als er zich een dergelijk voorval voordoet moet je uitkijken hoe je reageert en even afstand nemen en je afvragen: wat gebeurt er hier ? … want anders zie je door de bomen het bos misschien niet meer.
Er is al heel wat over en weer beargumenteerd naar aanleiding van het ondertussen beruchte debat in Reyers Laat met Etienne Vermeersch en Bert Anciaux. Maar door de bomen ziet men het bos niet meer. Het is hoog tijd om even wat afstand te nemen en eens nuchter te kijken naar wat er nu daadwerkelijk gebeurd is, want in alle overhaast lijkt men de essentie te missen en zware fouten te maken.
Het draait allemaal uiteindelijk rond die ene uitspraak over achterlijkheid. Ook al zou men niet hoog oplopen met de inzichtelijke kwaliteiten van professor Vermeersch, desondanks lijkt het toch aannemelijk ervan uit te gaan dat hij wel degelijk zal beseft hebben dat door een religie achterlijk te noemen mensen overduidelijk gekwetst worden. Die impact van de term achterlijkheid is zelfs voor kinderen overduidelijk, een professor moraal filosofie zal zich daar dus ook wel bewust van zijn.
Vermeersch heeft zich uiteraard voldoende ingedekt om juridisch relatief veilig te zitten. Hij heeft geen personen rechtstreeks als dusdanig genoemd. Maar ook hij moet zich volledig bewust geweest zijn van het feit dat bij een dergelijke classificatie van een religie je onvermijdelijk ook die stempel drukt op de individuen die haar praktiseren. Een gevolgtrekking die op juridisch vlak niet hard te maken is, dat is eigen aan de soms schijnbare onlogica ervan, maar dat is dan ook het enige vlak. Als een overtuiging achterlijk is dan kun je het wel als een automatisch gevolg aannemen dat zij die die achterlijke overtuiging praktiseren dat dan ook wel zijn. Stellen dat iemand er achterlijke overtuigingen op nahoudt maar zelf niet achterlijk is zou nogal inconsequent zijn.
Het komt er in die zin op neer dat hij via een listige omweg suggereert dat een bevolkingsgroep op basis van haar geloofsovertuiging achterlijk is. En als reactie daarop ontstaat er een debat dat moet ontleden of die bewering al dan niet gestaafd is… Jongens, waar zijn jullie mee bezig ?
Als Jan zegt dat Piet zijn moeder een hoer is dan, dan gaat Mark toch niet ter verdediging van Piet tegen Jan gaan argumenteren waarom dat niet zo zou zijn ? Natuurlijk niet. Jan zegt dat niet tegen Piet omdat hij na gefilosofeer tot die overtuiging gekomen is. Neen hij zegt dat gewoon om Piet pisnijdig te maken. De normale reactie van Mark zou zijn : “Jan ge zijt aan ’t zeveren, houdt u bakkes”. In die zin heeft Bert Ancieux bijzonder ad rem gereageerd, een pluim daarvoor.
Maar waarom is het zo belangrijk niet tegen deze stelling te argumenteren? Wat schaadt het? Het probleem is dat je daardoor een reactie geeft die je normalerwijze geeft in een beschaafd debat. Mensen beledigen valt niet onder die noemer. Als je daar gaat tegen argumenteren dan verleen je eigenlijk een vorm van intellectuele legitimatie en dat is verkeerd. Je wakkert een debat aan dat van bij aanvang gestoeld is op discriminerende vooroordelen met als doel te provoceren. Daarenboven ga je zijn aanhangers niet overtuigen van het tegendeel, zij hebben geen oren naar argumenten, enkel bevestigingen van hun vooroordelen en Vermeersch geeft die, voor de rest luisteren ze niet. Hoe langer het debat duurt hoe meer legitimatie zij zien, de gegrondheid zal hen worst wezen. De enige juiste reactie is dat debat onmiddellijk stil te leggen, zo niet bega je een enorme ethische fout.
Maar terug even naar het bos …
De vraag die moet gesteld worden is niet “zijn de aan islam gerelateerde culturen achterlijk, Ja of nee?”. Als je het zo ziet staan merkt een mens met een minimale dosis intellect al meteen op waarom je die vraag niet stelt.
De vraag die wel gesteld moet worden is “Waarom doet Vermeersch die uitspraak?” Dan wordt het interessant…
Nu kennen we zijn kruistocht die hij al enige tijd voert tegen de islam. En het intolerante, gewelddadige en dominante karakter hetwelke hij eraan wijdt. In een steeds rechtser en intoleranter wordend Vlaanderen niet zonder succes. Er stelt zich op termijn echter een probleem.
Je kunt wel een groep mensen een dergelijk etiquette opplakken, maar wanneer je met hen in een publiek debat gaat en hen probeert op gevoelige punten uit hun tent te lokken, en daarbij steeds op een beschaafde wijze van repliek bediend wordt (denk maar aan het debat met Samira Azabar), dan dreigt dat toch wel je stelling te ondergraven.
Geen nood, moet de filosoof gedacht hebben, dan schakelen we gewoon in een versnelling hoger…we noemen hen achterlijk op de openbare zender. Dat moet zeker resultaat geven! Als er dan een jonge knaap uit colère agressief reageert dan zal heel Vlaanderen zwaar onthutst zijn en in één stem roepen “Zie je wel, Vermeersch had gelijk!”.
Deze strategie noemen we “uitlokking”. En de mosterd heeft hij bij Benno Barnard gehaald. De juiste reactie daarop is niet tegenargumenteren maar wel een algemene verontwaardiging uiten die duidelijk moet maken dat hij daardoor alle geloofwaardigheid verliest alsook zijn plaats in het debat.
Nu uiteraard kan hij zich beroepen op het feit dat hij geen personen heeft aangesproken, en dus nooit van laster beticht kan worden. Klopt. Men kan echter wel de vraag stellen of door uitlokking trachten een conflict te creëren met een grote maatschappelijke impact, en het daardoor tegen elkaar opzetten van etnische gemeenschappen, of dat niet onder de noemer “aanzetten tot haat” zou kunnen gecategoriseerd worden? Ik weet het niet, maar ik stel me wel de vraag.
Eén ding weet ik wel zeker, als er zich een dergelijk voorval voordoet moet je uitkijken hoe je reageert en even afstand nemen, de zaak nuchter overschouwen en je afvragen: wat gebeurt er hier ? … want anders zie je door de bomen het bos misschien niet meer.
