“De broers Dardenne outen zich als islamcritici”. Zo kopte Focus Knack onlangs een interview met de gelauwerde Luikse filmmakers. Met Le Jeune Ahmed, waarmee ze voor de achtste keer genomineerd werden voor de Gouden Palm, zouden ze volgens het tijdschrift ook “hun tanden tonen”. Het gesprek is een sterk staaltje wij-zij-denken, waarin het dragen van een hoofddoek op school en openbare instellingen tot niks anders dan oorlog kan leiden. In het interview vallen er in ieder geval veel hardere woorden dan in de film.
Dat is ergens logisch, want tanden tonen zou om te beginnen ingaan tegen hun eigen cinematografische identiteit: de filmografie van de gebroeders Dardenne is er een met empathie als rode draad. Niet alleen de zoektocht naar wederzijds begrip tussen personages, hun films zijn ook voor de kijker een kans om mee te voelen met dat wat onbegrijpelijk lijkt.
Het gaat in ieder geval nooit om de gemakkelijke verlossing en Le Jeune Ahmed is daar geen uitzondering in. Maar tanden worden er in ieder geval niet getoond.
Ontspoorde jongen
Wanneer we kennis maken met de dertienjarige Ahmed is zijn religieuze beleving al zeer orthodox. De manier waarop hij bidt, zich reinigt en over anderen spreekt is compulsief. Hij wijst alles af wat niet past in de interpretatie van de koran die hij van zijn duidelijk gevaarlijke imam meegekregen heeft. Hij zou het liefst een baard laten groeien, maar hij is daar nog te jong voor.
Ahmed bewondert een neef die als een martelaar is gesneuveld. Zijn iets oudere broer Rachid omarmt ook zijn radicale opvattingen, maar met veel minder overtuiging. Ahmed kijkt neer op zijn oudere zus, die zich naar zijn normen te uitdagend kleedt en gedraagt. Hij sluit zich op in een eng en simplistisch wereldje waar hij alles kan vatten. Buiten die bubbel is de wereld nog te complex.
Een vaderfiguur ontbreekt, maar zijn moeder is er wel en ze doet haar best. Ahmed heeft een leerstoornis overwonnen, maar dom is hij niet. Noch straatarm; Ahmed is geen slachtoffer. Een gemakkelijke verklaring voor de bijna pathologische onrust die hem vatbaar maakt voor een fundamentalistische ronselaar krijgen we niet, en dat is niet uitzonderlijk in het werk van de gebroeders Dardenne.
Op een bepaald moment gaat Ahmed over tot daden en moet daarom in een gesloten instelling verblijven. In Le Fils hadden de regisseurs het al over een ontspoorde jongen die vrijgelaten werd na enkele jaren in een gesloten instelling. Toen had de kijker ook geen vat op zijn motieven. Toen ook ging het over het herstel van vertrouwen: tussen de dader en de samenleving, tussen de dader en zijn slachtoffers, in zeer moeilijke omstandigheden. In Le Jeune Ahmed wordt een vergelijkbare zoektocht verdergezet.
Ahmed wordt omringd door liefde, maar dat lijkt averechts te werken. Er is iets verstoord in zijn relatie met zijn God en het is juist in die relatie dat de oplossing moet worden gevonden. Het voelt wel als een blinde vlek dat Ahmed enkel liefde en begrip krijgt en dat zijn negatieve spiraal enkel gevoed wordt door een manipulatieve imam. De vijandigheid die hij misschien meemaakt of meegemaakt heeft laten de regisseurs volledig aan onze verbeelding over.
Collectieve verantwoordelijkheid
Ahmed is in ieder geval een gelaagd en zorgvuldig gekneed personage. Afwisselend ingetogen en opvliegend, eng en schattig, beangstigend en teder: hij is een ontspoord kind, de personificatie van een klassieke ouderlijke angst, voortreffelijk gespeeld door Idir Ben Addi.
De camera – voor het eerst in handen van een andere DOP dan hun vertrouwde Alain Marcoen – komt herkenbaar dicht op de huid. Er valt bijna geen muziek te horen en dat is niet ongewoon, maar de keuze krijgt een nieuwe betekenis in de leefwereld van Ahmed. Er wordt deze keer wel opvallend veel gebabbeld en dat wringt: in een scène bespreekt een groep ouders of ze het wenselijk vinden dat hun kinderen Arabisch leren met een andere bron dan de koran, en misschien ligt het aan dat teveel aan dialoog, of misschien aan een onvoldoende kennis van de context, maar juist die scène laat voelen dat er deze keer geen Gouden Palm in zit voor België.
Er zijn meditatieve passages maar Le Jeune Ahmed is ook een bijzonder spannende film. Ahmed is een tikkende tijdbom en kan anderen kwetsen. En zichzelf ook: De keuze voor een dertienjarige opent perspectieven, want het welzijn van een kind is per definitie een collectieve verantwoordelijkheid.
Mogelijkheden
Of de auteurs islamcritici zijn zoals Knack deed uitschijnen, interesseert me eerlijk gezegd niet: wat de film bekritiseert is niet de religie, maar het misbruik ervan. Het is de manipulatie van de zwakkeren wat zorgen baart. Le Jeune Ahmed is vooral het portret van een proces van brainwashing, de hypocrisie van de brainwashers en de zoektocht naar een uitweg.
En dat opent mogelijkheden in een debat getypeerd door platgetreden paden.
Le Jeune Ahmed, een film van Jean-Pierre en Luc Dardenne, vanaf 22.05 in de bioscoop.
