[Recensie] De Joodse bruid > Judit Neurink

'Sinds begin dit jaar ontmoet ik regelmatig vrouwen die net als ik het Jodendom hebben opgegeven toen ze met een moslim trouwden. Ik was op zoek naar lotgenoten met wie ik ervaringen kan uitwisselen, om over mijn nieuwe moslimidentiteit te praten en over de botsing daarvan met mijn Joodse geloof.' - Rahilla

Judit Neurink (Goor, 1957) woont in Erbil, het Koerdische gedeelte van Irak. Sinds 2008 werkt ze in dit deel van het Midden-Oosten als correspondent van Trouw. Ook zette ze daar het mediacentrum IMCK op, gesteund door de Nederlandse organisatie Free Press Unlimited. Ze verzorgde trainingen voor Koerdische en Iraakse (Arabischtalige) journalisten om zo de kwaliteit van pers en democratie te verbeteren. Naast journalist is Neurink ook auteur. Haar nieuwste boek , gaat over het geloof van de IS-militanten. Over de laatste Joden in Irak schreef Neurink  'De Joodse bruid' (2014), over haar leven in Irak 'Mijn Iraakse familie' (2011), over families in Bagdad 'De bange stad' (2009) en over de Iraanse radicale groepering Moedjahedien Khalq 'Misleide martelaren' (2005).

Bijna drieduizend jaar lang woonden er Joden in Irak, totdat ze in de jaren vijftig van de vorige eeuw binnen een paar jaar vrijwel allemaal vertrokken. Dat gegeven is de basis voor De Joodse bruid, een roman over twee jonge vrouwen in Iraaks Koerdistan. Zara is student en bijna verloofd als ze een dagboek vindt, geschreven in de jaren veertig door Rahilla. Die beschrijft hoe de wereld om haar heen verandert door de opkomst van het zionisme en de vestiging van de staat Israël. Het is een verleden waarover Zara vrijwel niets weet. De politieke onrust van de jaren veertig lijkt uit het dagboek over te slaan naar Zara's eigen leven als inwoners van Iraaks Koerdistan in opstand komen tegen hun regering. Als haar eigen banden zichtbaar worden met het verdwenen Joodse verleden, komt Zara's leven in een stroomversnelling.

Zara en Rahilla zijn fictief, maar leven in een wereld die de werkelijkheid dicht benadert. Judit Neurink heeft in De Joodse bruid een vergeten deel van het Iraakse verleden verwerkt: het aandeel van Joden in de geschiedenis van het land en hun massale vertrek vanwege discriminatie en vervolging. De (jonge) staat Irak leek in de Tweede Wereldoorlog de kant van de nazi’s te kiezen, waardoor het zaad van het antisemitisme werd gezaaid. Na de stichting van de Joodse staat in 1948 kwam er daarnaast in Irak, net als in andere Arabische landen, een heftige antizionistische beweging op die leidde tot ernstige Jodenvervolgingen, waardoor het grootste deel van de Joodse gemeenschap zich genoodzaakt voelde te vertrekken. In het tijdsbestek van een krap decennium bleef er slechts een handjevol Joden over. Gebiologeerd gaat Zara lezen en stukje bij beetje wordt voor haar én de lezer de geschiedenis van de Joodse gemeenschap onthuld.

Rahilla neemt daarin een bijzondere plaats in, doordat zij leidster wordt van een Joodse thoraschool (jesjiva). Uitzonderlijk voor een vrouw. Maar het geeft haar gelegenheid zich nog sterker in de eigen traditie te verdiepen.

Door de toegenomen maatschappelijk druk besluiten velen om naar Israël te gaan. Ook de verloofde van Rahilla. Maar zij weigert hem te volgen, probeert hem aan het lijntje te houden, maar kiest er uiteindelijk toch voor om te blijven, omdat Irak haar vaderland is. Het offer dat ze daarvoor moet brengen is, dat ze huwt met een moslim en zijn geloof aanneemt. Ondertussen houdt ze in het geheim vast aan haar eigen rituelen. Ze is niet de enige die op deze manier overleeft en ervoor zorgt dat sporen van de Joodse cultuur niet helemaal verdwenen zijn.

Door de geschiedenis van Rahilla en Zara  te laten samenlopen betrekt de auteur ons zowel bij het heden als het verleden van Iraaks Koerdistan waar de Islamitische Staat (IS) momenteel het leven bedreigt van christenen en yezidi’s.

Het verhaal van Zara en het dagboek van Rahilla zijn door Neurink bedacht. Het is een keuze die de schrijfster heeft gemaakt om het verhaal dat ze wil vertellen in de romanvorm te kunnen gieten. En ze doet dat met heel veel vaardigheid. Het verhaal dat ze in haar roman vertelt, is een knappe mengeling van realiteit en fictie die een erg mooie én boeiende roman oplevert die de vergeten geschiedenis van de Joden in Irak onder de aandacht brengt.

De geschiedenis die ze vertelt is eigenlijk hartverscheurend. Door een verandering van politiek kan zomaar een einde komen aan drie millennia van intercultureel samenleven. Een bittere conclusie die helaas in het huidige Midden-Oosten meer en meer de droevige realiteit wordt.