Ik wou een grote schrijver worden in mijn eigen land, maar eigenlijk was ik niemand. Nu heb ik 18 boeken geschreven die naar 27 verschillende talen zijn vertaald.
Jaarlijks organiseert de faculteit Sociale Wetenschappen aan de Universiteit Antwerpen een lezingenreeks. Een van de sprekers die vorige week dinsdag een lezing mocht komen geven was de Iraans-Nederlandse schrijver Kader Abdolah. De auteur, gekend van zijn romans zoals ‘Het huis van de moskee’ en ‘Papegaai vloog over de IJssel’, hield een bevlogen speech over zijn migratieverhaal en over de vluchtelingen die nu in Europa aankomen.
Persoonlijk migratieverhaal
Voorafgaand aan de lezing excuseerde de auteur zich alvast voor zijn gebrekkig Engels. Naar eigen zeggen is zijn Engels even goed (slecht) als dat van de Franse president. Het publiek kon deze vergelijking wel smaken en zijn opmerking werd met gejuich onthaald. Na een foto van het publiek te hebben genomen om zijn moeder trots te maken, begon Abdolah met de lezing. Eenmaal begonnen bleek het Engels van de auteur nog best mee te vallen. Abdolah bracht de rijke verteltraditie van de Iraanse cultuur tot leven in de aula. Luid was zijn stem en kordaat zijn gebaren, maar zo onzeker was zijn bestaan in het begin als vluchteling.
In de jaren ’80 vluchtte Abdolah uit Iran, omdat hij zijn twee dromen niet kon waarmaken. De eerste droom was om in de voetsporen te treden van zijn grootvader en een Perzische schrijver worden. De tweede droom was om president van Iran te worden. Na zijn vlucht uit Iran belandt de schrijver in Istanbul. Daar komt hij voor het eerst in contact met de migratiestromen die toen aan de gang waren. Meer dan 1 miljoen vluchtelingen leefden in de straten van Istanbul. Niemand vertrouwde elkaar, maar toch moesten ze met elkaar overeenkomen, want iedereen wou gesmokkeld worden naar Europa.
Het eerste wat hem opviel toen hij in Amsterdam aankwam, was een Perzische tapijtenwinkel. Aan de eigenaar van de tapijtenwinkel vertelt hij dat hij graag een Nederlandstalige schrijver wilde worden. De tapijtenhandelaar deelde hem mee dat zijn dromen te groot waren en dat Nederland te klein was. “Jouw droom past er niet in, verlaat dit land voor het te laat is”, zei de winkelier. Abdolah volgde zijn raad op en probeerde drie keer met een vervalst paspoort naar de Verenigde Staten te reizen. Maar het mocht niet baten. Emotioneel verwoordt Abdolah deze ervaring als volgt: “Ik heb er alles aan gedaan om aan mijn lot te ontsnappen en alles aan gedaan om niet de grote migratiegolven te zien in Europa. Ik wou er geen deel van uitmaken." Een Iraans spreekwoord heeft hem geholpen om zijn lot te aanvaarden: “Als je drie keer gevlogen hebt en het heeft niet gewerkt, verander dan je schrijverstaal."
Zo gezegd, zo gedaan, maar dit spreekwoord in de praktijk brengen was niet makkelijk. Hij begon in het Nederlands te schrijven, maar met veel taalfouten. Naar eigen zeggen kon hij in Iran niet slapen wegens angst voor arrestatie, in Nederland kon hij niet slapen door het Nederlands. Het was de nieuwe dictator, aldus Abdolah.
Hij sluit het eerste stuk van zijn lezing af met de volgende woorden: “Ik was een goede man, vader, schrijver en rebel. Ik wou een grote schrijver worden in mijn eigen land, maar eigenlijk was ik niemand. Nu heb ik 18 boeken geschreven die naar 27 verschillende talen zijn vertaald.”
Huidige migratiestromen, hetzelfde als vroeger
Kader Abdolah ziet in de huidige migratiestroom veel gelijkenissen met die van 25 jaar geleden. In de laatste 25 jaar zijn er 13 miljoen migranten naar Europa gekomen. Voor al wie huivert van deze cijfers, heeft Abdolah goed nieuws: “Er zijn nog miljoenen onderweg en niemand kan ze tegenhouden!”, vertelde hij met een vastberaden stem. Wat hij nu ziet heeft hij namelijk ook 25 jaar geleden gezien.
Hij ergert zich aan het beeld dat er soms van de vluchtelingen wordt geschetst, namelijk dat ze gelukszoekers zijn. Om zijn stelling kracht bij te zetten vergelijkt hij zijn migratieverhaal met dat van de andere vluchtelingen. Hij was bang om zijn land te verlaten en dacht dat hij geen andere taal kon leren. Abdolah moest vertrekken, maar wist niet naar waar. Vluchtelingen zijn volgens Abdolah geen avonturiers, maar willen gewoonweg andere mensen leren kennen. Zij willen een nieuw begin, een nieuwe identiteit zoeken, aldus de auteur. Daarnaast heeft hij veel lof over Angel Merkel, als ze zegt dat ze ruimte heeft voor een miljoen migranten dit jaar.
Maar Abdolah waarschuwt het publiek ook niet naïef te zijn. Hij pleit er niet voor om de grenzen te openen en te applaudisseren voor de migranten. Waar Abdolah nog eerst leek op te komen voor de vluchtelingen, verandert hij nu zijn toon ten aanzien van diezelfde vluchtelingen. Vluchtelingen boezemen ons angst in, maar de auteur heeft een oplossing om deze angst te controleren. Eerst richt hij zich tot het publiek in de aula: “ Wees niet bang van je gevoelens, geef je mening. Schaam je niet als je de vluchtelingen niet moet hebben. Dit zijn oprechte menselijke gevoelens. Maar doe dit zonder haat, wie met haat spreekt vergiftigt zijn lichaam en dat van zijn kinderen”. Daarna richt hij zich tot de migranten en wijst hij hen op hun plichten: “Het is jullie plicht om te komen en deze grenzen over te steken. Door deze confrontatie zal een nieuwe samenleving rijzen met een nieuwe identiteit. Migranten! Jullie zullen 10x harder moeten werken dan de autochtonen, maak er iets van!"
Iemand uit het publiek vroeg of er een onderscheid gemaakt moest worden tussen mensen die een oorlog ontvlucht zijn en mensen die om economische redenen zijn geëmigreerd. Voor Abdolah maakt het niet uit wat de beweegredenen zijn van de migranten, omdat wij hun beweegredenen niet kennen. Als migrant moet je liegen, anders kom je er niet in. Hij had namelijk zelf een vervalst paspoort. Hij vindt dat Europa oud is geworden en zijn verbeelding heeft verloren. Europa is volgens Abdolah niet meer in staat om mensen te inspireren. Europa haalt spullen van China en ideeën uit de Verenigde Staten, aldus de schrijver. Hoe zou hij zelf de vluchtelingencrisis hebben aangepakt, mocht hij zelf aan het roer staan? Zijn antwoord is helder en duidelijk. Hij zou ze verplichten om de taal te leren en geen geld of andere benodigdheden geven tot ze enigszins de taal onder de knie hebben.
De lezing van Kader Abdolah was bevlogen, charismatisch en soms grappig. Inhoudelijk sprak hij zichzelf tegen. Op het ene moment trok hij de kaart van de advocaat van de migranten en op het anderen moment hanteerde hij een zeer harde retoriek. De stellingen die hij innam waren soms onduidelijk, maar zelfs tijdens de vragenronde ging hij er niet dieper op in. Na de lezing weet ik niet waar Abdolah echt voor staat, maar ik onthoud alvast zijn vertelstijl waarin ik me bij momenten in een verhaal van 1001 nachten waande.
