[Recensie] De taal van berbers heeft geen woord voor grenzen

Terwijl de wolkjes muntthee opstijgen en me uitnodigen om me in mijn zetel te nestelen, vertrek ik op reis...

 "Een droom heeft mijn slaap onderbroken. Het eerste daglicht schemert door de ramen. De droom zindert na. Hij voerde me naar de diepste beelden in mijn geheugen. Ik dwaal rond in Lazaret, de wijk waar we woonden in Oujda. Ik word gedwongen almaar verder te gaan want ik zoek ons huis dat ik jaren niet meer heb gezien."

In het debuut van Abdelkader Zahnoun, ruilt de topmuzikant zijn 'Oud voor de pen en weet hij op een even briljante manier te vervoeren. Hij doorbreekt grenzen en laat ons mee een blik werpen op zijn wortels. Wortels die zich in verschillende aardes mochten vestigen, met als resultaat een inspirerend en kleurrijk mozaiek. Over een periode van bijna honderd jaar maken we kennis met een familiegeschiedenis die uniek is en toch zo vertrouwd aanvoelt.

Abdelkader Zahnoun is geboren in Algerije, heeft Marokkaans bloed en strandt als 10 jarig-kind in het verre Westen. Abdelkader, zoon van Mimoun Zahnoun en Fadma Bent Moh ou Dadi N'Tahar. Punt. Meestal blijft het daarbij en worden daar de grenzen tussen mensen getrokken. Een oppervlakkige ontmoeting. Terwijl, als we dieper zouden graven, tot kanjers van individuen zouden uitkomen, helden, die ondanks tegenslag en moeilijkheden blijven streven en zoeken naar een beter heden. Is dat net niet hetgeen ons allen verbindt? Zijn we dan niet allemaal kinderen van migratie?

Van de Maghreb naar Antwerpen

De hoofdpersonages begeleiden ons doorheen een periode van meer dan 100 jaar. Er wordt een blik geworpen op het leven van elk van deze kanjers. Op een zeer toegankelijke wijze wordt er naast de persoonlijke narratieven ook uitleg gegeven over de gebeurtenissen rond die perioden. Denk maar aan de rifoorlog onder leiding van Abdelkrim of de grote droogte in de jaren 40. Anders dan in een geschiedenisboek verdwijnt hier de anonimiteit en gaat het niet om droge cijfers en feiten, maar om mensen van vlees en bloed.

Net als vele andere Marokkanen rond die periode, steken ook Abdelkaders ouders de grens met Algerije over waar de levensstandaard veel beter was. Om een beter leven op te bouwen en de honger te stillen, of vanuit een andere noodzaak zoals bij Fadma die met haar pasgeboren baby Mohamed vluchtte voor haar mishandelende echtgenoot. Te voet. Haar ouders hadden zich er al eerder gevestigd, het gemis en de omstandigheden maakten dat ze uiteindelijk toch de moeilijke stap, of beter stappen heeft genomen.

Mimoun Zahnoun vertrok samen met zijn zieke vader op 15 jarige leeftijd. Eenmaal aangekomen na een zeer vermoeiende reis, keert zijn vader terug om de rest van de familie te halen. Onderweg overleed hij en Mimoun werd aan zijn lot overgelaten. Alleen zocht hij in Algerije zijn weg en vond werk. Ondertussen een knappe jongeman, leert hij de dappere Fadma kennen, dochter van een goede kennis. Hij wist het meteen, 'met haar wil ik mijn leven delen'. Ondanks dat het toen niet de gewoonte was om een gescheiden vrouw te huwen, vroeg hij haar hand en zo kreeg de kleine Mohamed later vele broertjes en zusjes, waaronder Abdel Kader.

Jaren later verslechtert de situatie in Algerije, dat op dat moment in de clinch zat met Marokko. Het was er niet meer veilig voor de vele Marokkaanse gezinnen, waardoor ze terug moesten keren. Net op datzelfde moment kwam er vanuit België een oproep naar werkkrachten... En jawel, in de periode 1969 zetten de Zahnouns hun eerste stappen op Belgisch grondgebied.

Met vallen en opstaan zoekt het gezin haar weg in hun nieuwe omgeving. Ook voor Abdelkader is het aanpassen. Als jonge knaap worstelde hij met het leven in een 'tussenin' modus, verbonden met zijn roots, maar zich toch steeds meer thuis voelend. Algauw maakt hij nieuwe vrienden en beleeft hij leuke en spannende momenten. Al die botsende gevoelens heeft hij uiteindelijk leren kanaliseren toen hij voor het eerst in aanraking kwam met muziek. En zo opende zich een hele nieuwe wereld voor hem. Zo leerde hij de 'Oud, de arabische luit kennen (en zichzelf?).

"Wij zijn alleen maar voorbijgangers." citeert hij, "Wij blijven niet eeuwig leven. Wij zijn gekomen om de aarde te bewerken. En van de aarde krijgen wij onze voeding. Alleen het lot bepaalt in welke plek wij worden geboren en wat de aarde ons geeft of wanneer de dag komt dat de aarde ons zal toedekken en begraven."

Rechtvaardig is de aarde die in haar omhelzing geen onderscheid maakt.

Rechtvaardig is het Berbers dat in haar woordenschat het woord 'grens' uitsluit. Zou het niet mooi zijn mochten we dat woordje een beetje laten vervagen, op de achtergrond plaatsen en elkaar de hand toe reiken? Een mooie medium daarvoor, dit boek.

[De taal van Berbers heeft geen woord voor grenzen - Abdelkader Zahnoun - Uitgeverij EPO]