Hoogopgeleide migranten in het volwassenenonderwijs in Vlaanderen

In 2015 was een vijfde van de Belgische bevolking van vreemde origine en had 11% een vreemde nationaliteit. Meer dan 18% van de migranten die les volgt bij het Huis van het Nederlands, beschikt minstens over een bachelordiploma. Welke problemen ondervinden hoogopgeleide migranten tijdens hun opleiding? Hoe verloopt een integratieproces in de realiteit? In samenwerking met het Minderhedenforum bestudeerde VUB-Masterstudente agogische wetenschappen Emel Kilic hun Nederlands, hun positie en slaagkansen in het volwassenenonderwijs en hun inburgeringsproces. Sociale integratie blijkt dé sleutel tot deelname aan de maatschappij en arbeidsmarkt.

Emel Kilic (2016) bevroeg 41 respondenten - 24 vrouwen en 17 mannen – tussen 20 en 48 jaar oud die minstens een bachelordiploma behaalden in hun land van herkomst. Ze hebben maar liefst 25 verschillende nationaliteiten: van Burkina Faso, over Peru, tot Zwitserland. Allen beheersen één of meerdere officiële landstalen en hebben werk gevonden, van regisseur, over therapeut, tot barman. Daarnaast bevinden ze zich in verschillende fasen van het inburgerings- en integratieproces tijdens de interviews: één respondent is slechts 2 maanden in België, een andere al bijna 27 jaar. Ook de redenen om te komen zijn uiteenlopend: vlucht, werk, de liefde… Via zeven focusgroepen en tien interviews vroeg Emel hen naar hun situatie voordat ze naar België kwamen, hun huidige situatie in België en hun toekomstvisie. Juiste informatie, goede netwerken, eerlijke kansen op de arbeidsmarkt, meer flexibiliteit in het diploma-erkenningsproces en kortere opleidingen in het volwassenenonderwijs blijken het belangrijkst voor hoogopgeleide migranten in het integratieproces. Ze geven aan dat de inburgeringscursus geüpdate moet worden, dat de begeleiding meer op maat moet zijn en dat intensieve taal- en beroepscursussen hen toelaten snel te integreren. Zo kunnen ze deelnemen aan de maatschappij en hun sociale netwerken uitbouwen. De betrokken instanties kunnen mogelijk korte opleidingen aanbieden aan hoogopgeleide migranten en ondersteuning bieden om de classificatie van de arbeidsmarkt tegen te gaan.

Méér dan een taal leren of cursus volgen

Hoogopgeleide migranten blijken verschillende visies te hebben over integratie. De meerderheid benadrukt dat integreren niet enkel het leren van de taal of het volgen van beroepsonderwijs of een inburgeringscursus inhoudt. Sociale integratie komt vaak aan bod als sleutel tot deelname aan de maatschappij en de arbeidsmarkt. Via vrijwilligersjobs of op andere informele manieren proberen ze hun Nederlands te verbeteren. Ze vinden het belangrijk om genoeg kansen te krijgen om de taal op een informele manier te leren. Bovendien breiden ze op die manier hun netwerk uit en voelen ze dat ze deelnemen aan de maatschappij. Of zoals een Chileense respondent het verwoordt:

“… Als je twee woordjes Nederlands spreekt, gebruik dan die twee woordjes om te durven praten met de mensen. Ga naar de plaatsen waar de mensen zijn. Ga eens naar een café een pintje drinken en probeer contacten te leggen. Naar buiten gaan eigenlijk, daar komt het op neer. Als je thuis blijft en de hele dag op Facebook zit, gaat er niet veel gebeuren. Ga naar buiten, op café, naar de bibliotheek, naar een cultureel centrum, naar activiteiten”.

Problemen & kansen

De meesten hebben een positief toekomstbeeld waarin zichzelf ontwikkelen een belangrijk punt is. Sommigen kwamen met grote dromen naar hun nieuwe land, anderen gaven voorrang aan economische aspecten. De meeste problemen doen zich voor als het inburgeringsproces zelf, de te intensieve zoektocht naar informatie, beperkte sociale netwerken of weinig mogelijkheden op de arbeidsmarkt.

Volwassenonderwijs

De respondenten vinden het volwassenenonderwijs belangrijk en noemen het een goed instrument om te integreren in de maatschappij. Het zou hun kansen op een job verhogen, maar ook goed zijn voor de persoonlijke ontplooiing en sociale voordelen bieden. In een ideaal integratieproces zouden er wel meer mogelijkheden zijn binnen het volwassenenonderwijs. Als hun diploma niet gelijkgesteld wordt, zijn de hoogopgeleide migranten niet tevreden over de opties die het volwassenonderwijs aanbiedt. Deze zouden noch talrijk noch specifiek genoeg zijn. Ook blijkt de toegang tot informatie moeilijk. Ondanks de hoge motivatie van hoogopgeleide vrouwelijke migranten, geven zij aan dat het in de realiteit soms moeilijk is om volwassenenonderwijs te volgen.

Arbeidsmarkt

Ook de diplomagelijkstelling blijkt een struikelblok. Sommige migranten vermelden discriminatie op de arbeidsmarkt, waardoor zij zich niet altijd welkom voelen. Zelfs als hun diploma uit het land van herkomst niet gelijk werd gesteld, kunnen zij moeilijk werk vinden in een lagere functie. Ze wensen meer individueel gerichte trajectbegeleiding. In een ideaal integratieproces is er flexibiliteit in het systeem. Sommige respondenten klagen aan dat de toegang tot bepaalde beroepen sterk geclassificeerd is en dat buitenlandse ervaring amper meetelt. Voorts geven zij aan hun sociaal netwerk te willen uitbreiden, de juiste informatie te bereiken en een goede balans tussen familie en werk te vinden. Slechts enkele respondenten willen terugkeren naar hun vaderland. Naast het vinden van een job, willen ze ook socio-cultureel integreren. Dat komt steeds terug: hoogopgeleide migranten willen bovenal actief participeren in de maatschappij.

Het ideale integratieproces

Vanuit het ideale integratieproces dat de hoogopgeleiden met een migratieachtergrond beschrijven, suggereert Emel volgende aandachtspunten van het integratieproces:

• Migranten zijn erbij gebaat om hun sociale netwerken uit te bouwen
• Hun ervaringen en talenten kunnen waarde toevoegen aan de arbeidsmarkt
• Verkorte opleidingen zouden mogelijk moeten zijn voor hoogopgeleiden wiens diploma niet gelijkgesteld werd of voor zij die de nodige (buitenlandse) werkervaring kunnen voorleggen
• Het taalleerproces versnelt als men de taal in het dagelijks leven kan gebruiken
• De inburgeringscursus zou up-to-date gehouden moeten worden
• Lesgroepen zou men moeten kunnen scheiden naargelang de leerstijl en motivatie

Naar aanleiding van haar masterproefonderzoek startte Emel ondertussen een online forum voor hoogopgeleide migranten,Higlyfive, waarmee ze hen wil ondersteunen tijdens hun inburgeringsproces. Meer informatie over het forum vind je ook via dit YouTube-filmpje.

De masterproef kan je hier downloaden.