Zondagochtend, 11 uur. Eerst leek het of de zaal maar half gevuld zou zijn, maar vlak voor de start stroomde het volk toe en stapte Naomi Klein onder luid applaus het podium van De Roma op om een volle zaal toe te spreken. Klein werd er geïnterviewd door journaliste Ine Roox, die voor De Standaard zes maanden reisde door de Verenigde Staten.
Zeventien jaar geleden kende Klein wereldfaam nadat haar boek ‘No Logo’ de bestsellerlijsten in tuimelde. In het boek schrijft ze over de opkomst in de jaren 90 van de lifestyle brands, zoals Nike, die hierin het voortouw nam. Bedrijven gaan vanaf dan geen goederen of diensten verkopen, maar een idee, een (nieuwe) identiteit. Het model is zo succesvol dat het door alle grote bedrijven wordt gekopieerd.
In ‘De shockdoctrine’ (ook een bestseller) deed ze haarfijn uit de doeken hoe de wereldmarkt wordt gedomineerd door een beangstigende ideologie. In de nasleep van een shock – een crisis, een oorlog, een coup – worden heel bewust veranderingen in het beleid toegelaten, om zo de macht in (veelal Amerikaanse) handen te houden.
Met ‘Nee is niet genoeg’ schreef Klein een boek waar de focus meer op – hoe kan het ook anders – de politiek van Donald Trump ligt. Klein vertelt hoe Donald Trump van zichzelf ook een lifestyle brand heeft gemaakt. Door middel van rijkdom creëerde hij ook een identiteit, een idee van macht en vrijheid. Wie rijk is mag alles, wie arm is heeft pech of moet harder werken.
Het feit dat de man uiteindelijk president is geworden van de Verenigde Staten staat dan ook niet in zijn weg. Nee, hij is de politiek in gestapt als het merk ‘Donald Trump’, en dus kan hij doen wat hij wil. Zijn aanhangers blijven ook trouw aan Trump als merk, zolang hij de zelf gecreëerde regels blijft hanteren. Het enige wat tegenstanders kunnen doen is met afgrijzen toekijken.
Of Trump dan een ideologie heeft, vraagt Roox. Volgens Klein is dat niet zozeer het geval. “Trump heeft zich met een niche in de markt. Er is veel kwaadheid bij de gewone, werkende mens. De democraten hebben die kwaadheid onderschat.” Neem nu de handelsverdragen, daar waren de mensen woest om. Hillary Clinton heeft de handelsverdragen zelf onderhandeld en kon er dus geen afstand van nemen. Trump heeft daar handig gebruik van gemaakt en verklaarde in zijn campagne om daar komaf mee te maken. En dat is waarop hij slim heeft ingespeeld met zijn slogan Make America great again.
Het kiessysteem van de Verenigde Staten zit volgens Klein “vol fouten, het is niet democratisch.” Het twee partijen-stelsel voldoet niet langer, want volgens Klein waren er tijdens de afgelopen presidentsverkiezen 90 miljoen mensen die niet gestemd hebben. “Misschien is Amerika wel klaar voor een derde partij,” oppert ze voorzichtig. “Hoe dan ook, volgende keer zijn ze er klaar voor. Wie er voor de democraten dan ook zal opkomen, diezelfde fout maken ze niet opnieuw. En Bernie Sanders heeft al opnieuw interesse getoond.”
Maar de enige manier om Trump uit het Witte Huis te krijgen, is door hem aan te pakken op zijn economisch beleid, want hij heeft veel beloften gemaakt die hij nu met de voeten treedt. In plaats van te focussen op zijn getweet of zijn dreigementen, moeten journalisten het dus hebben over zijn politiek. Als zijn achterban hem de rug toekeert omdat ze zich bedrogen voelen, voelen de Republikeinen zich gesterkt om hem te laten vallen.
Klein gaat verder en zegt dat Trump voor iedereen de lat laag heeft gelegd. “Iedereen is nu goed bezig in vergelijking met Trump. Maar het gevaar is dat mensen niet meer gaan kijken naar de daden. Kijk maar naar Justin Trudeau. Laten we ophouden met hem met de mantel der liefde te bedekken. Ja, hij draagt kleurrijke sokken en hij tweet Refugees welcome. Maar kijk naar de politiek die hij voert. Trudeau is gevaarlijk. Ook in Europa krijgen jullie steeds meer leiders met een neoliberale agenda, vaak vermomd als iemand zonder duidelijk signatuur, maar zogezegd de stem van de middenweg, de stem van de rede.”
Roox probeert advocaat van de duivel te spelen: “Maar wordt Trump dan niet omringd door redelijke mensen, zoals bijvoorbeeld Rex Tillerson?” Klein pareert de vraag meteen: “Wat ik net zei, Trump verlaagt de lat waardoor iedereen er beter uitziet in vergelijking met hem.” Rex Tillerson werd aangeduid als minister van Buitenlandse Zaken. Maar voorheen was hij de directeur van ExxonMobil, een van de grootste oliemaatschappijen ter wereld. ExxonMobil boogde jarenlang op onderzoek naar klimaatverandering waarin werd geconcludeerd dat dat niet bestond, terwijl ze dat onderzoek zelf financierden en uitvoerden. “Ze zijn dus de grootste ontkenners van klimaatverandering, gebaseerd op eigen onderzoek.”
Klein is ook niet mals voor biljonairs als Mark Zuckerberg die nu de wereld willen verbeteren. “Laten we allereerst niet vergeten dat Facebook is ontstaan als een systeem om studentes op Harvard naar schoonheid te klasseren.” Volgens haar zal Zuckerberg ook proberen om in de politiek te stappen, want “als Trump het kan, waarom hij dan niet?”
“Het zijn mensen als Bill Gates en Bill Clinton die hiermee zijn begonnen. Zuckerberg, Elon Musk en andere billionaire saviors hebben zoveel macht in handen, dat is gevaarlijk. Ze beschouwen zichzelf als de helden die de wereld zullen redden, terwijl dat vroeger de taak van de democratie was.”
De eerste vraag vanuit het publiek was even interessant als het hele betoog van Klein:
Wat is de link tussen het ‘merk’ Trump en racisme? Hebben deze twee elkaar nodig? Jazeker, volgens Klein. “In het dominance project is het belangrijk om niet alleen machtig te zijn, maar ook je concurrentie uit te schakelen. Je moet echt over die ander heen stappen. Dus Trump haalt daar niet alleen de energie uit om aan de macht te blijven, maar hij voedt het racisme zelf ook.”
‘Nee is niet genoeg’ is verkrijgbaar bij uitgeverij De Geus.
Het gesprek met Naomi Klein was een samenwerking tussen 11.11.11, De Standaard, De Geus en De Roma.
