geregeld vrijheid van meningsuiting. Het recht op vrijheid van meningsuiting garandeert burgers dat zij hun mening mogen verkondigen zonder vrees voor represailles. Maar wat opvalt: wanneer mensen met migratieroots hier gebruik van willen maken, merken zij al snel dat er voor hen grenzen zijn aan dit recht.
Dat ondervond ook auteur en juriste Rachida Lamrabet - alweer. Velen zullen zich het debacle uit 2017 herinneren. Lamrabet, die als juriste werkte voor Unia, sprak in een interview met Knack over Project Deburkanisation, een kortfilm die ze als kunstenares schreef op uitnodiging van de KVS en het Goethe-Institut Washington. In de kortfilm wilde Lamrabet onderzoeken op welke manier het recht op privacy ingezet kan worden door een vrouw die een niqab draagt.
Tijdens het interview met de journaliste deed Lamrabet een uitspraak die prompt als kop boven de tekst prijkte: “Boerkaverbod is een verregaande inbreuk op de vrijheid van vrouwen”. De politieke reactie liet niet op zich wachten. Lamrabet werd gereduceerd tot haar (veronderstelde) culturele en religieuze achtergrond en er werd geschreeuwd om haar ontslag. Unia zwichtte onder de politieke druk en zette Lamrabet prompt aan de deur.
Fast forward naar mei 2018. De Vlaamse Onderwijsraad (Vlor) organiseert een seminarie over wat zij een ‘strategische verkenning’ noemen. In de Vlor zetelen vertegenwoordigers uit het onderwijslandschap en van sociaal-economische en sociaal-culturele organisaties. Zij overleggen over het onderwijs- en vormingsbeleid en adviseren de Vlaamse minister voor Onderwijs. Met een strategische verkenning wil de Vlor naar eigen zeggen “een bepaald thema uitdiepen en er de verschillende dimensies van in kaart brengen. Een strategische verkenning is een rapport aan de Vlor en bevat geen standpunten die de raad als dusdanig binden.”
Rachida Lamrabet wordt samen met andere experten (waaronder Winny Ang, Paul Scheffer en Patrick Loobuyck) uitgenodigd door de Vlor om deel te nemen aan een strategische verkenning over levensbeschouwelijke diversiteit op school: hoe ga je om met culturele en/of religieuze verschillen? Lamrabet schrijft over het algemeen hoofddoekenverbod dat binnen het Gemeenschapsonderwijs (GO!) geldt, en draagt die tekst voor op het seminarie, net zoals de andere experten hun tekst voordragen. Daarna gaan de experten in gesprek met elkaar. Na afloop spreekt niemand van de Vlor Lamrabet aan op de inhoud van haar tekst.
De teksten zullen worden gebundeld in een boek. Aan de experten wordt gevraagd om hun teksten in te dienen zodat ze naar de redactie kunnen worden gestuurd. Ook Lamrabet levert haar tekst, die niet veel verschilt van de uiteenzetting die ze op het seminarie gaf, in bij de Vlor. Maar vanaf dan gaat het mis.
Het begint met een suggestie: dat haar tekst te veel gericht was op het hoofddoekenverbod binnen het GO!, en of ze het niet wat kon opentrekken, want er geldt ook een verbod binnen andere onderwijsnetten. En kon ze misschien ook wat meer schrijven over het hoofddoekenverbod in de bredere samenleving?
“Maar het seminarie ging niet over de samenleving in het algemeen, wel specifiek over het onderwijs,” aldus Lamrabet.
Waarom koos je ervoor om vooral te schrijven over het GO! en het hoofddoekenverbod dat daar geldt?
RL: “De structuur van het GO! is niet te vergelijken met andere onderwijsnetten. Het GO! is het enige onderwijsnet dat een algemeen verbod heeft ingesteld; dat vind je niet terug in de andere netten. Het is een heel unieke situatie, en dat rechtvaardigt volgens mij de focus die ik legde.
Bovendien zijn er al heel wat leerlingen ten strijde getrokken tegen het verbod op religieuze kentekens in hun scholen, verboden die in het schoolreglement zijn ingeschreven net omdat de Raad van het GO! een algemeen verbod in op het dragen van uiterlijke levensbeschouwelijke tekens door leerlingen had uitgevaardigd. Er zijn al een paar arresten van de Raad van State die de verboden in deze schoolreglementen onwettig achtte. Het GO! heeft tot op de dag van vandaag ervoor gekozen deze arresten te negeren.
Ik wilde met mijn tekst ook aantonen dat de manier waarop zij invulling geven aan concepten als burgerschap, inclusie en samenleven best eng is. Je hoort erbij als je maar op ons lijkt en als je je conformeert. Dan is er van pluralisme geen sprake meer.”
We vroegen de Vlor om een reactie. “De moeilijkheid lag in de eenzijdige focus op één onderwijsnet in de casus van hoofddoekendebat. Om die reden werd aan Rachida Lamrabet gevraagd om meer evenwicht te brengen in haar artikel door een aantal andere voorbeelden toe te voegen uit andere onderwijsnetten of buiten onderwijs die inspiratie kunnen bieden aan een rijke en diverse groep van stakeholders waar de Vlor wil voor staan,” dixit Mia Douterlungne, administrateur-generaal bij de Vlor.
Ging je in op de vraag om de tekst aan te passen?
RL: “Ik wilde dat mijn tekst ook gepubliceerd zou worden. Dus ik schreef wat meer voorbeelden in over het hoofddoekenverbod in het katholiek onderwijs en het vrij onderwijs. Maar zonder de focus op het GO! weg te halen, want dat vond ik belangrijk. Ik bracht het GO! ook op de hoogte van mijn motivatie voor deze focus. Zoals ik al zei is een algemeen hoofddoekenverbod een unicum. Ook uniek is dat er heel wat rechtspraak bestaat tegen het GO!, zowel van de Raad van State als van lagere rechtbanken. Rechtspraak die het GO! gewoon naast zich neerlegt.
Deze aangepaste tekst diende ik in het begin van dit jaar opnieuw in. Daarna volgde een bericht van het Vlor dat de tekst naar de redactie ging. Maar heel kort na dat bericht e-mailde de administrateur-generaal van de Vlor me om te zeggen dat mijn tekst niet zou worden opgenomen in de publicatie.”
Zeiden ze waarom?
RL: “Het kwam er op neer dat ze vonden dat de tekst niet evenwichtig genoeg was. Ze lieten me weten dat de Vlor een organisatie is waar elk onderwijsnet gelijk vertegenwoordigd is en dat ze niemand voor het hoofd wilden stoten.”
“Er zijn verschillende telefonische contacten geweest: één met de voorzitter van de werkgroep Bruno Vanobbergen, één met mij en één met de algemeen voorzitter Ann Verreth,” reageert Douterlungne.
“Dit is geen snelle maar een weldoordachte beslissing geweest, genomen door verschillende mensen. De werkgroep heeft zich gebogen over de bijdragen en ook hierover bij monde van de voorzitter gecommuniceerd met Rachida Lamrabet met voorstel tot aanvullingen. Er zijn voldoende kansen geweest om de tekst aan te passen of aan te vullen. De werkgroep heeft haar advies voorgelegd aan het dagelijks bestuur van de Vlor. Het dagelijks bestuur besliste daarop om de tekst niet te publiceren.
De reden is niet dat ze iemand voor het hoofd stootte of dat we haar wilden verbieden haar mening te uiten, wel dat de tekst eerder polarisatie in de hand werkt. Vandaar de vraag van de werkgroep om meerdere voorbeelden uit te werken. Met dit boek wou de Vlor vooral verenigen en zoeken naar oplossingen doorheen de diversiteit.”
Het is interessant om hier op te merken dat er over polarisering wordt gesproken. Men kan zich hier twee vragen bij stellen. In welke zin is de tekst van Lamrabet polariserend? En wat is het verschil of de grens tussen kritisch zijn en polariseren? Op die vragen kon de Vlor echter geen eenduidig antwoord geven en verwezen ze opnieuw naar de “eenzijdige focus op het GO!” in de tekst van Lamrabet.
Nam iemand van de andere auteurs het voor je op?
Ik heb alle andere auteurs afzonderlijk op de hoogte gebracht via e-mail. Gewoon om hen te laten weten wat er was beslist, zonder meer. De meesten antwoordden dat ze verontwaardigd waren, en dat ze bezwaar zouden maken bij de Vlor. Maar daar heb ik niets meer van gehoord, dus ik weet niet of dat gesprek ooit heeft plaatsgevonden.
Wat ging er door je heen toen je besefte wat er gebeurde?
Hier gaan we weer. Niets nieuws onder de zon. Het boek waarin de teksten van de andere experten zijn opgenomen, heet Zonder wrijving geen glans. Maar als je te veel wrijft, komt blijkbaar de geest uit de fles. Dan heb ik niet langer onder controle wat er met mij of mijn werk gebeurt.
Kif Kif heeft de tekst van Rachida Lamrabet gelezen, en vindt het een waardevolle analyse van het algemeen verbod op uiterlijke levensbeschouwelijke tekens dat in het GO! werd ingesteld. Daarop hebben we dan ook besloten om de tekst integraal te publiceren: Wanneer de Anderen zich op Onze vrijheden beroepen.
